Ұлттық банктегілер бұл іс-әрекет салымшылардың емес, қордың жеке активтері есебінен жүргізілді деп отыр. Яғни, олардың сөз саптауларына қарағанда, алаңдауға негіз жоқ сияқты.
БЖЗҚ мемлекеттік құрылым болып табылады. Ол комиссиялық сыйақыны тек қана салымшылардың есебінен тауып отыр. Оның барлық шаруашылық қызметі халықтың еңбекпен тапқан қаржысы есебінен іске асырылады. Сол себептен қордың қызметі, соның ішінде жеке активтерді басқару толығымен қоғам алдында есепті болуы тиіс.
Сонымен қатар, «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңда БЖЗҚ-ның жеке қорын қалыптастыру және қолдану тәртібі реттелмеген. Мәлімет бойынша 2016 жылдың 11 айында қордың жалпы комиссиялық сыйақысы 55 миллиард 651 миллион теңгені құраған. Мұндай қомақты сома қоғамдық бақылаудан шықпауы тиіс деп санаймыз.
Ұлттық банк басқармасының 2015 жылдың 20 қазанындағы №189 қаулысына сәйкес, 2016 жылғы БЖЗҚ-ның комиссиялық сыйақысы инвестициялық табыстың жалпы сомасынан 5,25% көлемінде белгіленген. Осылайша ол 28 миллиард 350 миллион теңгені құрауы керек болатын. Алайда, БЖЗҚ-ның инвестициялық табыстан сыйақысы 41 миллиард 28 миллион теңге деп белгіленген, яғни инвестициялық табыстың – 7,6 пайызы.
Бұған қоса, қор зейнетақы активтерінен айына 0,025% көлемінде сыйақы алып отырады, ол өткен жылдың 11 айында 14 миллиард 622 миллион теңгені құрады. Активтерді басқарғаны үшін комиссия алатын қорға бұл сыйақы не үшін есептеп жазылады?
БЖЗҚ-ның инвестициялық декларациясы бекітілген. Ол нысандандырылған құжат болып табылады.
Сонымен қатар, зейнетақы қаржысы қандай мақсатта экономиканың қай секторына жұмсалатыны, активтердің құрылымы қалай болатыны айқындалған инвестициялық стратегия жарияланбаған.
Қазіргі таңда БЖЗҚ еліміздегі ең ірі инвестор болып отыр. Алайда, оның отандық экономикадағы рөлі мүлдем айқындалмаған. Осының салдарынан активтерді инвестициялау бойынша жүйесіз шешімдер қабылданып жатыр. Біз көріп отырғандай, олар мемлекеттік бюджеттің, мемлекеттік сыңайдағы сектордың және «Бузгул Аурум» ЖШС, жеке компаниялардың жыртықтарын жамауға қолданылады екен.
Біріншіден, барлық халық бірдей жинақтаушы зейнетақы жүйесімен қамтылмаған. БЖЗҚ мәліметі бойынша, өткен жылғы 1 желтоқсанда жеке салым бойынша салымшылардың саны 9 миллион 626 мың адамды құраған. Ал елімізде жұмыспен қамтылғандардың саны 8 миллион 484 мың адамды құрайды, ал жалпы экономикалық белсенді халық – 8 миллион 932 мың адам. Шоттардың саны азаматтардың жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысуының шынайы көрсеткішке сай еместігін аңғартып отыр.
Екіншіден, жүйеге қатысушы азаматтардың жинақталған сомасы зейнетақы жасына шыққанда қалыпты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ете алмайды. 2016 жылдың 1 желтоқсанында міндетті салымдар бойынша жинақталған сома 6 триллион 536 миллиард теңгені құраған. Бұл дегеніміз, бір шот бойынша орташа есеп – 680 мың теңге. Халықтың шынайы табыстарының төмендеуі салдарынан көп адам үшін тиісті соманы жинақтау мүмкін болмай отыр.
Жұмыс берушілерден міндетті зейнетақы салымдарын енгізу қаржы тапшылығының орнын жартылай ғана толтырады, бірақ мәселені түбегейлі шешпейді, оның себебі – жұмыспен қамтылған халықтың төмен табысы. Сондықтан БЖЗҚ-ның жеке активтерді басқару қызметін заңдық тұрғыдан реттеу қажет. Бұл жеке «Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры туралы» Заң шеңберінде іске асуы мүмкін. Бұл заңда салымшылардың ұжымдық мүдделерін қорғайтын орган құру да қарастырылуы қажет. Екіншіден, Ұлттық банк қана емес, басқарма деңгейінде де БЖЗҚ инвестициялық стратегиясын құрастыруды ескеру керек. Онда отандық экономиканың даму міндеттері қамтылуы тиіс. Сонымен қатар, салымшыларға Үкімет пен Ұлттық банк басшылығы тарапынан ұсынылуы тиіс мынадай ақпараттарды білу де аса маңызды: 2016 жылғы инвестициялық табыс бойынша БЖЗҚ комиссиялық сыйақысы қандай мөлшерде және қандай көлемде есептелді? Қазақстан азаматтарының қаншасы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің шынайы қатысушысы болып табылмайды немесе шоттары бар, бірақ оған тұрақты салым жасамайды? Бұл мәселені шешу үшін қандай шаралар қолданылады?
Сонымен қатар, мына сұрақтардың да салымшылардың қызығушылығын туғызатыны күмәнсіз: бірінші – азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз ету үшін қажетті зейнетақы жинақтары мен қаражаттарының ара қатынасы қандай; екінші – болжам бойынша жаппай зейнетақы салымдарын төлеу алдында БЖЗҚ-ның қаржы тапшылығы қандай.
Айқын ҚОҢЫРОВ,
Мәжіліс депутаты
