Тарих • 19 Қараша, 2023
Сұлтанмахмұт Торайғыровтың арманы мен мұраты, ойы мен мүддесі белгілі әдебиетте. Өзі айтпақшы, «Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып Күн болам» дегеннен асқан не мұрат керек. Ақыры солай болды да. Мұрат-мүддесі болған соң оның қайғысы мен қапасы, мұңы мен наласы және бар. Біздіңше, Сұлтанмахмұттың наласы деген оқшау тақырыпты әдебиетке енгізген жазушы – Мұхтар Мағауин. Жиырма жеті жыл ғана жасаған ақынның күнделігінде бірер сөйлем, бір топ өлең ретінде сақталып, күллі қазақ даласына тараған, өң өкініштісі, сол кезде, заманында қалып қойған нала емес. Және жалғыз Сұлтанмахмұт Торайғыровтың ғана емес, күллі қазақтың наласы мен көз жасы.
Әдебиет • 13 Қараша, 2023
Көз жастан көктеген қайсар мұң
Оның өлеңдері жүрек пен жанның бітісінен естілген үндей нәзік. Нәзік те болса қайсар. Болмашы ғана сол өмір лебі бұрқанса, дауыл тұрғызуға қауқарлы, күбірлеп-сыбырласа, шым-шымдап бойыңды билеп алады. Ақынның оқырманы көп болатыны содан болуы керек. Дәурен Берікқажыұлы жырларында артық сөз, әдемілікке жетемін деп әлеміштеген жасанды тіркес жоқ.
Әдебиет • 01 Қараша, 2023
Адам жанына тереңірек үңілген сайын түпкі сезімдері мен бейсана әрекеттері ашыла бастайды. Түпсана деуге келетін шығар бұларды. Тіпті кейбірі оқыс, төтен, шетіндеу көрініп жатады. Қуанғанда, қайғырғанда бір-біріне ұқсағанымен, кісі баласы қатты күйзеліп, жаны мұрнының ұшына келгенде, ашыққанда, ашуланғанда әртүрлі мінездер шығаратынын әдеби шығармалардан көптеп кездестіруге болады.
Көрме • 24 Қазан, 2023
«Түркістан екі дүниенің есігі ғой», (Мағжан) яғни екі дүниенің қақпасы екенін әйгілегендей көрме Республика күні мен Түркі мемлекеттері ұйымының 10-мерейтойлық саммитіне орай Ұлттық музейде өтті. Мұнда Қазақ хандығының ғана емес, ұлы Тұран, түркі елдері орталығының тамырлы тарихынан сыр шертетін жәдігерлер кімді болсын бейжай қалдыра қоймас.
Әдебиет • 19 Қазан, 2023
Көктемде қар суы қайта, жылқының жоны күнге бір қызып, тісін көкке енді қадай бергенде желқұрсақ айғыр мінгендер жақсы біледі. Жануар жай тұрғанда қалай билеп, бір қырындап жүретінін. Басын қақшита құлағын тігіп алған бесті айғыр жүрмей-ақ төрт аяғынан билеп бара жатады. Оның шоқ басқандай алшысынан түскен, түсіп отырған аяқ алысынан арынын сезерге керек. Мінген бойда тулап ала жөнелген шу асау тай-құнанның әрі-бері тартқаны жай делбеңбай болып қалады. Мейлі, шу асау болса да. Ал кісінесе демі өкпе-бауырын, жүрегімен қоса сыртқа атып жіберердей әлгі бесті айғырдың орнынан қозғалып кеткенінің өзі жер теңселіп кеткендей әсер етеді. Оны ұстап, тізгіндеп отыруда оңай емес. Тура сол сияқты әсерді шығарма оқығанда да байқауға болады. Алыптардың кесек туындылары оқи бастағанда төрт аяғын тең басқан тарландай арналанып, жаныңды ұлы бастауларға ала жөнеледі. Тау теңселіп кеткендей, жер қозғалып, жазық ағып, құм көшіп бара жатқандай. Жаздыгүні көз ұшындағы тауларды сағым көтеріп әкеткендей, тұра-тұра зеріккен дүние бір сәтте қозғала барады. Солардың арасынан арна тауып ғұмырлар көшеді. Дәуірлер құлағын қылтитып, ғасырлардың жүгі сыз береді.
Таным • 28 Қыркүйек, 2023
«Шыңға шық – өлгің келсе егер, шыңға шық – өлгің келмесе» деп аяқталады Жұматай Жақыпбаевтың бір өлеңі. Бұл қандай шың? Бір шыңға шықса, екіншісін бағындырғысы келіп тұратын адам емес пе? Жүрегін Құдайға байлағандарға шың да күлкілі болып қалуы мүмкін. Өйткені бұл дүниедегі өлшем мен межені белгілеушілердің көбі жұмырбасты пенде. Сондықтан белгілі бір деңгейге барғанда кейбір шығармалар бұлдырап кете барады. Былайша айтқанда, «құйрығын» ұстатпай әртараптанып, нақты бірдеңе деп айту қиынға соғады. Оны автор біліп, бәлкім білмей істеді. Өйткені адам ұстағанымен, қаламды белгілі бір деңгейде бір құдіреттің тербейтінін жоққа шығаруға болмайды. Автор ойламаған жерден бұрылыс жасап, бұрылысынан құбылыс туып, сонысына кейін өзі де сенбей қарап отыруы кәдік.
Қоғам • 20 Қыркүйек, 2023
О заманда, бұ заман біздің қоғам домбыраны дауға айналдырады деп кім ойлаған? Әйтеуір жаз ортасында әлеуметтік желіні шулатқанын ұмыта қойғанымыз жоқ. Іле-шала, міне, кеше ғана «домбыра харам» деп кергіген діни жат ағымдағылар әлеуметтік желіні тағы шулатты.
Әдебиет • 18 Қыркүйек, 2023
«Әсеттей сал ән салсаң...» деп басталатын әннің бірнеше нұсқасы бар. Әсет әндері Арқа жерінен қанат қағып, мынау Семей, сонау Жетісу мен қазір арғы бетте қалып қойған қазақ өлкелеріне түгел жайылған ұлт өнерінің асқақ бейнесі десе болғандай. Кезінде қазақ ән өнеріне қатысты маңызды хабарлар мен бағдарламалар, үлкен ән байқаулары Әсет әнінің атымен «Інжу-маржан» аталып жатты. Қазақ өнерінің алыбы жиып алыңдар дегендей ұлт мәдениетінің небір інжу-маржандарын тастап кетті соңына.
Зерде • 05 Қыркүйек, 2023
Бұрынғы билерден қалған «әділ адам ел бастар» деген сөз бар. Әсілінде қайраткер тұлға ел таныған ақын я жазушы, әлдебір белгілі адам болуы шарт емес. Жүрегі таза, көңлі ақ, қайратты, әділетсіздікке жаны төзбеген ержүректің бірі Ташмұхамет Бейсенбаевты біреу білсе, біреу білмейді, әрине. Ақмола жұртына сіңірген еңбегінен бөлек, бұл кісінің өмірі екі тұлғаға қатысты естелікті тірілтеді. Сәкен Сейфуллин һәм Жұмабек Тәшенов туралы.
Әдебиет • 21 Тамыз, 2023
Жыршылық өнердің мәртебесі қандай?
«Көмекей әулие» деген сөз бар. Бұл Бұқар жырауға қатысты айтылған. Көмейі бүлкілдеп сөйлегенде аузынан алтын төгілгендей, айтқаны келіп отырады екен. Сонымен қатар Қазақ даласында көмейін бүлкілдетіп қойып таңды таңға ұрып жыр айтатындар бар. Оны тұма бастауынан тартсаңыз, томдарға жүк.
