Бір киерді кім киер...

Баяғыда бір кедейдің қызы шешесінен көрші ауылда өтетін Наурыз тойына баруға рұқсат сұраса: «Байғұс-ау, менде не тұр дейсің, «барғызбасың барғызбас» десе керек. Қыз сөздің астарына түсінбей дал болады. Ертесіне ауыл сыртына шықса бірі құндыз, бірі оқалы кәмшат бөрік, бірі бүрмелі қосетек көйлекке зер жүгіртіп кес­телеген қынама бел мақпал камзол киіп, аяқтарына бес тақалы былғары етік, шашбау, шолпылары сыңғырлап, құлақтарына айсырға, үзбелі, сабақты сырға, саусақтарына құстұмсық, неше түрлі көздің жауын алатын асыл тасты сақиналар тағып, жорға мініп, торқаға малынып шыға келген бай үйінің қыздарын көргенде әлгі қыз қатты қорынып, отыра кетіпті... Сол айтпақшы, еліміз Тә­уел­­­сіздігін алып, оң-со­лы­мыз­­ды бағамдап, жоғалт­қа­­­ны­­мызды түгендеуге кіріс­кен алғашқы жылдары сағы­нышпен оралған Наурыз салтанатына біразымыздың «барғыз­басымыздың барғызбағаны» хақ. Өйткені, ел экономикасы ты­­ғырыққа тірелді. Ол кезде Қа­зақ­станда жалғыз ұлттық киім­­дер мен бұйымдар өндіріп келген «Тұскиіз» фабрикасы шат­қаяқтап, тағдыры қыл үс­тінде тұрды. Мі­не, сондай қиын уақытта үлкен өндіріс орнына басшылық жасауды Сәуле Слам­қызына тапсыруы кездейсоқ емес еді. Бұған дейін Қазақстан театр қоғамының өндіріс ком­­­би­натында ұзақ жылдар қызмет жасап, республиканың түкпір-түкпіріндегі ауыл, қала, облыстардағы өнер адамдарына, сахна актерлеріне ұлт­тық киім тіккен шеберге, сон­да жү­ріп ұлттығымызды мерей­лендірудің бірден бір жолы – ұлт­тық киімдерімізді сақтап, қалыптастыруда жә­не оны кеңінен насихаттау­да өлшеусіз үлес қос­қан Өзбек­әлі Жәнібековтің шәкірті бол­­ған жаңа басшыға осындай өлара шақта тізгінді алу оңайға түспеді. Өйткені, ол фа­брикаға келген кезде шикізат бітіп, мойнындағы қарызын өтей алмай, өндіріс тоқтап тұрды. Қайт­кенде де өндірісті іске қосып, жұмысшыларды жұ­мыспен қам­тып, әрі сан саққа кеткен киім үлгілерін қалыпқа келтіруді, бұрын киімнің үш-төрт түрін ғана шығарса, енді ұлт­тық тігін өнеріне қатысты барлық бұйымдарды шығаруды жолға қоймақ. Мұның бәрі «Тұс­киіздің» жұмысшылары үшін жа­ңа нәрсе болғандықтан, әрбір жаңа тапсырыстың қасында басшының өзі жүріп, тетігін ойлап, жобасын көрсетіп, үйретіп, қадағалап отыруға тура келді. Басқа қиындықтарды айтпағанда, сол жылдары 9 мың шаршы метр ғимаратта бар-жоғы 60-70 жұмысшы ғана қалды. Ашыл­ғаннан бері күрделі жөн­деу көрмеген, жартысынан көп ала­ңы бос тұрған соншама үлкен ғимаратты ұстап тұру оңайға түспейді. Жылуды өшіріп, тек жұмыс істейтін цехтарда электр пешін қосып, қыстың көзі қырауда қиындықтан шығуға тырысады. От жағылмаған соң, қабырғалары көгеріп, жазды күні іші базданып кететін. Әрі жиырма жылдан бері ескірген құрал-жабдықтармен сапалы киім тігуге тырысады. Сондай қиын жағдайға қарамастан жылына 150-200-дей модель шығарып, «Тұскиіздің» сол баяғы бақуатты «Тұскиіз» екенін халыққа танытады. Осылайша, Сәуле Слам­қызы, ең бастысы, ұлттық өнер­ге деген сүйіспеншілігімен, оған қоса табандылығымен, іскер­лігімен, жанкештілігімен «Тұскиізді» қиын кезеңде 11 жыл басқарып, өндірісті сақтап қалады. Ол еңбектері еленбей қалған жоқ. «Құр­мет» грамоталарымен, Пре­зи­денттің Алғыс хатымен марапатталды. Рас, ол уақыттарда да, одан кейінгі жылдарда да ұлттық киім­ге деген көзқарас біржақты болды. «Шапанизация», «обо­ротқа түспеген шапан» деп өзі­мізді өзіміз келеке етуге дейін бар­­дық. Сол кезде ғой, көрнекті жазушы ағамыз Мархабат Бай­ғұтов «Жаһандану мен шапандану» деген мақаласында өз шапанымызды мазақ етпейік деп, қаттырақ жөнге шақырып та, шымбайға батырып та айтты. – Егемендігімізді алып, ер­­кіндік бе­рілгеннен кейін дәс­тү­рімізді жаңғыртуды ха­лық наурыз өт­кізу­ден, ұлттық киім киюден бастады, – деп еске алады сол күндерді Сәуле Слам­қызы. – Ол бір мереке, той болды. Қо­лы­­мыз жетті ме, жетпеді ме деп, үстімізге шапан, камзол кигенімізге қуандық. Текеметке салатын ою-өрнек шапанда да, камзолда да, аяқ киімге сал­ған ою бас киімде де жүрді. Қа­зір әлеуметтік жағдайымыз жақ­сарды. Бірте-бірте халықтың ұлт­тық өнерге деген сана-сезімі, түсінігі, көзқарасы өзгеріп, сапалы киімді іздей бастады. Кисе жақ­сысын кигісі келді. Өйткені, халық сапасыз киімнен шаршады. Ал, нарықтық заманда мұны бизнеске айналдырып, сапаны түсіріп алдық та, жөнге салуымыз қиынға түсті. Қасиетіңнен айналайын қазақтың қара шапаны талай кәсіпкердің бағын ашып, табыс көзіне айналды. Құдды жаңбырдан кейінгі са­ңырауқұлақтай қаптап кетті. Бұрын қазақтың қадірлісіне ки­гізетін, кисе қадірі артатын ұлт­тық киіміміз қалай болса солай тігілетін болды. Мені «шапанизация» деген қыжыртпа сөз емес, сол шапандарды тігудегі салғырттық, жауапсыздық көп ойландырды. ...Иә, Сәуле Сламқызы ха­лық­тың бойында «е, бәрібір кимейді, жапқанда жылтырап тұрса болды» деген сыңыржақ пікір қалыптасып қалғанын ашына айтады. Ол тек таза сапалы әрі қымбат шикізатпен жұмыс істеуді мақсат тұтады. – Бүгінде Сәуле Сламқызы «Тұс­киізден» өз алдына жеке отау тігіп, бөлініп шыққан «Би-Ана» фирмасына жетекшілік жасайды. Өздерінің дүкендері бар. Егер бара қалсаңыз, құдды қазақтың ұлттық киімдерінің галареясы дерсіз. Қасқыр ішіктен бастап, неше алуан ерлер мен әйелдерге арналған ұлттық киім­дер көздің жауын алады. Оны тілмен айтып жеткізу мүмкін емес, тек көзбен көру керек. Бір ғана мысал. Құрманғазы атын­дағы академиялық ұлт-аспаптар оркестрі ұжымының сахналық киімі, ҚМДБ-ның тапсырысымен имамдарымыз киіп жүрген шапандар осы кісінің қолынан шыққан. Мұнда жалпы ісмерлік өнеріне қатысты ұлттық үрдістің бәрі қамтылған. Өйткені, қазақтың кәде, ырымға толы дәс­түрлері өте көп: келін түсіру, қыз ұзату, шілдехана, тұсау­кесер, қоржын,т.б. дегендей соған қажетті нәрсенің бәрі бар. – «Би-Ананың» да басты мақ­саты – сапа. Мәселен, Орта­лық мұражайдан өрнегі де, өңі де сақталып, бүгінгі күнге жеткен тарихи киімдерді көресіз. Өйткені, оларда сапа болған. Яғни, сапалы зат ешқашан ескір­­­мейді, тозбайды, өз құнын жоғалтпайды. Ал, бүгінгідей ком­пьютердің, ғылымның, өн­дірістің оза дамыған, алыс-беріс, қарым-қатынастың күн­нен күнге артып отырған заманында біздер одан да сапалы бұйым шығаруымыз керек емес пе?! Бұрынғыдай ши­кізат қат емес, матаның қай түрі керек: қымбаты, арзаны, тек сапалысын таңдаңыз. Сондықтан, нарықтың заңына сәйкес бәсекеге түсіп, бүгінде бәріміз сапалы әрі тарихи дүние жасап жүрміз деп айта алмаймыз. Бұл пікірім қыз­ғаныштан емес, ұлттық өнерге деген жанашырлықтан деп біліңіз, – дейді ақылына парасаты сай, ұстамы берік, бекзат болмысты Сәуле апайымыз. ...Иә, бар өмірін қазақ­тың өнеріне арнап, бар ынта-жігері­мен, күш-қуатымен ұлтқа, ха­лыққа қызмет жасап, содан ләззат алатын Сәуле Сламқызы, міне, осын­­дай жан. Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ,  «Егемен Қазақстан».