Соғыс біреуге – қайғы, біреуге – «жайлы» болғаны анық. Тепсе темір үзетін жас жігіттер майданға алынып, көбі шейіт кетті. Елде жетімдер мен жесірлер көбейді. Сұм соғыстың кесірінен үріп ауызға салғандай жап-жас келіншектер шал-шауқанның етегін ұстауға мәжбүр болды. Біз сөз етіп отырған фельетонда тіпті есік көрмеген жас қыздар да «кәрі жезделердің» құрбанына айналғаны айтылады.
Автор жолы түсіп Қызылорда облысының Жаңақорған ауданына барғанын, ұжымшар басшыларының басқосуымен жиын өткенін, бастықтардың бәрінің жасы егде екенін, солардың бірін отырғандар:
«Болсаң да алпыстағы кәрі жезде
Қартаятын түрің жоқ әлі жезде,
Сақал-мұртың сапсиып жас қыз алып,
Сонда шыққан мүйізің қане, жезде?» деп қағытқанын жазады.
Асқар Тоқмағамбетов «Әңгіменің сырын алғашқыда білмесек те, кейін білдік. Сөзден сөз туып, Дәнекең жөніндегі әзілдің беті ашылды. Ол туралы бір өлең де табылды. Мазмұны мынандай екен» деп бір өлең жариялаған. Онда автор:
«Сақал-мұртпен қосыла шаш та алынды,
«Енді есіме алайын жас шағымды» –
Деген ойға кірді де, қыз көрінсе
Баяғыдай бастады қас қағуды», дей келіп, Дәнекеңнің үстіне шайы көйлек тіктіріп, қалтасына әтір салып, қолына сағат тағып, жас жігіттей сыланып шыға келгенін, жас қызға құда түсіп үйленгенін мысал етеді.
Ел аузындағы әлгі өлең «Қыбын тапты, алдады, қызға үйленді» дей келіп:
«Сөйтіп, біздің Дәнекең дәндеген шал,
Жасадым-ау демейді бір жасқа обал.
Арсыздықпен кезеңді пайдаланып,
Салтты бұзған шығып жүр
Дәндібайлар!»
деп тәмамдалады.
Әрине, айтқан ауызға жеңіл болғанымен, бұл фельетоннан заманның ащы зары естіледі. Бердібек Соқпақбаевтың «Өлгендер қайтып келмейді» романында да Нұрәлі деген ұжымшар басшысына майдан жайлы болып, жас келіншектің басын шыр айналдырып, тоқалдыққа алып, төсек жаңғыртпаушы ма еді? Халықтың басына қайғы бұлты үйірілгенде қара басының қамын күйттейтін Дәндібайлар қай заманда да болған. Өкініштісі сол, біз шал-шауқанға өмірін қор етіп жүрген қазіргі замандағы қыздардың тағдыры хақында айтуды һәм жазуды ұмыт қалдырғандаймыз.
Кәрі жезделер әлі де кәріне мініп жүрген жоқ па осы?
