Суретті түсірген – автор
Бұғы-марал қолаттағы суатқа дүр етіп түскенде, бұта-қарағанда тербеліп отырған топ торғай пыр етіп ұшты. Бастаудың суын қанып ішкен соң бұғылар күнгейге қарай барып, бүрісіп-бүрісіп тұра қалысты. Бұл маңның күні де тым келте. Күлшедей күн төбеңнен төніп тұрған қарағайлы жотаның төбесін сипай өтіп, ғайып болады. Бұғы-марал да күннің шуағы түскен уақытта бұлаққа бас қояды. Қазір ұсқындары жүдеу-жадау. Шаңырақтай мүйіздерін жаздай кесіп, демалушылардың пайдасына жаратқан. Кесе сала тамшылап тұрған ыстық қанды туристер таласа-тармаса ішкен. Бұғышылар мүйізді қайнатып, сорпасын шығарады. Оның бұлауы да мың да бір дертке шипа. Ең соңында өңдеуден өткен салалы мүйіздерді турап, шетелге жібереді. Мұны әсіресе, Корея жақ жоғары бағалайды екен. Қызығын үш ай көретін мүйізді жануарды қыстай бағады, қағады, жемдейді, қажет болса, емдейді. Бұғысы бөлек, маралы бөлек қамалады. Қозықалары да жеке тұрады.
Күннің көзі кете бере Қуан тысқа шықты. Жас шамасы алпысты алқымдап қалған жігіт ағасының қимылы ширақ. Тыпыңдап жүріп шанасын жекті. Күнделікті тірлігі осы. Таңертең маралға шөбін шашып, жемін береді. Кешкісін тағы сол шаруа. Бұғы-марал да мұны әбден танып алған. Бөтенді алыстан сезеді. Қоршауға беттей беріп едік, құлағын қағып, жосып кетуге дайын тұрды. Өр жақтағы маралдар құйрықтары ағараңдап, қарағайлы орманға сіңіп кете бергенде Қуан ат шанамен жеткізген шөбін атшаптырым алаңқайдың әр-әр жеріне шашты. Науаға сұлы салды. Шөп суыру да оңай жұмыс емес. Таңертең, кешкісін көмекшілер келіп, қолұшын беріседі. Бірақ негізгі салмақ, жауапкершілік Қуанның мойнында.
– Маған осы жұмысым ұнайды, – деді Қуан Босхомжиев айыр ағашына сүйеніп тұрып. – Мен қалада туып-өскенмін. Негізгі мамандығым құрылысшы. Осыдан жиырма жылдан астам уақыт бұрын тағдыр айдап, осында келдім. Қаланың газына тұншыққанша, осы таудың бауырында, тамылжыған табиғат аясында жүргенім артық. 2001 жылдан бері бұғы бағып жүрмін. Ол кезде мүйізді сатып алып кететін. Қазір ем-дәрі жасайды. Қалай дегенмен, бұғы – жабайы жануар. Толық қолға үйренбейді. Далаға елеңдеп тұрады. Қазір қолда. Жазда анау белді асып кетеді. Содан мүйіз кесу кезінде ұстау, қамау қиын. Оған кез келген ат та жарай бермейді. Жабайы жануар жаны қысылса, ат-матыңмен таптап өтеді. Сондықтан мінезіне қарай амалдайсың, алдайсың, – деп жан-жағына кербездене қарап тұрған сұлу жануарға жақындады.
Бағым, күтім жұмысы мұнымен ғана шектелмейді. Жылда тиісті егу жұмысын жүргізеді, қан алады. Ол да оңай емес. Шетінен кертіліп бара жатқан мая-мая шөпті ала жаздай арнайы бригада дайындаған. Жүздеген гектарды алып жатқан қоршауды айнала тексеру жұмысы тағы бар. Әйтпегенде, ит-құс кіріп кетуі әбден мүмкін.
– Марал маусымның басында қозылайды. Қозықалары төрт-бес күн жыңғыл-жыңғылға жасырынып жатады. Содан соң ғана аяқтанады. Сол кезде сілеусін, түлкі тіс салуы мүмкін. Күндіз бақылап отырамыз. Былтыр екі сілеусін кірді. Өте шапшаң екен, көз ілеспейді. Екі жарым, үш метрлік биік тордан қарғып өтті, – дейді Қуан.
Күйек кезінде қоршау нашар болса, жабайы бұғылар да кіріп кетуі мүмкін. Сондықтан атқа мініп, бел-белесті асып созылатын қоршауды тексеру де Қуанның міндеті. Әңгіме түгесіліп, қоштасар сәтте:
– Бұғы шаруашылығындағы әр маман өз міндетін жақсы біледі. Жаздың күні мүйіз қайнатып, туристерге сорпа дайындайтын жұмысшы бар, бұғыларды қуып алып келіп, станокқа қамайтындар бар. Тіршілік қарбалас. Қазір ғана ғой, тау ішінде жалғыз үй отырмыз. Маусым ашылды ма, өңір саяхатшыларға толады да кетеді. Туризм саласына үлкен үлес қосып отырған бұғы шаруашылықтарына субсидия қалыпты бөлінсе, – деген тілегін айтты.
Субсидия жоқ емес, бар. Ұрғашы бір басқа 10 мың теңгеден ғана беріледі екен. Оның өзінде қағаз жұмысы шашетектен. Қыс ішінде тау бөктерінде жалғыз отырған үйдің түтіні түзу ұшсын деген тілекпен аттандық.
Шығыс Қазақстан облысы,
Катонқарағай ауданы
