Жұмағали ЫСМАҒҰЛОВ

83 жасқа қараған шағында Мемлекеттік сый­лықтың лауреаты, республикаға еңбек сі­ңірген мәдениет қызметкері, филология ғы­лымдарының докторы, профессор Жұмағали Ысмағұлов дүниеден өтті. Жұмағали Ысмағұлов 1928 жылы 17 сәу­ірде Қостанай облысының Сарыкөл ауда­нын­дағы Соналы ауылында туған. 1942 жылы орта мектептің 8 класын бітіргеннен кейін, Қос­та­найдағы оқытушылар институтының дайын­дық курсына барып түсіп, сол жылдың күзінде физика-математика факультетінің 1-курсына студент болып қабылданды. Алайда, соғыс уа­қытының қиын жағдайында оқуын жалғас­ты­руға мүм­кіндік болмай, еңбекке араласты. Еңбек жолын Әулиекөлдегі аудандық газетте бастаған ол 1946-1951 жылдары Қазақ мемлекеттік университетінде оқиды. Қазақ­стан Ком­­партиясы Орталық комитетінің «Ком­му­нист» журналында (қазіргі «Ақиқат») қыз­мет істеді. 1954-1958 жылдары жауапты пар­тия қыз­метін атқарып, СОКП Орталық Коми­теті жа­нындағы Қоғамдық ғылымдар ака­демия­сының аспи­ран­ту­расында оқыды. 1961-1963 жылдары республикалық «Қазақ әдебиеті» газетінің бас редакторы, Алматы об­лыстық «Жетісу», Шығыс Қазақстан облыс­тық «Коммунизм туы» газеттерінің редакция­ла­рын­да жауапты қызметтер атқарды және Партия та­рихы институтында сектор меңге­рушісі болды. 1973 жылы Қазақ КСР Министрлер Ке­ңесі жанындағы Мемлекеттік ақпарат агенттігі (Қаз­ТАГ) директорының орынбасары, 1982-1987 жыл­­дары ҚазТАГ-тың директоры болып істеді. 1985 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің де­путаты, 1986 жылы Қазақстан Компар­тия­сы­ның XVI съезінде Орталық комитет мүше­лі­гіне кандидат болып сайланды. Оның қаламынан Стендальдің, Бальзактың, М.Горькийдің, А.Чеховтың, И.Тургеневтің, А. Ос­­­тров­­скийдің, Н.Добролюбовтың, тағы басқа автор­лар­дың еңбектері қазақ тілінде жарық көрді. Ұзақ жылдар бойы бұқаралық ақпарат құрал­дарында қызмет істей жүріп, Жұмағали Ыс­мағұлов үнемі баспасөз бетінде публицис­ти­ка­лық толғау, очерк, эссе, әдеби-сын мақалала­ры­мен оқырман қауымының жылы ықыласына бөленді. Жұмағали Ысмағұлов 1987 жылдан өмірінің соңына дейін М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтында қызмет істеп, қазақ әде­биет­тану ғылымының өзекті мәселелерімен шұғыл­данды. Осы кезеңде Ахмет Байтұрсынов пен Міржақып Дулатовтың шығармашылық мұ­рала­рын зерттеді. Институт жарыққа шы­ғар­ған он томдық «Қазақ әдебиеті тарихына» белсене қа­тынасты. Міржақып Дулатұлының 2002-2004 жыл­дары жарық көрген 5 томдық шығармалар жи­нағының жауапты редакторы болды. Жұмағали Ысмағұловтың ғылыми-зерттеу жұ­мысында ұлы Абай мұрасын жаңа тұрғыдан зерделеу ісі ерекше орын алады. Ол 1996 жылы «Абай поэзиясындағы өмір шындығын бейне­леудің реалистік принциптері» деген тақырыпта докторлық диссертация қорғады. Ха­лық­тар дос­тығы, «Құрмет белгісі», «Құрмет» ордендерімен және көптеген медальдармен мара­патталған. Қазақ жұрты кісілігі мол, ішкі мәдениеті өте жоғары, биік зерде, аса білімдар азаматынан, ұлттық көркем аударма әдебиетінің классигінен айырылды. Бұл орны толмас өкініш, ауыр қаза. Жұмағали Ысмағұловтың жарқын бейнесі жа­ды­мызда әрдайым сақталады. Білім және ғылым министрлігі Байланыс және ақпарат министрлігі Мәдениет министрлігі М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және  өнер институты Қазақстан Жазушылар одағы. Бір арысымыз еді Біздің ұрпақтың тағы да бір арысы өмірден өтті. Жұмағали Ыс­мағұлов дүние салды. Оны­мен біз бірге өсіп, біте қайнасып, әдеби, мәдени, ғылыми ізденістерімізді қа­тар жүргізіп едік. Жұ­мекең өз қата­рының жан-жақ­ты талантты өкілі болды. Шебер журналист, кәнігі ау­дармашы, сын­шы-әдебиетші, филолог ға­лым істеген ісін тиянақты, үс­тінен біреу қарап жөндемей­тін­дей етіп жасаушы еді. Қысылған кезде оған елдің бәрі қолқа са­лып жататын. Енді ондай маман қайда. Азаматтығы да, жол­дас­тыққа сенімі де биік еді. Оны біз әлі де сағынатын боламыз. Қош, Жұмеке! Алдың жарық, топырағың торқа болсын. Серік ҚИРАБАЕВ. Қош, Жұмеке! Тағы да бір тарланымыздан айы­рылдық. Күні кеше халық­ара­лық ғылыми-теориялық конференцияда ба­яндама жасап, Мұх­тар Әуезов атындағы инс­ти­тут­тың жа­ңа жылға арналған кешіне жайраң қағып қатысқан Жұме­кең о дү­ниеге тұтқиылдан атта­нып кетті. Жұма­ғали Ысма­ғұлов секілді перзенттерін хал­қы ұм­ытпайды. Тағ­ды­ры оңай болды деп айта ал­маймын. Бі­рақ қайт­пас қажыр-қайраты­ның, қа­ла­мы­ның қарым­ды­­лы­ғы­ның ар­қа­сын­да өмірдің небір сынына төтеп берді. Ол әде­бие­тіміздің айтулы аудармашысы еді. Ме­рейтойла­ры­мызда ма­дақ-әзіл өл­ең жазысушы едік. Оданың бірінде «Ға­шықтық тілде жарыстың Стендаль­дің өзі­мен» деген жол есімде қа­лыпты.  Стен­дальдің әл­ем әдебие­тінің ін­жу-маржаны «Қы­­зыл мен қара» атты романын аударып шы­ғуын өз басым үздік шығар­машылық ерлікке балай­мын. Әде­биеттану ғы­лы­мындағы еңбегі өз алдына бір төбе. Қазаққа керек азаматта­ры­мыз­дың бірі едің. Тағдырға тәбділ бол­мас деген сөз бар. Қайтерсің... Шерияздан ЕЛЕУКЕНОВ.

Тынымсыз ізденумен өтті

Бұл жалған дүниеден озбайтын адам бар ма. Бірі ерте, бірі кеш өмірден өтіп жатады. Міне, кешеге дейін арамызда жарқылдап жүрген есімі елімізге кеңінен белгілі, үлкен әдебиетші ғалым Жұмағали Ысмағұлов та дүниеден өтті. Өмірінің соңғы күніне дейін қолынан қала­мын тастамаған, айтар ойы терең, жан-жақты білімді азамат Жұмекең ғылымда да, журналистикада да, аударма саласында да ар­тына өшпес мұра қалдырды. Абай шығар­машылығы туралы моно­графиялық еңбегі Мемлекеттік сыйлыққа ие болды. Жұмекең тынымсыз ізденіс  үстінде жүретін еңбекқор жан еді. Университетті бітірісімен басшы қызметтерде болды. Орталық партия комитетінде қызмет істеді. «Қазақ әдебиеті» газетін басқарды. Қазақ телеграф агенттігінің директоры болды. Біз қызмет бабында көп араластық. Ол өз ісіне өте мығым, тындырымды, тапсырылған іске жауапкершілігі күшті болатын. Ұжым мүше­лері оны іскерлігі, қайырымдылығы, кішіпейілділігі үшін қатты сыйлады. Жұмекеңнің көркем аудармадағы еңбегі бір төбе. Ол Қазақ­стандағы санаулы кәсіби аудармашылардың бірі әрі бірегейі еді, аудар­маның ірі классигі еді. Энциклопедиялық жан-жақты білімі бар Жұмекең қоғамдық саяси өмірге үнемі зер салып, оған өзінің азаматтық көзқарасын білдіріп отырды. Ең соңғы публицистикалық мақаласын «Егемен Қазақстанда» Астанадағы Саммитке арнап жазды. Саммиттің сәтті бітуіне қатты қуанып, Елбасының бұл бағыттағы саясатына үлкен баға берді. Жұмекең Колбиннің дәуірінде орынсыз қыспақ көрді, қызметінен алынды. Бірақ бұған мойыған жоқ. Ол әрдайым елмен бірге болды, халықпен бірге қуанды. Өйткені, ол өз өмірін халыққа, қоғамға қалтқысыз қызмет етуге арнады. Қош бол, жүрегі нәзік, еңбегі ересен, қимас ағамыз Жұмағали! Жаныңыз жәннатта болсын! Әбдеш ҚАЛМЫРЗАЕВ, философия ғылымдарының докторы. Бесаспап Апыр-ай, Жұмекең арамыздан кетіп қалады деп кім ойлаған?! Аздаған ыңқыл-сыңқыл кімде жоқ, шарболаттай шыңдалып, қиын жылдарда қабырғасы қатайып, қатып піскен ағалар анау-мынау ауруға алдырмас деп өзімізді өзіміз алдарқатып жүре беруші едік. Бірақ айы жеткен айында, күні жеткен күнінде екен ғой. Алғаш жүректі мұздатып, миды шың еткізген суық хабар жеткенде сенер-сенбесімді білмедім. Осыдан бірер ай ғана бұрын үйге телефон шалып: – «Ғибратты ғұмыр» сериясымен Ілияс Омаров туралы кітап жазбақшы едім. Соған шамам келер-келмесін білмеймін, үлгермеймін-ау деп қорқамын. Материалдарын түгел жинап қойдым. Соларды саған берсем, осыны сен жазсаң деймін. Бәріміздің де ортақ ағамыз ғой, – деген-ді. – О не дегеніңіз, Жұмеке, ертең-ақ айығасыз. Былтыр да жүре алмай жүріп, артынан жүгіріп кетіп едіңіз ғой. Өйтіп зәремізді ұшырмаңыз. Ал, сеніміңізге рахмет, Ілекең жазғандарын оқыға­ным болмаса, бір ауыз сөйлесіп, сырласып көр­ген кісім емес. Сырттай білгенмен, жан сырына үңіліп, бойлай алмаған адам жөнінде жазу оңай емесін өзіңіз де білесіз. Ілекеңді өзіңіз сияқты дәмдес, тұздас, сырлас, сыйлас болған кісі жазуы керек қой,– деп ұсынысынан бас тартқан едім. Оның үстіне абзал ағаны әл-дәрмені азайып барады дегенге қимағанмын. Бақсам, «Артқы айылдың батқанын иесі емес, ат білер» дегендей, сырқатының меңдеп бара жатқанын біліп жүр екен ғой, жарықтық. Сөйтіп, туған әдебиетіміз бен мәдениетіміздің бір жарық жұлдызы аспанымыздан ағып түсті. Қолына қаршадайдан қалам алып, қазақ журна­лис­тикасын өгіздей өрге сүйрескен өрен қалам­гердің өрі-қыры бірдей бесаспап еді. Орысша, қазақша екі тілде де тең сөйлеп, еркін жаза білетін, еркін аудара беретін ол қасаңданған газет тілін көркем шығарма тіліне ұластырған сөз зер­герлерінің бірі болатын. Оның саяси, ғылыми, публицистикалық мақалаларының өзі көркем шығармадай жеңіл оқылып, желпінтіп отыратын. Қазақ көркем аудармасында ол қара шалдырмай, алдына жан салдырмай кетті. Оның аударма­шы­лық өнерін өз алдына бір мектеп десе де болады. Қарымды қаламгер, қажырлы қайраткер, қа­бырғалы ғалым, сарабдал сыншы, пайымды пуб­ли­цист, бір сөзбен айтқанда, бесаспап тарлан тұл­ғаның алды жарық, арты жақсы болсын дейміз. Сарбас АҚТАЕВ, жазушы. Алды – пейіш, арты кеніш болсын Мұндайда біздің қазақ «тө­релеген өлім» деп жатады ғой. «Төтелеген өлімнен» – қыршын жастың қиылуынан сақтасын деген мағынадағы тәубә сөзі. Көңіл үшін айтылатын болар, әйтпесе өлімнің қайсысы жақ­сы дейсіз. Кездескен жерде ар­салаңдап қо­лын алып, реті келсе еркінсіп, еркелеп жүретін ас­қар таудай аға­лардан айырылу жанға батады. Әсіресе, Жұме­кеңдей ағадан. Өткен күзде «Қазақ әдебие­ті» газеті мен «Жұлдыз», «Простор» журналдарының 75 жыл­ды­­ғына ар­налған жиыннан шы­ғып, Абы­лай хан мен Абай даң­ғыл­дарының қиы­лысындағы аял­да­­ма­ға дейін шы­ға­рып салып, қа­шан­ғыдай биязы, бай­салды әңгі­месін тыңдап ем Жұ­мекеңнің. Әт­тең, соңғы дидар­ла­суым екен!.. Кешікпей қазақ жур­налис­ти­касы мен көркем сөзі­нің тағы бір тар­ла­нынан көз жазып қаларымызды білмеппін... Асыл ағаның алды пейіш, ар­ты кеніш болғай! Бекболат ӘДЕТОВ, журналист, Жазушылар одағының мүшесі. Бақұл бол, әзіз аға! Біз танысқалы аттай қырық тоғыз жыл бо­лыпты. 1961 жылдың соңғы күндері. Диплом жазылып жатыр. Бір досым «Қазақ әдебиетіне» фототілші керек көрінеді, соған барсаң қайтеді деді. Бардым. Жаманды-жақсылы істедім. Тұң­ғышым дүние есігін ашқанда бүкіл «Қазақ әдебиеті» келіп құттықтады. Жұмағали ағамыз дастарқан басында дарқан екен.  Оған Ғафу ағамыз қосылды. 1972 жылдың тағы да аяқ кезі. Жұмекең Партия тарихы институтының марксизм-ленинизм классиктерінің шығармаларын аудару секто­ры­ның меңгерушісі. Шақырды. Бардым. «Редак-ция­лауың жақсы екен» деді. Қаламақы табу үшін жарты баспа табақ аудару керек. Тағы да «жақ­сы екен» деді. ҚазТАГ-қа директордың ор­ынбасары болып кеткен. Бір жылдан кейін тағы шақырды. 13 жыл бірге істедік. Аударманың да, басқа жұ­мыстың да қыр-сырын, мүлт кеткен жерімді Жұ­мекең түзейді. Түзегенінің мәнісін де түсіндіреді. О кісі «бір еркін демалайыншы» деген тұста бір қырсық киліге кететіні бар. 50 жылдығының алдында соған мен себепкер бол­дым. 60 жыл­дығының алдында нендей жағдай болғанын жұрт біледі – Колбиннің қаһарына ұшырады. Менің бір қырсық мінезім бар: өзімдікі дұрыс деп білсем, тістесіп тұрып алам. Сондайда, том­сы­райыстық та. Бірақ бір-екі күннен кейін бәрі тар­қай­ды. Ол ағамның кеңдігі. Күні кешеге дейін қызық-шыжығымыз бір болды. Сыйлас­тық та, сырластық та, мұңдастық та. Не керек, мына жалған дегенін істеді. «Алдыңнан жа­рыл­қасын, аға!» дегеннен басқа не істей аламын, мен бейбақ. Нұрмахан ОРАЗБЕК. Лапылдап жанған дамылсыз Қазақ еліне көптен танымал ғалым, қоғам қайраткері Жұмағали Ысмағұловтың жасы алпысқа толғанда «Жанында бар мың жалын» деген тақырыпта эссе жазып, 1998 жылғы 17 сәуірде «Алматы ақшамы» газетінде бастырған едім. Онда Жұмекеңнің жастық шағындағы арман-мұратын, табиғи пішінін бейнелеу үшін Карл Маркстің өрімтал кезінде қағазға түсірген: Жанымда бар мың жалын, Лапылдап жанған дамылсыз. Өлуге бүгін дайынмын, Өмірім болса дауылсыз – деген өлең жол­дарын мысалға келтірген едім. Бүгін еліміз 83 жасқа қараған шағына дейін лапылдаған сол жа­лынның сөнгені туралы қасіретті хабарды алып отыр. Орны толмайтын қайғы десек те, дәтке қуат, жылылығы да бар ғой. Сөнген жалынның ұзақ жылдар бойы жоғалмас, кейінгілер от тұтатарлық шоғы қалды. Олар – марқұмның қазақ журналистикасына, әдебиеттану ғылы­мы­на қосқан мол үлесі. Абайтану, ғабиттану мә­селесімен шұғылданғандар Жұмағали еңбек­те­ріне жүгінбей өте алмайды. Топырағың торқа, иманың жолдас болсын, аяулы бауырым! Сапабек ӘСІПҰЛЫ.