900 мыңға жуық маман қажет
«Еңбек адамы – ұлттық экономиканың өсуі мен ел өркендеуінің негізі» тақырыбына арналған парламенттік тыңдауда Сенат төрағасы Мәулен Әшімбаев қазір инженерлер, техникалық қызметкерлер, агрономдар, ветеринарлар, басқа да маңызды мамандықтарға сұраныс жоғары екенін айтты. Алдағы уақытта да бұл үдеріс одан әрі арта түспек.
– Еңбек ресурстарын дамыту орталығының болжамы бойынша 2030 жылға дейін ел экономикасына барлық бағытта қосымша 1,6 млн адам қажет болады. Қазірдің өзінде елімізге техникалық және кәсіптік білімі бар 900 мыңға жуық маман қажет. Ал жоғары білімі бар мамандарға қажеттілік 430 мың адамды құрайды. Құрылыс, ауыл шаруашылығы, өңдеу өнеркәсібі, транспорт сияқты негізгі салаларда да еңбек ресурстарына жоғары сұраныс қалыптасып отыр. Бұл жағдай өңірлік және демографиялық дамуда теңгерімділіктің болмауынан және ауылдан қалаға көшетіндердің көптігінен күрделене түсті, – деді М.Әшімбаев.
Сенат төрағасының мәліметінше, бүгінде жастар негізінен жұмыс күші артық оңтүстіктегі төрт өңірде: Түркістан, Алматы, Жамбыл, Қызылорда облыстарында тұрады. Сондай-ақ Алматы мен Шымкентте де жастар көп. Ал кадр тапшылығын шешуге кәсіптік білім беру жүйесін жаңғыртатын, еңбек миграциясын қолдайтын кешенді тәсіл қажет. Сондай-ақ Сенат спикері әрбір бесінші түлек мамандық бойынша жұмыс істемейтінін алға тартты.
– Бұл жағдайлар кадр даярлаудың қазіргі жүйесі экономиканың нақты секторының заманауи сын-қатерлері мен сұраныстарына толық жауап бермейтінін көрсетеді. Халықаралық валюта қоры технологияның дамуы бүкіл әлемдегі жұмыс орындарының 40 пайызына әсер етеді деп болжап отыр. Демек көптеген мамандықтың мәні алдағы уақытта концептуалды түрде үлкен өзгерістерге ұшырайтыны сөзсіз. Сондықтан қазір жоғары оқу орындары мен техникалық және кәсіптік оқу орындарының бағдарламаларын қайта қарап, оларды икемді етіп, экономиканың бүгінгі және алдағы уақыттағы қажеттіліктеріне бағыттауымыз керек. Осы мәселеде мемлекеттің, бизнестің, кәсіпорындардың және білім беру мекемелерінің үйлесімді жұмысы ерекше маңызға ие, – деді М.Әшімбаев.
Өндірістегі адам шығынына бейжай қарауға болмайды
Сонымен қатар М.Әшімбаев өндіріс орындарындағы адам өлімінің азаймай отырғанына алаңдаушылық білдірді. Ол төтенше оқиғалардың 44 пайызы Қарағанды, Ұлытау және Шығыс Қазақстан облыстарында орын алып отырғанын жеткізді.
– Өкінішке қарай, елімізде өндірістегі адамдардың жарақаттануы мен өлімі әлі де азаймай отыр. Жақында Ұлытау облысындағы «Жомарт» кенішінде болған қайғылы жағдай соған дәлел. 2021–2023 жылдары жазатайым оқиғалардың саны айтарлықтай артқан. Олардың 80 пайыздан астамы ірі және орта өнеркәсіп орындарында болған. Десек те, қазіргі таңда барлық қажетті заңнамалық база бар. Тиісті заңдарды депутаттар уақтылы қабылдап келеді. Былтыр мемлекеттік еңбек инспекциясы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің құрылымына ауыстырылды. Осы ретте заңнамалардың орындалуын бақылауды күшейту, алдын алу шараларын кеңейту және жұмыс берушілердің жауапкершілігін арттыру аса маңызды екенін атап өткен жөн. Бұл бағытта бизнес, еңбек инспекциясы және өнеркәсіптік қауіпсіздік басқармалары тарапынан белсенді жұмыс жүргізілуге тиіс деп есептейміз, – деді Сенат төрағасы.
Ал «Qarmet» АҚ Бас директоры Вадим Басин өндіріс кәсіпорындарында болған қайғылы жағдайлардан сабақ алып, бұл мәселеге енді ғылыми зерттеу жүргізіп жатқанын айтты.
– Жыл соңына дейін біздегі шахталардың барлығына жерасты позициялау жүйесін енгіземіз. Нәтижесінде, жер астында жүрген 14 мың кеншінің әрбірінің қимылын жерден бақылап отырамыз. Қазір техникалық мамандықтарға жастар барғысы келмейді. Мәселен, былтыр жылу энергетикасы мамандығы бойынша ұсынылған грантқа елімізде бірде-бір талапкер түскен жоқ. Сондықтан мамандарды даярлау мен қайта даярлау жүйесі әу бастан колледждерден реформалануы керек. Әйтпесе бәсекеге қабілетті бола алмай қаламыз, алдағы уақытта жұмыссыз қалатын мамандар даярлай береміз, – деді В.Басин.
Кәсіби қызметкерлер саудада жүр
Премьер-министрдің орынбасары Ермек Көшербаев қазір кәсіптік-техникалық білімі бар мамандардың көбі саудада жүргенін мәлімдеді. Вице-премьердің мәліметінше, 856 мың адам сауда жасап күн көріп жүр. Өнеркәсіпте – 670 мың, ауыл шаруашылығында – 559 мың, көлік және қойма саласында 419 мың адам кәсіптік-техникалық білімі бойынша еңбек етеді.
– Жұмысшы кәсіптер арасында орташа жалақының жоғары деңгейі өнеркәсіпте – 588 мың теңге, қаржы саласында – 531 мың теңге және көлік саласында – 403 мың теңге. Азаматтарды жұмыспен қамтудың өсуіне кәсіптік-техникалық даярлық ықпал етеді. Кейінгі 10 жылда кәсіптік-техникалық білімі бар қызметкерлердің үлесі жұмыспен қамтылған жалпы халықтың 49 пайызына жетті. Өсім – 17 пайыз. 2030 жылға дейінгі болжамдар бойынша, 1,8 млн жас еңбек нарығына шығады. Оларды қажетті дағдыларға баулу маңызды. Бірқатар өңірде еңбекке қабілетті халықтың, әсіресе жастардың кетуі байқалып отыр. Бұл стратегиялық маңызды салаларда жұмыс күшінің жетіспеуіне әкеледі, – деді Е.Көшербаев.
Ал Павлодар облысының әкімі Асаин Байханов парламенттік тыңдауда екі ұсыныс жасады. Ол алдымен колледж қызметкерлерін коммерцияландыруға, материалдық-техникалық базаны жақсартуға және инвестициялар тартуға мүмкіндік беруге кәсіптік-техникалық білім беру колледждерін 100 пайыз жауапкершілігі шектеулі серіктестік меншік нысанына ауыстыруды ұсынды. Бұл қадам, әкімнің айтуынша, заңнамаға өзгеріс енгізуді талап етеді.
– Екіншіден, ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистр дәрежесіне қосымша ақы тек мектеп мұғалімдеріне 10 айлық есептік көрсеткіш, яғни 39 320 теңгедей төленеді. Сондықтан осы жылдың маңыздылығын ескере отырып, қосымша ақыны техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының педагогтеріне де қарастыруды ұсынамын, – деді Павлодар облысының әкімі.
Сұраныс 56 пайыз шамасында
Сондай-ақ Премьер-министрдің орынбасары Ермек Көшербаев алдағы 6 жылда жұмыс күшіне деген сұраныс 1,6 млн адамға бағаланып отырғанын айтты. Олардың жартысынан көбі кәсіптік-техникалық білімі бар маман болса, 400 мыңға жуығы – таза жұмысшы. Оның ішінде құрылыс, ауыл шаруашылығы, өңдеу өнеркәсібі және денсаулық сақтау салаларында маман аса қажет болмақ.
– Бұл салаларда жұмысшы мамандарға сұраныс 56 пайыз болады. Құрылыста сылақшыға (9 758 адам), прорабқа (9 477 адам), дәнекерлеушіге (7 229 адам) сұраныс жоғары болады. Ауыл шаруашылығында фермерлерге (9 695 адам), тракторшыларға (7 141 адам), ірі қара мал өсірумен байланысты жұмысшыларға сұраныс жоғары болмақ. Өңдеу өнеркәсібінде дәнекерлеушілер, тігіншілер мен киім реставраторлары, өнеркәсіп жабдықтарының слесарьлары, сантехниктер мен құбыр өткізгіштер қажет. Денсаулық сақтау саласында 24 614 орта медициналық персонал, 4 604 жедел жәрдем көлігін жүргізуші, 4 536 фельдшер керек болады. Өңірлер бойынша жұмысшы мамандықтарға ең үлкен сұраныс Қарағанды, Түркістан, Жамбыл және Алматы облыстарында болады, – деді Е.Көшербаев.
Ал Астанадағы «Технологиялық колледж» директоры Ләззат Разбекова кәсіптік білім беретін колледждердің мәселесін алға тартты. Оның айтуынша, қызмет көрсету саласында білім беріп отырған колледждер, өкінішке қарай, бүгін өздері дайындаған өнімдерін емін-еркін нарыққа шығара алмай отыр. Оған кедергі нормативтік-құқықтық актілердегі коллизиялар, заңдағы қарама-қайшылықтар.
«Білім туралы заң колледждерге өз қызметінен түскен кірістерді, өнімді пайдалануға мүмкіндік берсе, кәсіпкерлік кодекс соған шектеу қояды. Осы ретте өзім жұмыс істеп отырған технологиялық колледждің жұмысын мысалға келтірейін. Елу жылдық тарихы бар технологиялық колледж Қазақстанда бірінші болып наубайшы мамандығын ашты. Жас маман проектісі арқылы 122 млн-ға соңғы үлгідегі жабдықтармен сатып алдық. Қазақстандағы ең мықты деген хас шебер наубайшы мамандар колледжде жұмыс істейді. Оған дәлел колледж студенттері кейінгі бес жылдың ішінде World Skills қалалық ұлттық чемпионатта топ жарып, Қазақстанның атынан халықаралық чемпионаттарға шығып жүр. Міне, былтыр біз Францияда мемлекетінде болдық. Биыл Данияға мемлекетіне баруға дайындалып жатырмыз. Осындай шеберлерден күнделікті дайындалып жатқан кондитерлік нан өнімдеріміз өкінішке қарай, ысырап болып жатыр», деді колледж басшысы.
Ләззат Разбекованың айтуынша, егер колледждер өз өнімдерін өздері сатып, түскен табысты колледждің дамуына жұмсайтын болса, бюджетке де үлкен жеңілдік болар еді. Өкініштісі, олар өнімдерін сатпақ түгілі, жалға беріп, табыс таба алмай отыр.
«Орта есеппен алғанда 722 колледжді алатын болсақ, күнделікті сабақтың үстінде дайындаған өнімдерді нарыққа шығаратын болса, ең төменгі мөлшермен бір жылдың ішінде 20 млрд-тан аса мемлекеттік бюджетке қаржы түседі екен. Ал енді Бәсекелестік қорғау және дамыту агенттігінің айтуынша, колледждердің өз өнімдерін сату әділ бәсекелестікке кедергі келтіреді екен. Алайда бұл мәселені әлі де терең зерттеу қажет деп есептейміз», деді ол.
