Жұқтырылған иммун тапшылығы синдромының (ЖИТС) алдын алу және оған қарсы күрес орталығы диспансерлік қадағалау бөлімінің меңгерушісі Жанат Сапарованың айтуынша, ем тағайындау тек науқастың келісімімен ғана жүргізіледі. Вирусқа қарсы препараттар өмір бақи ішіледі және үздіксіз қабылдануы керек. Сонда науқастың иммунитеті төмендемейді, басқаға жұғу қаупі азаяды. Егер дәріні ішпей қойса, керісінше иммунитеті әлсіреп, инфекцияның жұғу қаупі жоғарылайды. Осы препараттардың арқасында отбасында ерлі-зайыптылардың біреуі АИТВ-мен ауырса да, жұбайына вирус жұқтырмайды. Сонымен бірге дәрі жүктілік кезінде баланың инфекцияға шалдығуын болдырмайды. Яғни науқас ана сау бала туады. Ол үшін әр жүкті әйел емханада туғанға дейін екі рет АИТВ-ға қан сынамасын тапсырады. Жылына Шымкентте вирусқа шалдыққан 35–40 жүкті әйел өмірге сау бала әкеледі. Сәбиден төрт рет – туғанда, 1 жарым, 9 айлығында, 1 жарым жасында АИТВ-ға қарсы қан сынамасы алынады. Егер нәтиже теріс болып шықса, диспансерлік есептен шығарылады.
Жыл өткен сайын науқастар ішетін дәрілер де жеңілденіп, жанама әсері азайып келеді. Мәселен, осыдан он жыл бұрын пациенттер күніне екі рет дәрі қабылдауы керек болса, бүгінде күніне бір рет қолданатын препараттар шыққан. Есепте тұрған 1884 науқастың қазір 1300-і осы жаңа препаратты қабылдап жатыр. Оның бір артықшылығы – үш түрлі препарат бір таблеткаға біріктірілген, жанама әсері өте төмен, 3-4 жылдан кейін білінетін теріс әсері де аз.
АИТВ-ның симптомдары сырт көзге білінбейді. Вирус қанға түскен соң да бірден анықтала қоймайды. Кемі 3–6 айда ғана көрінуі мүмкін. Сол себепті иммунитеті күшті адам вирус жұқтырса да, оны білмей жүре береді. Сондықтан қауіпті топ өкілдерін тұрақты түрде тексеріп отыру керек.
Вирустан құлантаза айықтыратын препараттар ойлап табу бағытында көп жұмыс атқарылып жатыр. Соның бірі – вакцина салдыру. Дегенмен мұндай екпенің тиімділігін ескерген жөн. Өйткені вирус әр кез құбылып, түрленіп отырады. Соған қарамастан, тұмау мен коронавируста да жыл сайын екпе алып отыру шарт. Себебі вирустар көп мутацияға ұшырайды. Жай вируста адам организмі одан толық құтылса, АИТВ-да ДНҚ деңгейінде еніп кетеді, АИТВ вирустарын жасушаның ішінен қуып шығару мүмкін болмай қалады. Вирус адам ағзасын өзіне жұмыс істеткізіп қояды. Яғни көзі байланған организм инфекциямен күресудің орнына вирустар жасап шығара бастайды. Қазіргі қабылданып жатқан АИТВ-ға қарсы терапияның пайдасы сол, вирустардың ағзада көбейіп кетпеуін қадағалайды.
2005 жылға дейін орталықта есепте тұрған науқастар ешқандай вирусқа қарсы дәрі қабылданбаған, қай жері ауырса, соны емдеумен шектелген. Мәселен, туберкулезге шалдықса, оны емдеген, болмаса пневмониямен ауырса, сол кеселді жазуға тырысқан. Ол кезде пациенттердің өмір сүру ұзақтығы 10–15 жылдан аспайтын. Көпшілігі АИТВ-дан кейінгі ЖИТС-тің әртүрлі сатыларында өліп кететін. Адам иммунитеті әлсіреген соң, ағзадағы бактериялар күшейіп шыға келеді де, түрлі ауруды қоздырады. Иммунитет мықты кезде бактериялар адамға ешқандай қауіп тудырмайды.
Бір өкініштісі, қауіпті инфекцияны жұқтырғандар саны жылдан-жылға өсіп келеді. Мәселен, 2023 жылы ЖИТС орталығына тіркелгендер 200-ге жетпесе, өткен жылы бұл көрсеткіш 214 адамды құрады. Вирусты таратып жатқандар негізінен ер-азаматтармен жыныстық қатынасқа түсетін ерлер болып тұр. Осыдан 4-5 жыл бұрын олардың саны өте аз болса, қазір Шымкенттегі ЖИТС орталығында анықталып жатқан АИТВ жұқтырушылардың 80%-ы – гомосексуалистер, олардың басым көпшілігі жастар. Маманның мәлімдеуінше, бір жыныстылармен төсек қатынасына бару елімізде ешқандай заңбұзушылық болып табылмайтындықтан, мұндай әрекетке тосқауыл қоюға құзырлы органдардың да, жергілікті атқарушы биліктің те еш құқы жоқ. Сондықтан орталық мамандары оқу орындарына барып, жастар арасында түсіндірме жұмыстарын жүргізумен ғана шектелуге мәжбүр.
«Дәрі ішу-ішпеу – адамның өз еркі. Бірақ маман ретінде жүкті әйелдерді мәжбүрлеп емдететін заңның болғанын қалар едім. Өйткені ертең вируспен туатын кішкентай сәбиге обал. Ондай бала қырқынан шықпай жатып вирусқа қарсы дәрі қабылдай бастайды. Сондықтан өзімізді ойламасақ та, періште сәбилердің денсаулығына жанымыз ашу керек», дейді Жанат Ілиясқызы.
Сондай-ақ маман шетел азаматтарына қатысты еліміздің заңы тым жұмсақ екенін де айтады. Мәселен, елімізде шетел азаматынан АИТВ анықталса, оған ешқандай шара қолданылмайды, қажетті кеңестер берумен ғана шектеледі. Басқа елдерде бұған қатысты заң қатал. Айталық, көршілес Ресейде қауіпті инфекция табылған шетел азаматы бірден депортацияланады, оған ешқашан азаматтық берілмейді.
ШЫМКЕНТ
