Шалқарда шаруа оңғарылып келеді

Облыс әкімі Елеусін Сағын­ды­қов ауылды көркейту, тұрғындар­дың әлеуметтік мәселелерін шешуді ұдайы назарда ұстап келеді. Жа­қын­да облыс басшысы нақты жағ­дай­ды өз көзімен көріп танысу үшін шал­ғайдағы Шалқар ауданына барып қайтты. Шалқар өңірінің ел­ді мекендерін аралап, тұрғындар­мен кездесті, олардың ұсыныс-ті­лек­терін, мұң-мұқтажын тыңдады. Аудандағы әлеуметтік нысандарды аралады. Шалқар ауданының елді ме­кендері үшін қазір бірнеше про­бле­ма бар — ауыз су, жол, көгілдір отын және облыс орталығымен ара­­­дағы қарым-қатынастың қиын­ды­ғы. Облыс әкімі бұл мәселелердің барлығы міндетті түрде шешілетіндігін айтып, елді қуантты. Е.Сағындықовтың айтуын­ша, су да, жол да, көгілдір отын да болады, ең бастысы, ел ішінде ауызбірлік пен түсіністік болуға тиіс. Шалқар – облыстағы ірі аудандардың бірі. Соңғы алты жылда облыстың әлеуметтік-экономикалық жағдайы жоғары деңгейде дамығаны белгілі, ал бұл аудандардың, соның ішінде Шалқар ауданының да әлеуметтік жағдайының жақсаруына септігін тигізді. Мәселен, ширек ғасырдан бері электр жарығын мүлде көрмеген Қаңбақты ауылына жарық барды, Жаңақоныс көгілдір отын­ның қызығын көріп отыр. Аудан әкімі Рахат Сыдықов берген деректер бойынша, аудандағы өндіріс көлемі артып, жұмыссыздық деңгейі төмендеген, “Жол картасы” аясында көп жұмыстар жасалыпты. Осы уақыт аралығында 100 төсектік аурухана, 45 орындық күндізгі стационары бар орталық емхана іске қосылып, заманауи медициналық қондырғылармен толық жабдық­тал­ған. Ауданда үлгілі жоба бойынша 4 жаңа орта мектеп, 1200 орындық бір мектеп салынды. Облыс әкімі алдымен Шілікті ауылына атбасын тіреді. Ескі мәде­ниет үйінің алдында қаз-қатар тізіліп тұрған мектеп оқушылары мен мұға­лімдер, ауыл тұрғындары Е.Сағын­дықовты ерекше қуанышпен қарсы алды. “Ауылдың гүлденуі — Қазақ­станның гүлденуі” жастар марафон эстафетасына қатысушы Тоғыз орта мектебінің №15 “Жас өркен” отря­ды­ның командирі Гүлбақыт Мәм­бет­ырзаева облыс әкіміне жасаған жұ­мыстары жөнінде, бұл марафон­ның туған жерді сүюге тәрбиелей­тінін айтты. Балалардың жұмыс жасағаны көрініп тұр. Мәдениет үйінің табалдырығының айналасын табиғи тастармен өріп, әдемі қылып қойыпты, ал кез келген ауылдан кездестіре бермейтін субұрқақты балалардың көмегімен жасалды дегенге сену қиын. Өңір басшысы марафонның нәтижесінде жақсы жұмыс жасаған балаларға облыс бойынша барлығы 60 автокөлік, 1000 ноутбук пен Астана қаласына 2000 жолдама берілетінін, оның ішінде осы Тоғыз орта мектебінің оқушы­лары да болуы мүмкін екендігін жеткізді. Ауыл тұрғындары мәдениет үйінің ескілігін тілге тиек етті, облыс әкімі, бұйырса, мұндағы екі қабатты ескі ғимаратты жөндеуге көмекте­сетінін айтты. Бұдан кейін облыс басшысы То­ғыз орта мектебіне бет алды. Осыдан төрт жыл бұрын 1973-74 жылдары салынған ескі мектеп өртеніп кетіп, балалар оқу ғимаратынсыз қалған екен. Мектеп директоры Әнес Жә­мековтің айтуынша, балалар жергі­лікті әкімшілік ғимаратында оқуға мәжбүр болған. Бірақ, балалардың оқу үлгерімі төмендемепті. 2009 жы­лы мектеп ҰБТ нәтижесінде орташа 84,58 балл алса, 2010 жылы 87,6 балл жинапты. Осындағы жаңа мектеп былтыр 1 қыркүйекте пайдалануға берілуге тиіс еді. Алайда, оның құрылысын жүргізіп жатқан мердігер алаяқ боп шығып, жұрттың жалақысын бер­­мей, жұмысты тастап қашып кеткен. Одан кейін құрылысты “АланПлюс” ЖШС қолына алыпты. Осылайша 2007 жылы басталған жаңа мектеп құрылысы биыл әрең аяқталды. Ештен кеш жақсы, енді жаңа оқу жылында балалар жаңа мектепте оқитын болады. – Сөзінде тұрмай, халықты ал­дап кетіп қалған мердігерді қазір құ­қық қорғау органдары іздеп жатыр. Олар заң алдында жауап беруге тиіс. Жаңа ақсақалдар осы құрылыста жұ­мыс жасаған балаларының, неме­р­е­лерінің 3 ай, 5 ай бойы жалақыла­рын алмағандығын айтып жатыр. Бұл мәселе шешілетін болады. Де­генмен, міне, басқа мердігер келіп, мектеп биылғы оқу жылына дайын тұр. Іші кең, жарық. Спорт залының едені жаңа технологиямен жасалған. Технологиясы жақсы мұндай мектеп облыс орталығында да жоқ, — деді облыс әкімі. Жаңа оқу жылында мектепке барлығы 231 бала келеді. Бөлмелер­дің барлығы толық жабдықталған. Қысқасы, одан әрі сапалы білім беруге барлық жағдай бар. Облыс әкімі мектеп ұжымына интерактивті тақта сыйлады. Келесі аялдама — қаладағы №5 мектеп. Тарихы 1907 жылдан баста­латын мектептің сырты ескі зама­н­дардағы ғимараттарды еске түсіреді. Сырты ескі болғанымен, іші қазіргі заманға сай – мұнда мультиме­диялық, компьютерлік, физика, биология бөлмелері, темір өңдеу шеберханасы, 60 орындық асхана, спортзал, пневматикалық тир бар. Соған сай білім сапасы да жоғары. Былтыр түлектердің 50 пайызы, би­ыл 52 пайызы грант бойынша жо­ғары оқу орындарына қабылданған. Оқушылар үш жыл қатарынан ҰБТ бойынша ауданда бірінші орынды бермей тұр. Биыл мектепте 674 бала оқиды деп күтілуде. Мектеп 2009 жылы “облыстың ең үздік мектебі” номинациясы бойынша жеңімпаз атанып, облыс әкімінің 1 млн.теңге грантына ие болған. Былтыр “Жол картасы” аясында мектепке 17,5 млн теңге бөлініп, күрделі жөндеу жүргізілді. Облыс әкімі мектеп бөлмелерін аралап жүріп, бір кластың терезе­сінен ескі ғимаратты көріп қалды: – Бұл ғимаратты жекеден алып, мектептің балансына беріп қойдық, – деп сөз бастаған аудан әкімі Рахат Сыдықовқа тапсырма беріп тастады: – Бұл ғимарат босқа тұрмасын, спорт кешені етіп қайта жарақтан­дырып, мектепке беріңдер! – деді. Бұдан соң облыс әкімі “Сұңқар” көтерме сауда орталығында, аудан­дық мәдениет үйінде болды. Шалқар көлін жергілікті жұрт­шы­лық әнге де қосады, күйге де қо­сады. Бірақ, бұл көлдің айналасында проблема да баршылық. Соңғы жыл­дары табаны мен жағасы тұтасып кетуге айналған көлге биыл су мол келіп, тұрғындар қуанып қалды. Кемеріне толған көлдің айналасын жинау үшін шалқарлықтар тазалық акциясын өткізіпті. Жалпы, Шалқар жоғарғы және төменгі Шалқар көлдерінен тұрады. Жоғарғы Шалқардың суы тұщы. 1927 жылы көлдің екі арасына шлюз құрылысы салынды. Көл сыйымды­лығы — 28,0 млн текше метр. Жыл сайын көктемде Мұғалжар тауынан Қауылжыр өзені арқылы 10,0 млн. текше метр су келіп, көлге құяды. Жо­ғарғы Шалқар көлінің бөгет салу арқылы тұйықталғанына 1 ғасырдай уақыт болыпты. Гидротехникалық қондырғылар мен бөгеттердің әбден тозығы жеткен. Көл табаны батпаққа толып, су қорының азаюына әкеліп соқ­тырып отыр. Бұл Шалқар қала­сының микроклиматына да әсер етеді екен. Яғни, көл табанын тазартып, су дең­гейін сақтап қалу керек. Бұл жұ­мысты “Мизам” ЖШС өз мойнына алып отыр. Олар Шалқар көлінің гид­ротехникалық қондырғыларын қай­та жасамақ. Құрылыстың смета­лық құны — 204 364, 978 мың теңге. Құрылыс биыл сәуір айында бастал­ған. Қазір су бұру арнасы бар су қоймасы қондырғысының құрылысы жүргізіліп жатыр. Бұйырса, жұмыс толықтай келесі жылдың желтоқ­санында аяқталады. – Біткен соң суды бұрып ағы­зып, көл табанын тазартамыз. Осы­лайша көл деңгейін ұстап тұруға мүм­­кіндік болады. Бұдан кейін көл суын бау-бақша суару секілді тех­ни­калық мақсатта пайдалануға болады. Ал бұл ауыз су үнемдеуге септігін ти­гізеді. Балық өсіруге де қолайлы болар еді, — дейді серіктестік дирек­торы Е.Әділов. Е.Сағындықов аудан әкіміне келесі жылы қаланың бас жоспарын жасар кезде осы көл суын пайда­ланатын су құбырларын да есепке алу қажеттігін тапсырды. “3 жылда Шалқар көлінің гид­ротехникалық қондырғыларын қайта жасау жұмыстары аяқталады, көл табаны тазартылып, ауыз суды босқа ысырап қылмай, оның орнына көл суы пайдаланылатын болады. Содан кейін көлге балық жіберіп, осы жер­де балық шаруашылығын ұйым­дас­ты­ратын боламыз”, — деді облыс әкімі. “Шалқар суы” ауданның бүкіл республикаға танымал бренді десек, артық айтқандық болмас. Осы минералды судың отаны кәдімгі ауыз суға зәру боп отыр. Бұл қа­ла­дағы №8 мектептің мәжіліс залында облыс әкімі аудан активімен, тұр­ғындармен кездескенде айтылды. Айтпақшы, №8 мектеп туралы айта кетейік. Бұл мектеп – облыста Елбасы Н.Назарбаевтың “100 мектеп, 100 аурухана” бағдарламасы бойынша 1200 оқушыға арналып салынған са­наулы мектептердің бірі. 2008 жыл­дың аяғында пайдалануға берілген мектеп заман талабына сай толық жабдықталған. Алдымен аудан әкімі Шалқар өңі­рінің әлеуметтік-экономикалық дамуы туралы қысқаша мәлімдеді. Одан кейін мінберге шыққан ауыл тұр­ғындары облыс әкімінің елге жа­сап жатқан жақсылықтары туралы ай­­тып, мақтап, алғыстарын жау­дыр­ды. – Мықты мақтап жібердіңіздер ғой. Қойыңыздар. Бұл — менің мін­детім. Менің орнымда кім болса да, осылай жасауға тиісті, міндетті. Елі­міздің әлеуметтік-экономикалық тұр­мысының жақсаруы жолында тын­бай еңбек ету Елбасымыз Нұр­сұл­тан Назарбаевтың біздің алды­мызға қойған тапсырмасы, заман талабы. Сондықтан, көп мақтай бер­мей, өзекті мәселелерді айтыңыздар, – деді облыс әкімі. Шалқарлықтардың мәселені айт­пай қалмайтыны анық. Бірінен соң бірі шығып сөйледі. Ардагерлер ке­ңесінің төрағасы О.Әділбаев ауыз су мәселесі жөнінде сөз қозғады. – Ауданнан 15 мыңдай адам об­лыс орталығына қарай қоныс ау­дар­ды. Олар көшіп кеткенімен, той-томалақ, өлім-жітім болса ауылға келмей тұрмайды. Осы адамдардың Шалқар мен Ақтөбе арасында қа­ты­науы қиынға соғып тұр. Өзіңіз 2005 жылы Шалқарға келгенде халықтың тілегі бойынша “Ақтөбе-Шалқар” пойызын жолға шығарып едіңіз. Қазір сол екі вагонның өзі біз­ге аздық етіп отыр. Сол екі ва­гон­ға та­ғы бірнеше вагон қосылса, нұр үс­ті­не нұр болар еді, — деп тілегін біл­дір­ген еңбек ардагері Б.Иман­құ­лов­тың сөзін Жаңақоныстан келген ар­дагер ұстаз И.Досмайылова жалғады: – 2005 жылы Шалқардың Ақ­қай­тым ауылына келіп, бізге көгілдір отын келетінін айтқан едіңіз. Халық алғашында оған біртүрлі күмәнмен қарағаны рас. Бірақ, айтқан уәде­ңізді орындадыңыз, тұрғындар кө­гіл­дір отынның қызығын көріп отыр, сол үшін сізге ауылдастарымның атынан алғысымды білдірімен, – деп ауыз су деп аталатын мәселенің бұл ауылда да бар екендігін тілге тиек етті. Үш жылдан бері ауыз су мәселесі төңірегінде соттасып, әділдік таппай жүрген И.Резванов деген мұғалім су алу үшін үш квартал жер жүретінін айтады. Облыс әкімі бұл мәселенің бір шешімі болатынына сендірді. Аудандағы “Нұр-Отан” ХДП жастар қанатының төрағасы Н.Дүйі­сов облыс әкімінің ықпалымен 1-2 жыл бұрын Локомотив жөндеу депосына тиесілі 44 пәтерлі тұрғын үйді жөндеуге облыс бюджетінен қар­жы бөлініп, ол үй жас отбасылар­дың игілігіне берілгенін айта келіп, Шалқардағы СМП қалашығындағы 5 қабатты үш үйге жөндеу жүргізіп, оны жас отбасыларға беру мәселесін шешуді сұрады. Тұрғындар жол мәселесін де қозғады. Облыс әкімі алдымен Елбасы­ның Жолдауында белгіленген мін­дет­тер мен тапсырмаларға тоқтала келіп, тұрғындарды облыста 2020 жылға дейінгі даму бағдарламасы бойынша атқарылатын ауқымды іс­термен таныстырды. Облыс эко­но­ми­касының жедел қарқынмен дамып келе жатқанын тілге тиек етті. – Көтеріліп отырған барлық мә­­се­ле түгелдей шешілетін шаруа. Қа­зір Шалқар ғана емес, көптеген өңір үшін үлкен проблема болып отырған ауыз су жағдайын Елбасы 2015 жылға дейін толық шешу қажеттігін айтқан болатын. Бірақ, Ақтөбе об­лысында бұл мәселені 2015 жылға дей­ін созбай, ертерек бітіруге мүм­кін­дік бар. Осы уақытқа дейін облыс бойынша 70 елді мекен ауыз сумен қам­тамасыз етілді, енді алдағы 2-3 жыл­да 50 елді мекеннің ауыз суға мұқ­таждығы мәселесі шешіледі деп отырмыз. Бір-екі жылда Шалқар көлінің табаны тазарып, техникалық мақсат­та көл суы пайдаланылса, ауыз су үнем­делетін болады. Шалқар қала­сы­ның көшелерін жөндеуге келесі жылы 500 млн. теңге бөлінеді. “Ақ­төбе-Шалқар” жергілікті пойызына әзірге екі вагон тіркейміз, егер оны игере алсаңдар, оған тағы вагондар қосу мәселесін шешетін боламыз. Ал аудан орталығындағы 5 қабатты үйлерді жөндеуге келесі жылы қа­ражат бөлеміз. Шалқар әлі-ақ үлкен шаһар болады. Бұйырса, Шалқар-Бейнеу темір жолы тартылады деп отырмыз, бұл ірі өндіріс орындарын ашуға мүмкіндік береді, яғни Шал­қарға инвесторлар келеді. Өндіріс болса, экономика күшейеді. Мұның барлығы алдағы уақытта жасалады, бірақ біз өз тарапымыздан туған же­рі­міздің мәдениетін көтеруге, ауыл-аймақты таза ұстауға, тұрған жері­мізді гүлдендіруге, бірлесіп еңбек етіп, халықты жақсы істерге ұйым­дастыруға тырысуымыз керек, — деп түйіндеді ойын облыс әкімі. Түстен кейін Е.Сағындықов Ақтоғай селолық округінің орталығы Қотыртас ауылына атбасын тіреп, ос­ындағы селолық дәрігерлік амбу­латорияны, Ақтоғай орта мектебін аралады. Жергілікті тұрғындармен кездесті. Ақтоғайлықтар негізінен бір мәселені алға тартты – ауылға кө­гіл­дір отын қажет. Облыс әкімі кө­гіл­дір отынның міндетті түрде ау­ыл­ға келетініне тұрғындарға уәде берді. Қашанда бүгінгі істелетін ша­руаны ертеңге қалдырмайтын облыс басшысы шалғай ауданның елді мекендерінің бүгінімен танысып қа­на қоймай, біраз мәселені қолма-қол шешіп те кетті. Сондай-ақ, алдағы уақытта қандай жұмыстар атқару қажеттігіне өз ұсыныстарын білдіріп, аудан басшыларына бағыт-бағдар да сілтеді. Көзбен көріп, көңілге түйген мәселелерді шешудің жолдарын да көр­сетті. Облыс басшысының бұл жұ­мыс сапары шынында да қайта­рым­ды болды. Сатыбалды СӘУІРБАЙ. Мейрамгүл РАХАТҚЫЗЫ, журналист. Ақтөбе облысы.