Қазақ зиялыларының жоқтаушысы

Бейсебай Қаратаевтың есімі еліміз­дің тарихында терең із қалдырған көр­некті тұлғалардың бірі – Ораз Жан­до­совтың есімімен қатар аталуы тегін емес. Қан­дары қайнап тұрған про­г­ресшіл қазақ жастары Ораздың да, Бей­себайдың да арманы мен мүддесі бір еді, ол – ХІХ ғасырдағы орыс пат­шалығының отаршылдық саясатына қарсы шығу болатын. Ескіше дәріс алған, көкірегі ояу, көзі ашық ұлтжанды Бейсебай Қаратаевтың сол кезде өз қолымен қағаз бетіне тү­сір­­ген «Құсалық» поэмасы (1906 жыл.) тарихи үлкен шындықтың бетін ашады. Шығарма кейіпкері Нұрым есімді жас жігіт өзінің ата-бабасының жерін даулағаны үшін отаршылардың қо­лынан қаза табады. Алатаудың көк­майса бау­райын жайлаған күллі қазақтың шұрайлы жерінен айырыла бастаған қасіретін ащы айтқан, айтып қана қой­май, кеудесін оққа төсеп, қарсы көте­рілген ұлтжанды азамат 1915 жылы қасақана қамауға алынып, Сібірге айдалады... Жамбыл атындағы Қазақ мемле­кеттік филармониясының кең залында әсем сазға оранып өткен естелік кеште сөз алғандар – халық патриоты, күрескер Бейсебай Қаратаевтың өнердегі қырына – композиторлық, ақындық шеберлігіне көп көңіл аударды. Оның жөні бар. Бейсебайдың айдауда жүрген үш жыл­дың ішінде жүрегін жарып шығарған бірнеше ән-жырларының ішінен қазақ музы­касының алтын қорына кіргендері бар. Әйгілі композитор А. Затаевич ке­зінде Ораз Жандосовтың көмегімен Бейсебайдың «Хош, аман бол», «Ой жалған, алтын таң» әндерін нотаға түсірген. Алматы уезінің Күрті болысында Қазыбек тауының баурайында туған Бейсебай Қаратаев атақты Қазыбек бек Тауарұлының шөбересі. Тектінің тұқымы қазақтың суырып салма өнері – айтыс дегенде де шашасына шаң жұқтырмаған дарабоз жүйрік еді. Жыр сайысына қатысса – ойы жүйрік, тілі өткір бозбала ауыл-аймақта алдына жан салмаған. Оның ақын қыздар Тұмар және Зейнепиямен айтысы аузымен құс тістеген атақты халық ақыны Әсімхан Қосбасаровтың жырлауында күні бүгінге дейін жетті. Осы арада концерт-кешті Қа­зақстан Композиторлар одағы, оның басшысы әйгілі композитор Бал­нұр Қыдырбектің тікелей ұйым­дас­тырғанын да атап өткен жөн болар. Салтанатты кешті жазушы, мәдениет қайраткері Манарбек Ізбасарұлы мар­жан сөздің тұнбасын төгіп-төгіп жүр­гізді. Өнер тұлғалары – Қуат Ба­ғысбек, Базархан Қосбасаров, Тө­леужан Ғұмар, белгілі жазушы­лар Бексұлтан Нұржеке, Берік Шахан, Қырғыз Республикасының ха­лық артисі, Қырғызстан консер­ва­то­рия­сының ректоры Мұратбек Бега­лиев жарқын бейне Бейсебай Қара­таев туралы өздерінің пікір-ой­ларын ортаға салды. Филармония мен ҚР Мемлекеттік симфониялық оркестрінің, Б.Байқа­дамов атындағы Мемлекеттік хор ка­пелласының сүйемелдеуімен қазақ­тың танымал сахна иелері Марат Ілиясов, Қалибек Дербісов, Донеділ Қажымов, Талғат Күзембаев, Құралай Сәтмағамбетова, Құрмет Сақай ән шыр­қады. Бейсебай Қаратаевтың «Үш шоқының аяғы құм болады», «Нұр­­­жамал», «Үш Алматы», «Көрікті Бал­қаш, көк Балқаш», «Қазыбек менің өте­нім» сияқты ән сазына тыңдаушы бейжай қалмады... Қоғамдық сана мен мемлекеттік құ­рылыстың шын мәнінде өзгергенін жан-тәнімен қалаған Бейсебай да, Ораз Жандосов секілді, ревкомның жұмысына таңды таңға ұрып араласты. Өйткені, жаңа қоғамның бас­таушысы – Кеңес үкіметінен туған халқының болашағы үшін бар жақ­сылықты күтеді. Өкінішке қарай, ұлт боздақтарының аппақ армандары аяқасты етілді. Алдымен Ораз Жан­досов, одан соң Ораздың ағасы деген «айыппен» Бейсебай Қаратаев аты­лып кетті. Бейсебайдың соңғы шы­ғарған «Қайран Ораз!..» әні қазақ зия­лыларына – сталиндік қуғын-сүргін зобалаңының құрбандарына арналған жоқтау болып қалды... Талғат СҮЙІНБАЙ, «Егемен Қазақстан». АЛМАТЫ.