Астана Саммиті басталды

Қазақстанның төбебилігі жағдайында жаһандық мәселелерді талқылап шешуге жиналған ЕҚЫҰ Саммиті бүкіл әлем назарын Астанаға аудартып отыр.

Кеше Астанадағы Тәуелсіздік сарайында Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының жоғары дең­гейдегі жетінші Саммиті өз жұмысын бастады. Сағат тілі 9-дан асқанда Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ЕҚЫҰ-ға мүше ел­дердің мемлекет және үкіметтер басшыларын, халық­аралық ұйымдардың жетекшілерін, сондай-ақ бірқатар елдердің мемлекет басшылары атынан келген ресми делегация басшыларын салтанатты жағдайда қарсы алып, шаңырақ иесі әрі ЕҚЫҰ Саммитін өткізуші ел ретінде құрмет көрсетті. Қарсы алу рәсімінен соң ресми делегация басшылары пленарлық отырыс өтетін кең зал төрінде ескерткіш суретке түсті. ЕҚЫҰ-ның жоғары деңгейдегі Саммитін Қазақстан Рес­публикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев сөз сөйлеп ашты және Саммиттің бірінші сессиясына төр­ағалық етті.

Еуразия жүрегіндегі, қазақ жеріндегі үнқатысу

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.НАЗАРБАЕВТЫҢ сөзі

Құрметті мемлекет және үкімет басшылары, делегация жетекшілері! Ханымдар мен мырзалар! Қазақстан халқы атынан Еуро­па­дағы қауіпсіздік және ынтымақ­тастық саммитіне жиналған мәртебелі мей­мандарды ыс­тық ықыласпен қарсы алғаныма қуа­­ныш­тымын. Тәуелсіздігін таяуда алған мем­ле­кет­­тердің ішінде Қазақстан тұңғыш рет осы маңызды халықаралық форум­ды ұйым­дастырып отыр. Мен біздің елімізге сенім біл­дір­ген­дері үшін барша әріптес­теріме зор алғыс айтамын. Жоғары мәртебелі ханымдар мен мырзалар! Біз Астанаға саламатты ой-ниеттің салтанаты жолында біздің халық­та­рымыздың қауіпсіз болашағына қарай бірлескен ілгерілеуімізді жалғастыру үшін жиналып отырмыз. Бұл жол бұдан отыз бес жыл бұрын басталған болатын. Алғашында Хельсинки үдерісі “Ат­лантикадан Оралға дейінгі”  жалпы­еуро­палық үй тұғырнамасына арқа сүй­ей отырып дамыған еді. ЕҚЫҰ құрылғаннан бастап еуро­па­лық қауіпсіздік қағидаттары “Ванку­вер­ден Владивостокқа дейінгі” кеңіс­тікте орнықты. Қазір үшінші кезең басталып отыр. Біз “Мұхиттан Мұхитқа дейінгі” әлдеқайда ауқымды координаттарда қауіпсіздік пен ынтымақтастықтың жа­ңа деңгейіне көше бастаймыз. Әңгіме төрт мұхиттың – Атлант мұ­хитынан Тынық мұхитына дейінгі және Солтүстік Мұзды мұ­хиттан Үнді мұхитына дейінгі шекарада бір­тұ­тас қауіпсіздік кеңіс­тігін қалып­тастыру туралы болып отыр. Астана Саммиті Ыстамбұлдан кейін 11 жылға үзіліп қалған жоғары дең­гейде кездесулер өткізу дәстүрін қал­пы­на келтіреді. Ал мұның өзі Ұйымды дәуірлету белгісі. Біз бүгін Астанада Еуро-Атлан­ти­ка­лық және Еуразиялық біртұтас және ажырағысыз қауіпсіздік қауым­дас­ты­ғын қалыптастыруды бастап береміз. Бұл жолғы саммит алғаш рет көп ретте Хельсинки Қорытынды актісінің қағидалары мен қағидаттары арқасында тәуелсіз болған жаңа елде өтіп отыр. Мен мемлекеттер мен халықтардың даму жолын еркін таңдау құқығын, егемендігі мен территориялық тұтастығын айтып отырмын. Біз әлемнің демократия ешқашан бол­­­маған бөлігінде оны қалыптас­ты­рып отырмыз. Қазақстандағы тұрақтылық – бұл, ең алдымен, сенімді экономикалық өсу. Біз кедейшілік өзіміздің жас демо­кратиямызды кемсітпеуі үшін ал­ды­мен экономиканы дамыттық. Барлық 140 этностың және 46 кон­фес­сияның төзімділігі, татулығы мен ке­лісімі Қазақстан қоғамының берік ір­гетасы болды. Біз бірегей институт – Қазақстан халқы Ассамблеясын құрдық. Біз батыс құндылықтары мен шы­ғыс дәстүрлерінің жымдасуын жүзеге асыра алдық. Біздің халқымыз “қырғи-қабақ со­ғыс­­­тың” қатал салқынын өз басынан кеш­­ті. Бұл, ең алдымен, Семей яд­ро­лық полигоны. Оны жабу туралы менің Жарлығым және ядролық қарудан бас тарту жал­пы­еуропалық үдеріске Қазақстан қосқан бірінші кезектегі үлес болды. Бүгін біз сондай-ақ ЕҚЫҰ бойынша әріптестерімізді Жалпыға ортақ ядро­лық қарусыз әлем декларациясын қа­былдау туралы біздің бастамамызға қол­дау білдіруге шақырамыз. Жоғары мәртебелі ха­ным­дар мен мырзалар! Біздің саммиттің бірегейлігі оның Еуразия кіңдігінде, Еуро­паның гео­гра­фия­лық шекара­сы­нан мыңдаған ша­қырым шал­ғайда өтіп отырғанында. Біздіңше, бұл, ең алдымен, еуро­па­лық қауіпсіздіктің өзгерген пара­ди­г­ма­­сын бейнелейді. ХХІ ғасырдың басында Еуропа континентіндегі тұ­рақ­­тылықтың ең қауіпті қа­терлері мен сынақтарының көз­дері одан тыс жерде қалып отыр. Ауғанстандағы проблемалық түй­ін­ге ЕҚЫҰ-ға қатысушы 43 мемлекет тартылған. Біз Ауғанстанда кешенді реттеу стра­тегиясын әзірлеуді, экономиканы және бейбіт өмірді қалпына келтіруді жақтаймыз. Қырғызстандағы өткір саяси дағ­дарыс Орталық Азиядағы жаңа жан­жал­дардың жеделдеткіші бола алар еді. Біз АҚШ-тың, Ресейдің және басқа әріптестеріміздің көшбасшыларымен бір­ге жанжалды ушықтыруға жол бермеу және бұл елдегі тұрақтылық үшін ЕҚЫҰ-ның барлық құралдарын тиімді пайдаландық. Қазір есірткі транзитінің, жасырын көші-қонның, адам саудасының, сон­дай-ақ жаппай қырып-жою қаруын тарату қатерінің негізгі көздері Еуро­па­дан тыс орналасқан. Еуропаның энергетикалық және эко­номикалық қауіпсіздігінің көп­те­ген қырлары бүгінде дүниенің басқа бө­ліктеріндегі ахуалға байланысты бо­лып отыр. Мұны жаһандық қаржы-экономика­лық дағдарыс та көрсетіп берді. Еуразиялық қауіпсіздік – бұл метафора емес, бұл қатал геосаяси факт. Сондықтан Астанадағы Саммит – жа­һандық қауіпсіздіктегі ЕҚЫҰ перс­пек­тиваларын талдау үшін жақсы мүмкіндік. Біздіңше, ЕҚЫҰ-ның алдағы он­жыл­дыққа басты міндеті – қайшы­лықтарды рет-ретімен шешу, сенім мен интеграцияны, соның ішінде қазіргі бар мемлекетаралық бірлестіктер аясын­дағы интеграцияны нығайту. “Шығыс-Батыс” жүйесі бойынша – бұл, бір жағынан, Еуропа Одағы мен НАТО-ның, екінші жағынан – ЕурАзЭҚ пен ҰҚШҰ арасындағы өзара іс-қи­мылды жолға қою. Осылайша өткен ғасырда қалып­тас­қан транс-атлантикалық интеграция орынды түрде транс-еуразиялық интеграциямен толығуы мүмкін. Осыған байланысты Қазақстан Ресей мен НАТО-ның өзара қатына­сын­дағы ілгерілеушілікті құттықтайды. Сондай-ақ Президент Дмитрий Мед­ведевтің еуропалық қауіпсіздік жө­ніндегі жаңа келіссөз туралы ұсынысы назар аударуға тұрарлық. “Солтүстік-Оңтүстік” жүйесі бой­ын­ша ЕҚЫҰ-ның бірқатар азиялық ин­теграциялық құрылымдармен өз­ара тығыз қарым-қатынасын орнату өзекті болып көрінеді. Бірінші кезекте, Қазақстанның бас­тамасы бойынша құрылған АӨСШК-мен қарым-қатынас орнату керек. Қазақстан еуразиялық қауіпсіздік­тің байланыстырушы буыны болуға әзір. Біз 2011 жылы ИКҰ-ға төрағалы­ғымызды бүкіл Еуразия кеңістігінде сенімді нығайту үшін пайдаланбақпыз. Біз сондай-ақ Еуразиялық қауіп­сіздік туралы баршаны қамтитын келісім жөніндегі мәселені әзірлей бас­тауды ұсынамыз. Құрметті әріптестер! Бірнеше аптадан кейін біздің еліміз ЕҚЫҰ-ға төрағалық миссиясын аяқ­­тай­ды. Біз Ұйымды дағдарыстан шығару мін­­детін қойған едік. Мен біздің күш-жігерімізді әріптес­теріміз лайықты бағалайды деп сенемін. Ұйымды жаңғырту үдерісі – ұзақ мерзімді перспективаға есептелген біз­дің ортақ міндетіміз. Болашақта ЕҚЫҰ-ға жетекшілік ететін барлық елдерді белсенділікті бәсең­сітпеуге шақырамын. ЕҚЫҰ-да гуманитарлық өлшемдер – демократиялық институттарды, тәуелсіз БАҚ-тарды дамыту, адам құқықтары мен бостандықтарын сақтау жөнінде көп тәжірибе жинақталған. Бұл біздің дамуымыздың аса ма­ңыз­ды шарты. Сонымен қатар осы заманғы сынақ­тар мен қатерлерге лайықты жауап беру үшін ЕҚЫҰ-ны дамыту үдерісінде маз­мұнды да құрылымдық өзгерістер қа­жет болып көрінеді. Біз ЕҚЫҰ-ның себеттері мен инс­ти­туттары санын ұлғайтуды ұсынамыз. Бірінші. Экономикалық прагматизм – ХХІ ғасырдағы қауіпсіздік жүйе­сінің өзегі. Осыған байланысты экономиканы тұрақтандыру жөніндегі Еуропа Ода­ғы­ның күш-жігері қолдауға лайық. Үлкен “сегіздік” пен “жиырмалық” жаһандық қаржы дағдарысын еңсеру проблемаларын талқылауда. Бірақ әзірге әлемдік экономика мен валюта жүйесі­нің жаңа сұлбасын іздестіру баяу жүруде. Сондықтан ЕҚЫҰ-ның экономика­лық қауіпсіздікті нығайту жөніндегі күш-жігері басымдылық болып, қар­жы-экономикалық қауіпсіздік жеке себет ретінде бөліне алар еді. Жаһандық экономика жаңа сападағы әлемдік резервтік валютаны қажетсі­не­ді. Бұл мәселе айрықша назар ау­даруға лайық. Біз сондай-ақ ЕҚЫҰ-ның Маас­трихт стратегиясын “Маастрихт-плюс” құ­жаты­мен толықтыруды ұсынамыз. Онда келісілген валюта-қаржы сая­са­тының, экономикалық ынтымақтас­тық пен интеграцияның қағидаттарын бейнелеуге болар еді. ЕҚЫҰ құрылымын энергетикалық қауіпсіздік және экономикалық өзара іс-қимыл жөніндегі кеңестермен то­лық­­тырған орынды. Қоршаған ортаны қорғау саласында ЕҚЫҰ-ның Экологиялық форумын құру ұсынылады. Ол, мәселен, Арал те­ңі­зінің тартылуы немесе бұрынғы Семей полигонының аумағын түлету се­кілді бірқатар проблемаларды шешуге жәрдемдесе алар еді. Су проблемаларын құқықтық реттеу мақсатында су тапшылығын тартып отырған елдер үшін “Су және құқық” бағдарламасын әзірлеу өзекті болар еді. Екінші. Қарусыздану және таратпау саласында жаңа келісім-шарт норма­ла­рын әзірлеу жөніндегі жұмысты жал­ғастыру маңызды. Оның нәтижелі болуы үшін ЕҚЫҰ-ның арнаулы форумын құру орынды бо­лып көрінеді. Қазақстан трансшекаралық қыл­мыс­қа, есірткі трафигіне және жасырын кө­ші-қонға қарсы күресті үйлестіру үшін ЕҚЫҰ елдері министрлері деңгейінде Кеңес қалыптастыруды ұсынады. Үшінші. Бүгінде ЕҚЫҰ кеңістігінде сенімсіздік “сызаттары” ең алдымен жекелеген елдердің ішінде көрініс беруде. Содан кейін ғана ол өңірлік және жаһандық ахуалға келеңсіз ықпал етеді. Мұндай деңгейдегі көріністерге діни қасиетті заттар мен орындарды және бас­қаларын көпшілік алдында масқа­ралау әрекеттерін жатқызуға болады. АҚШ-тың діни төзімділікті нығайту мәселесі бойынша ұстанымы баян­далған Президент Барак Обаманың Каир­дағы сөзі ЕҚЫҰ-ның нақты қа­дам­дарында жалғасын тапқаны орынды. Біз конфессияаралық төзімділікті жеке өлшемге бөліп шығаруды ұсы­намыз. Бүгінде адал да ашық конфес­сия­аралық үнқатысу қажет. Оны ұйымдастыру үшін ЕҚЫҰ Қа­зақстанның бастамасы бойынша өт­кі­зіліп келе жатқан Әлемдік және дәс­түр­лі діндер лидерлері съезінің ала­ңын пайдалана алар еді. Христиандық пен ислам, иудаизм мен буддизм жауласу емес, әлемді жарату үшін жерге түскендігіне біз сенеміз. Сондай-ақ “Жаңа онжылдықтағы төзімділікке” құжатын бірлесе әзірлеу­ді ұсынғым келеді. Төртінші. Әлемді тітіренткен жа­һан­дық қаржы дағдарысы, аймақтық жанжалдар мен басқа да сынақтар көп ретте күтпеген жағдайға айналып отыр. Мұның өзі болашақты көру “опти­касы” кінәратты болғанын білдіреді. ЕҚЫҰ-да жеке өлшем санатында қауіпсіздіктің түрлі проблемаларын болжау жөніндегі жұмысты жолға қою пайдалы болар еді деп санаймын. Алғашқы қадам ретінде ЕҚЫҰ-ның Қауіпсіздік институтын белгілеуді ұсы­­намын, ол Астанада орналаса алар еді. Бесінші. Сенім мен өзара түсініс­тікті нығайтуға ЕҚЫҰ-ның құрылым­дарын Ұйым жауапкершілігінің бүкіл аймағы бойынша бірқалыпты орна­лас­тыру жәрдемдесе алар еді. Бұл үдерісті түрлі елдердегі, соның ішінде ЕҚЫҰ-ның азиялық бөлігінде валюта-қаржы, дінаралық және болжау-талдау өлшемдері бойынша жаңа институттарды құрудан бастауға болар еді. Біз бұл ұсынысты “Корфу үдерісі” аясында талқылауды ұсынамыз. ЕҚЫҰ-ны іргелі өзгертудің барлық бағыттары ЕҚЫҰ-ның Астана декла­ра­циясында көрініс табады деген үміттемін. Құрметті Саммитке қатысушылар! Бүгін Еуразияның жүрегінде, байыр­ғы қазақ жерінде мыңжылдықтар бойы адамзат тарихын жасаған ұлы ха­лықтардың үнқатысуы басталды. Саммитке ұсынылып отырған Ас­тана декларациясы мен Іс-жоспарының жоба­лары Ұйымның барлық мүше­ле­рі та­ра­пынан қолдау табады деп сенемін. Бұл біздің халықтарымыздың қауіп­сіздігі мен гүлдену ісіне қосылған үлкен үлес болар еді. Алып Еуразия құрлығын сенім, дәс­түр, ашықтық және төзімділік сынды жалпы құндылықтарға негізделген ор­тақ кеңістікке айналдыру өз қолымызда. Біздің саммиттің тарихи маңызы мен атқарар жүгі де осында деп білемін.

Назарларыңызға рахмет.