Посткеңестік дамудың 20 жылдық кезеңіндегі нәтижелерін пайымдаудан өткізу еліміздің одан әрі дамуын айқындап беретін игі шара болмақ. Осы мақсатта кеше Астана қаласында «Нұр Отан» ХДП бастамасымен «Посткеңестік дамудың 20 жылдығы: нәтижелер мен жаңа үрдістер» тақырыбында Еуразия сарапшыларының халықаралық жиыны болып өтті
Аталған жиынға «Нұр Отан» партиясы Төрағасының бірінші орынбасары Нұрлан Нығматулин, Парламент депутаттары, Қазақстан, Ресей, Әзірбайжан, Қырғызстан, Израиль және Украинаның танымал ғалымдары мен сарапшылары қатысты. Халықаралық шара ТМД кеңістігінде мұндай мәселені талқылау бойынша алғашқысы болып саналады. Міне, осы жиында сарапшылар Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың өкілеттігін 2020 жылға дейін ұзарту бойынша референдум өткізу бастамасына ерекше назар аударды. Өзінің құттықтау сөзінде Нұрлан Нығматулин ТМД сарапшылар қауымдастығы Нұрсұлтан Назарбаевтың аймақтық қауіпсіздік мәселелерін шешудегі, интеграциялық үдерістердегі айрықша рөлін айтумен қатар, референдумда қабылданған шешім тікелей халықтың қалауы болғандықтан, ол өте жоғары заңдық күшке иелік етеді деп есептейтіндігімен бөлісті.
М.В.Ломоносов атындағы ММУ-дің Посткеңестік кеңістіктегі қоғамдық-саяси үдерістерді зерделеу жөніндегі ақпараттық-талдау орталығының директоры Алексей Власов өз сөзінде ШЫҰ-ның, оның ішінде Қытай ықпалының арта түсіп отырғанына ерекше ден қоя сөйледі. Сарапшы пайымынша, Батыс пен Тынық мұхит аймағы елдері арасындағы байланыстар нығайып келеді. Соның бедерінде Қазақстан мен Ресейде мемлекет дамуының негізі жасалғандықтан, осы екі елде бәсекеге қабілеттілік артуда. Бұл әлемдік рынокта өз орындарын табуға айтарлықтай үлес қосатын болады. Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму жоспарын құрып алуы 2030 жылға дейінгі стратегияда белгіленген межелерге жетудің бір жолы болып отыр. Осы ретте шешен болашақ ұрпақты тәрбиелеу барысын мықтап қолға алу қажеттігін алға тартты.
Әзірбайжанда бірнеше басшының ауысуымен тиісті шараларды жүзеге асыру мүмкін болмағандығын тілге тиек еткен Ресей-Әзірбайжан сараптау кеңесі бас директорының орынбасары Исмаил Агакишиев Қазақстанды тұрақты түрде бір басшының басқаруы үлкен жетістіктерге жол ашқандығын ерекше айтып кетті. Қазақстан, Ресей және Әзірбайжан нарықтық экономиканы қалыптастыруға қол жеткізгенімен, әлі де посткеңестік экономикалық саясаттан алыс кете алмай отыр. Сондықтан өнімді өндіргенімен, оны әлемдік рынокқа шығару барысы ақсап келеді. Осындай тығырықтан құтылудың бір тетігі ретінде Сарапшылар қоғамдастығын құруды ұсынған ғалым бірлесе жұмыс істеудің арқасында нәтиже шығаруға боларын ортаға салды.
Қазақстандық модельдің ұтымдылығының құпиясын ашып беруге тырысқан «Қоғамдық қор» қорының бас сарапшысы (Ресей) оның барлық тәуекелді Н.Назарбаевтың өз мойнына алуымен ұштасып жатқандығына назар аудартты. Оның үстіне халықтың басшысының айналасына жұмылуға дайын болуы да өзіндік рөл атқарады. Егер ұсынылған реформалар халық тарапынан қолдау тауып жатпаса, онда оның табысқа жетуі екіталай, деп санайды сарапшы. Арада өткен 20 жыл Қазақстан Президентінің барлық бастамалары жүзеге асып жатқандығын көрсетіп берді. Ел тұрғындарынан 4 миллионнан астам қол жиналуы да олардың жұмылуға дайын екендіктерінен хабардар етеді.
Жиынға қатысушылар, сонымен қатар, мемлекет пен қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз етудегі үдерістер барысына, жаһандық экономиканың ықпалына, ТМД-дағы жаңа ұрпақтың ұлттық сәйкестілігін қалыптастыру жайына және өзге де көптеген мәселелерге байланысты ойларын ортаға салды.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.
Шетелдік сарапшылар не дейді?
Референдум – ең озық демократиялық құрал
Турат АКИМОВ,
«Деньги & власть» іскерлік газетінің бас редакторы, Қырғызстан:
– Президент Назарбаевтың өкілеттігін ұзартуға байланысты референдум өткізу туралы қоғамдық бастама Қазақстанда алға жылжу мен жаңару жолын анықтаған жалпымемлекеттік саясатқа деген түсіністіктің бар екенін білдіреді.
Өткен жылдың маусым айында бізде, Қырғызстанда да жаңа конституцияны қабылдау бойынша референдум өткізіліп, онда өтпелі кезең президенті Роза Отунбаеваның өкілеттігі бекітілді. Біз ол кезде референдумды жалпы халықтың қалауын білудің тиімді тетігі ретінде таңдадық. Сондықтан қазіргі таңда референдумнан артық демократиялық құрал әлі табылған жоқ.
Алексей ВЛАСОВ,
М.В.Ломоносов атындағы ММУ Посткеңестік кеңістіктегі қоғамдық-саяси үдерістерді зерделеу жөніндегі ақпараттық-талдау орталығының директоры:
– Өтпелі кезеңде маңызды саяси шешім қабылдауда референдум сияқты демократиялық құрал ғана, әсіресе, аз уақыт бұрын тәуелсіздікке ие болған жас мемлекеттер үшін ең тиімді тәсіл болып саналады. Ал президенттік өкілеттікті ұзарту мәселесі бойынша референдум өткізу бастамасы көтерілген Қазақстан жағдайына келетін болсақ, бұл толықтай қолданыстағы Конституциямен, ең бастысы – халықтың қалауымен сәйкес келеді.
Исмаил АГАКИШИЕВ,
Ресей-Әзірбайжан сараптау кеңесі бас директорының орынбасары, Әзірбайжан:
– Сіздердің мемлекетте тәуелсіздік алған уақыттан бастап Нұрсұлтан Назарбаев жүзеге асырып жатқан саяси және экономикалық реформалардың жан-жақты ойланылған әрі тиімді үлгісі Қазақстанның одан әрі тұрақты дамуының негізі деуге болады. Сондықтан референдум өткізу – бұл, ең алдымен, жалпыұлттық мақсаттарға жету үшін бүкіл қоғамның өз Көшбасшысының айналасына бірігіп, оған тұрақтылықтың кепілі ретінде қолдау көрсетуі болып есептеледі.
Захар ВИНОГРАДОВ,
«Новости» РАА-ның Украинадағы өкілдігінің басшысы, Украина:
– Бүгінгі күні Қазақстан халқы тағы да Тұңғыш Президентінің идеясы аясында топтасып, алдағы уақыттағы тағдырларын да сеніп тапсыру тілегін жеткізді. Өйткені, Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстанды жаңа онжылдықта дамытудың айқын әрі жүзеге асырылатын стратегиясын ұсынып отыр. Себебі, Украина мемлекетінің алдында әлі күнге дейін жаңа қоғамдық-саяси жағдайда біріктіретін идеологиялық және құнды бағыттарды анықтау мәселесі тұр. Осы жағынан алғанда, Қазақстанның тәжірибесі Украинаға да саяси тұрақтылық формуласын табу үшін өте маңызды болмақ.
Андрей МЕДВЕДЕВ,
«Политконтакт» саяси технологиялар орталығының атқарушы директоры, Ресей:
– Референдум өткізбеу мүмкін емес. Ақиқатына жүгінсек, «төменнен» басталып отырған бұл бастама, шын мәнінде, тікелей бүтін бір ұлттың тілегі емес пе. Оның үстіне, Қазақстанның қазіргі Президенті Нұрсұлтан Назарбаев – халықтың шексіз сеніміне ие болған адам. Ол – мемлекеттің тұрақты алға басуының кепілі саналып, туған халқымен бөлінбейтін, біртұтас байланысқа түскен ТМД мемлекеттері ішіндегі санаулы көшбасшылардың бірі.
Александр ЦИНКЕР,
Электоральді жүйелер жөніндегі халықаралық сараптау орталығының (ICES) президенті, Шығыс Еуропа және ТМД елдері институтының директоры, Израиль:
– Референдум өткізу кең қолданылатын демократиялық үрдіс болып табылады. Әлемде мемлекет басшысының өкілеттігін ұзарту бойынша референдум өткізген 30-дан астам дерек бар. Референдум плебисцитарлық демократия теориясы аясында саяси акт ретінде негізге алынады. Ол шындығында Батыс және Шығыс Еуропа елдерінің барлығында пайдаланылған.