2015 жыл Қазақстан үшін айтулы, есте қаларлық кезең болмақ. Олай дейтініміз, биылғы жылы өткен тарихымыздың елеулі белестерін айшықтайтын, бүгінгі ұрпаққа үлгі, өнеге болатын ірі оқиғалар аталып өтеді. Солардың бірі әрі бірегейі – Қазақ хандығының құрылғанына 550 жыл толуы туралы жұртшылық қуана қабылдаған мерейтойлық шара. Елбасының 2015 жылда осы тарихи датаны елімізде атап өту жөніндегі ұсынысы халқымыздың тарихындағы айшықты оқиғаның маңызын аша түсетінін ерекше атап өткен жөн.
Пікірімізше, осы шешім аталған оқиғаға қатысты екіұдай көзқарасты, мәселенің төңірегінде туындаған пікірталасты бір арнаға тоғыстыруға мүмкіндік беріп отыр. Біріншіден, Елбасы Н.Назарбаевтың 2015 жылды Қазақ хандығы бастауының 550 жылдығы деп нақтылап көрсетуі «Қазақ хандығы қашан құрылды?» деген мәселе бойынша тарихшы ғалымдардың арасында осы уақытқа дейін толастамай келген пікірсайысына тоқтам салды. Нақтылыққа, дереккөзіне сүйеніп, шешім айтатын тарих ғылымы үшін Қазақ хандығының осыдан алты ғасырға жуық, яғни 1465 жылы құрылғанын айғақтайтын ортағасырлық ғалым Мұхаммед-Хайдар Дулатидың «Тарих-и Рашиди» еңбегі негіздеме ретінде қабылданды, оны Президент Н.Назарбаев қуаттады. Демек, Қазақ хандығы «ХV ғасырдың ортасында, яғни 1465 жылы Жетісу жерінде шаңырақ көтерді» деген тұжырым енді пікірталас тудырмайды.
Екіншіден, Қазақ хандығының тарихи бастауы алты ғасырға жуық кезеңді қамтиды деп байлам жасап, тұжырымға келуіміздің үлкен саяси-қоғамдық мәні мен мағынасы бар. Себебі, бүгінде әлемді мойындатқан, өзінің жетістіктерімен досты қуантып, дұшпанды күйінткен Қазақ елінің өткен тарихы, қайнар көзі, оның мемлекеттілігінің бастауы, кешегісі, бүгінгісі, болашағы тек өзімізді ғана қызықтырмай, сырттан қызыға, кейде қызғана қарайтындар үшін де нысанада тұрғанын жасырмаймыз. Сондықтан да біздің мемлекетіміздің тамыры ғасырлар қойнауында жатқанын, оның әлемдік өркениетпен ұштасатындығын айқындап, айшықтап көрсету кейбір «қазақтарда бұрын мемлекет болмаған» деп кереғар, біржақты пікір айтушылардың аузына қақпақ болып, ел намысын, қазақтың болмысын қорғауға мүмкіндік беретіні даусыз.
Айтулы тарихи датаны атап өтуге ел болып кірісіп те кеттік. Жер-жерлерде, мекемелерде, оқу орындарында осы мәселеге арналған ғылыми-көпшілік конференциялар, дөңгелек үстелдер, кездесулер жоспарланып, олар өткізіліп те жатыр. Осындай ауқымды шараларды БАҚ-тар қызу қуаттап, жұртшылықтың назарына ұсынып, насихаттауда. Айтарлық жайт, көңілге қуат беретін тіршілік. Міне, осындай ел болып, қоғам болып толағай толқынысты білдіретін тіршілікке біздің болашағымыз – жас жеткіншектердің де тікелей араласып, қуанып, өздерінің шынайы пәк көңілдерін білдіріп жатқаны қандай ғанибет.
Жақын арада осындай қуанышты шараның куәсі болғанымды ортаға салғым келеді. Тәуелсіздіктің алғашқы күндерінен бастап-ақ, тіпті, өтпелі кезеңнің қиындығына қарамастан, Елбасы жас ұрпаққа қолдау көрсетіп, олардың терең білім алуына, әлеуметтік жағдайларының үнемі мемлекеттің назарында болуына өкілетті ұйымдарды, олардың басшыларын міндеттеп отырды. Жастарды «ХХІ ғасырдың көшбасшылары» деп дәріптеуі Мемлекет басшысының жастарға деген сенімін, оларға артқан үмітін көрсетсе керек.
Н.Назарбаевтың тапсырмасымен 2002 жылы сұлу Көкше жерінде, ауасы жұпар Бурабайдың аясында дарынды жас ұрпақ үшін «Балдәурен» оқу-сауықтыру орталығының ұйымдастырылуы осының куәсі. Орталықтың директоры Мұхидден Төлепбаевтың айтуынша, осы орталықта жыл сайын алты мыңнан астам жас буын денсаулығын шыңдап, демалып, білім нәріне сусындайды екен. Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген дарынды мектеп оқушылары осы жерде ұмытылмас әсер алып, мемлекет қамқорлығының шапағатын көруде.
Орталықта қалыптасқан жақсы бір дәстүр бар. Ол – әр ауысымда келген балалар үшін сол уақыттың өзекті мәселесіне арналған бір тақырыпты таңдап, пікірлесу. Осы жылдың ақпан айында демалушы оқушылар үшін басты тақырып – Қазақ хандығының құрылуының 550 жылдығы болды. Орталықтың әдіскерлері дайындаған бағдарлама бойынша арнайы шақырылған қонақтармен кездесу өткізілді, оқушылардың күшімен дайындалған «Ұлы Дала дүбірі» тақырыбында Қазақ мемлекеттілігінің тарихына арналған сахналық қойылым көрсетілді. Орталықтың директоры М.Төлепбаевтың шақыруымен осы кездесуге «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ президенті Сауытбек Абдрахманов, «Жаужүрек мың бала» көркем фильмінде басты рөлдерді сомдаған Асылхан, Аян, Әлия есімді дарынды жас актерлер және мен қатыстым. Сұрақ, жауап түрінде өткен бұл қызықты кездесуде көңіліме түйген төменгідей әсерімді түйіндегім келеді.
Біріншіден, бүгінгі жас ұрпақтың кешегі ата-баба ерлігіне, ел тарихына бейтарап, селсоқ қарамай, шынайы көңілмен білгісі келетіндігі, әрі оны мақтан тұтатындығы айқын аңғарылды. Ұлт намысын болашақта қорғайтын жас буынның бар екеніне көзіміз жетті, қуандық.
Екіншіден, қазақ үшін қасиетті ұғым – тәуелсіздік жөніндегі ойдың жастардың санасына сіңгеніне, оны қадірлеп, қастерлей білетініне сүйсіндік, шаттанып қол соқтық.
Үшіншіден, небір зар заманда, тарихтың қиын қалтарыстар сәтінде, қиын-қыстау кезеңдерінде намысты қолдан бермейтін ұлы тұлғалар, ұлт көсемдерінің тарихи аренадан өз орнын тауып елін, жұртын бастай білгенін жас ұрпақтың сезгені, түсінгені көңіл өсірді.
Төртіншіден, жас жеткіншектердің ел тәуелсіздігінің бүгінгі жемісін, жеңісін дұрыс қабылдап, бағалай білетіндігін түйсіндік. Бұл біздің көңілімізге сенім ұялатты, яғни болашақта ел тізгінін берік ұстайтын ұрпақтың өсіп келе жатқанына тәубе дедік.
«Балдәурен» оқу-сауықтыру орталығынан бір сәттік әсеріміз осындай.
Тілеген САДЫҚОВ,
Л.Н.Гумилев атындағы
Еуразия ұлттық университеті
тарих факультетінің деканы,
тарих ғылымдарының
докторы, профессор.
