Қылмыскерлер жазасын тартуға тиіс
Гаагадағы Бұрынғы Югославия жөніндегі халықаралық трибунал үкімімен босниялық сербтердің бұрынғы президенті Радован Караджич Сребреницадағы геноцид, әскери қылмыстары және адамдыққа қарсы қылмыстары үшін 40 жылға түрмеде отыру жазасына кесілді.
Бір қанішер қылмыскер жазасын алған екен, сауап болыпты деп қоя салуға да болар еді. Бірақ сол халықаралық соттың шешіміне әртүрлі пікір айтылып жатыр. Біреулер сол қылмыскерді ақтағысы келеді, енді біреулер бұл жазаның өзін аз көреді, оның жауыздығы тым сорақы еді, жазасы бұдан да қаталдау, өмір бақи түрмеде ұстауға кесу керек еді дейді. Әрине, 70-тен асқан қанішерге 40 жыл отыру да аз емес қой, оған өмірі жете ме, кім білсін. Әңгіме үкім барынша қатал болуға тиістігіне барып тіреледі.
Караджич қандай қылмыс жасады? Оған 11 түрлі айып тағылған. Соның бірі – 1995 жылдың жазындағы Сребреница қаласындағы қырғын. Караджич бастаған серб фашистері стадионға 8 мың ер адам мен жасөспірім ер балаларды қамап, бірін қалдырмай қырып салған. Соғыста, қару жұмсаған соң, өлім болады. Ал мұндағы адамдарда қару болған жоқ, қойша қырған да салған. Геноцид емей, немене? Мұсылмандар болғаны үшін! Біреулер сондай жауыздарды ақтағысы келеді. Қайтіп қана ауыздары барады екен!? Сондай-ақ, Караджич Сараево қаласын басып аларда 12 мың бейбіт жұртты қырған. Басқасы – өз алдына.
Осындай жауызға айыптаушылар өмірлік жаза кесуді сұраған. Орынды-ақ дерсің. Сот рақымдық жасап, оған 40 жыл берді. Қалай дегенде де, фашистер жазасыз қалған жоқ деп, жұрт бір тыныстағандай еді. Бірақ жауызды ақтаушылар табылып, тағы да көңіл қобалжыды. Кімдер ақтайды дегенде, Сербия басшылығы «өз адамына» ара түсе алмады. Бір жағы 1992-1995 жылдары серб фашистерінің 180-250 мыңдай босниялық мұсылманды қырғаны бар. Ақтауға бет жоқ. Оның үстіне, 2008 жылы 13 жыл қашып жүрген Караджичті халықаралық сотқа өздері ұстап берген. Қайтіп ақтамақ?
Былтырғы жылы сол геноцидтің 20 жылдығы кезінде Сербия премьер-министрі Александр Вучич Сребреницаға барып, халықтан кешірім сұрағанда, босниялықтар оған түсіністікпен қарап, кешіргендей де болған еді-ау. Бәрібір жұрт Караджичтің жауыздығын ұмытпаған, әлем алдында жауап беруін талап еткен.
Ақтайтындар да табылып отыр. Сондайда ойға қаласың, осы жұрт не болып барады деп. Бір қанішер 8 мың адамды малша қырады. Екінші біреу оны батыр санайды, тамаша адам деп тамсанады. Жай қисынға жүгінгенде, бұлар жауыздықты, фашизмді жақтаушылар емес пе? Сол үшін сондайларды да жазалау керек емес пе? Тіпті, заң жолымен болмағанымен, адами тұрғыда айыпталмай ма олар? Сондайлардың арасында жауапты мекемелердің қызметкерлері де бар. Олардың көрші ел – Ресейге бой көрсетіп отырғандығы өкінішті.
Жауыздықты ақтайтындарды көріп, жаның түршігеді. Ақтайтындар барда, сол жауыздық оңайлықпен жойыла қоймас.
Өзін аямаған басқаны да аямайды
Корея Халық-Демократиялық Республикасының бас газеті – «Нодон Синмун» өзінің бас мақаласында ел халқына алдағы экономикалық қиындықты ескертіп, ашаршылыққа дайындалуға шақырған. Бұл жайында әлем ақпарат құралдары хабарлап жатыр.
Газеттің: «Революция жолы ұзақ та қиын, бәлкім, бізге тағы да шөп тамырларын жеуге тура келер», деген сөздерін оқу жаныңды түршіктіреді. Тағы да дегенде, өткен ғасырдың 90-шы жылдар басындағы ашаршылық еске алынып отыр. Сонда ашаршылықтан қаза болғандардың саны әртүрлі айтылады. Көбірек айтылатыны – 500 мың болса, біреулер 3,5 миллион дегенді ауызға алады. Тіпті, өлгендерді ауызға алмағанда, көршілері өркендеп жатқан елде аштық етек алуының өзі сорақылық.
Бұл ел басшылығының көп сөзіне сену қиын болса-дағы, сол ашаршылық «жоспарға кірген» шара сыңайлы. Сол «Нодон Синмун» газеті биліктің сөзін айтатыны да белгілі. «Біз өз өміріміз таусылғанша көсеміміз Ким Чен Ынға адал болуымыз керек», дейді газет. КХДР сырттан 440 мың тонна азық-түлік сұраса, қазір келгені 17,6 мың тонна көрінеді. Алда ондай да болмайды. Өйткені, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі бұл елге санкция жариялап отыр. Сонда БҰҰ неге бұл елге осыншалық қатыгездік көрсетеді дейсіз ғой.
Бұған дейін сол халықаралық бас ұйым талай рет бұл елдің халқына азық-түлік көмегін ұйымдастырып, қамқор болған. Бәлкім, талайды аштық өлімінен құтқарып та қалған шығар. Ал енді бұл қатаң санкцияның қолданылуы Пхеньян басшылығына байланысты болып отыр. Сірә, БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі дәл осы КХДР-мен келіссөз жүргізгендей басқа елмен келіссөз жүргізбеген де шығар. Қанша рет шешім де қабылдап, ескертулер жасап, келісімге де шақырды. Ал Пхеньян халықаралық ұйымның талабына құлақ аспады. Сонда БҰҰ-ның Солтүстік Кореяға қатаң санкция белгілеген №2270 шешімі дүниеге келді.
КХДР басшылығының ядролық қаруды, баллистикалық зымырандарды сынау жөніндегі іс-әрекеттерін, соған байланысты мәлімдемелерін, басқа елдердің атына айтылған қоқан-лоқыларын ақылға сыйдыру мүмкін еместей. Жоямыз, құртамыз деген сөзді бірінші басшысы да, әскерилері де, саясатшылары да айтады. Айталық, осы аптада, елдің сыртқы істер министрі Ли Су Ен ТАСС-қа берген сұхбатында АҚШ-қа қарсы алдын ала соққы жасайтындарын мәлімдеді. Айтса, айта берсін, қолдарынан не келеді деуге де болар еді. Бірақ өздерін де, халқын да аямайтындардан талай сұмдықты күтуге болатыны шошындырады. Кейде оларды қазір қаптап кеткен өзін өзі жаратын жанкешті терроршыларға да ұқсатасың.
Пхеньян күні кеше, өздері күндерін көре алмай отырып, Оңтүстік Кореямен экономикалық қарым-қатынасын үзді. Олардың өз елдеріндегі компанияларының жұмыстарын тоқтатты. Сөйтіп, азын-аулақ шетелдік валюта көзінен айырылды. Ең соңғы дос елі Қытай да оны айыптап отыр. Алда қатерлі күндер келе жатқанын «Нодон Синмун» орынды ескертіп отырғандай. «Шосин Илво» газетінің жазуына қарағанда, ел үкіметі әр адамнан ай сайын мемлекет қоймасына бір килограмнан күріш өткізуді міндеттепті. Жоқты қайдан алмақ?
Алда аштық келе жатыр деп Пхеньян өз халқын ғана емес-ау, бүкіл әлемді шошындыратындай. Бұл елдің бүкіл халқы әскериленген. Сол халық аштықтан ашынса жаман.
Мамадияр ЖАҚЫП, журналист.
