Мәдени құндылықтар мәйегі

Ширек ғасыр ішінде өрлеу мен өсудің, өркендеу мен өршіл мақсаттарға қол жеткізудің ға­жа­йып құбылысына айналған Қазақ­станның тәуелсіздігі мен демо­кратиялық жетістіктері Ата Заңымызбен тікелей байланысты екені баршаға мәлім. Өзінің түптамырын адам мен адамның өмірін, құқы мен еркіндігін ең басты құндылық деп санайтын Конституциямыздың 1-бабында: «Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл ха­лықтың игілігін көздейтін эконо­ми­калық даму, қазақстандық пат­риотизм», – деп айқын көрсетілген. Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың «Кешегі тарихтан тамыр алған, ертеңгі тарихқа тұғыр болған Ата Заңымыз салта­нат құрып тұрғанда еліміз толағай табыстарға бөлене бермек» деген сөзінің астарында те­рең ма­ғына, айрықша мазмұн жатыр. Мемлекет басшысы осын­дай тұ­жы­рымды пікірімен бүгін­гі өрке­­ниеттік құндылықтар мен бағ­­зы­дан жеткен ұлы дала де­мо­кратия­сының элементтері енген Конс­титуцияның мызғымастығы мен тарихи әлеуетін белгілеп берді. Осындай қастерлі ұстанымның әлемдік көшбасшы елдер, дәлірек айтсақ, дүниежүзіндегі озық отыз елдің қатарына кіруге қадам басқан еліміздің мәдени дамуында да басты орында тұрары анық. «Мәңгілік Ел» идеясымен біртұтастыққа айналған халық санасындағы жасампаздық пен сол арқылы құндылықтар жасалатын шығармашыл әрекетті өзінің өзегі, сенімді темірқазығы етіп алған мәдениеттің даму қарқыны әрдайым арта түсері белгілі. Яғни, осындай ерекше патриоттық актімен тұғырлана түскен Қазақ­стан Республикасының Консти­туциясы – еліміздегі мемлекеттің, оның саяси және мәдени ұста­ным­дарының жаңа сапалы сәйкес­тіктері қалыптасып келе жатқа­нының айғағы болып табылады. Нақты айтатын болсақ, бұлар тек сапалық тұрғыдан ғана жақын ұғымдар емес. Біріншіден, саяси мәдениеттің деңгейі дегеніміз – елдің мемле­кеттік мәртебесінің деңгейі болып саналады. Екіншіден, саяси мәдениет ті­келей саяси іс-әрекеттерде көрі­ніс береді. Демократиялығы кемел­ділікпен дамыған елдердің тари­хына зер салатын болсақ, тек өзін­дік саяси мәдениетінің даму нәти­же­сінде туындаған саяси жүйе ғана тұ­рақтылық пен бірқалыптылық болмысқа ие бола алатынын көреміз. Саяси мәдениеттің ішкі құ­рылымында саяси сана маңызды орын алады. Осымен де байланыс­ты, адам санасы мен сезімінде әсем­дікті қалыптастыруда қуа­ты орасан зор көркем өнер туын­ды­ларының, атап айтқанда, көркем шығармалардың, кинофильм­дердің, телевизиялық бағдарла­ма­лардың, музыка өнерінің, мұра­жайдың, көркем мәдениеттің, тағы да басқа жұмыстардың тама­ша мүмкіндіктері арқылы «Мәң­гілік Ел» патриоттық актісінің құн­дылықтарын алдыңғы жетекшілік орынға қарай дамыту, сол арқылы қазақ халқының біртұтастыққа айналуына негіз қалау – Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрлігі мен оның ве­дом­стволық құрылымдары үшін өзекті болып саналады. Көркем мәдениеттің саяси санаға тигізетін әсері мен ықпа­лы және оның гуманистік құнды­лықтардан тұратын мазмұны – адамдарды ұлы жасампаздыққа жетелейтін қуатты күш екені адамзаттың алғашқы өркениет кездерінен белгілі. Жоғары зайырлы биліктің, меценаттардың, ерекше тұлғалардың, жасампаз тұлғалардың, ғалымдардың, саясаткерлердің атқарған қызмет­терінен көркем шығарма­шы­лық­тың қандай да бір түріне, белгілі бір бағытына қолдау көрсету стратегиясын айқын көреміз. Бұл тұста барлық қазақстандықтар тұтас ел болып қолдап отырған, әлем мойындап отырған Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сындарлы саясатын ерекше атап өтуіміз керек. Президенттің орасан зор тарихи қызметінің арқасында бүгінгі күні көк Туын әлемге таныта желбіреткен тәуелсіз Қазақстан келбетінде ата-бабамыздың өз алдына егеменді ел болсақ деген арманы көрініс тауып отыр. Қазақта «Ел үмітін ер ақтар» ұғымының тұжырымдамалық маңызы өте зор. Бұл ретте қазақтың ата-баба жолымен қалыптасқан «елдік сана» ұғымының нық та берік мұратқа айналғанын айта кетуге болады. Мәдениет пен өнердің керемет әлеуеті мен мүмкіндіктерін ерек­ше бағалап, сол арқылы қазақ­стандық мәдениеттің асқақ беделін қалыптастырудың қажеттілігі туралы Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев әрда­йым атап көрсетіп келеді. «Мәң­гі­лік Ел» патриоттық актісінде бас­ты құндылық ретінде белгіленген тәуелсіздік идеясы еліміздің мәде­ниетінің бұлжымас тетігін құрап отыр. Ауыл клубтарында қойыл­ған концерттер мен аудандық көрмелерден бастап, халықаралық деңгейдегі имидждік іс-шаралар мен фестивальдерге дейін тәуел­сіздік болмысын мәңгілік жырланатын тақырып етіп келеді. Келесі қастерлі құндылық­та­рымыздың бірі – ұлттық бірлігіміз бен қоғамдағы бейбітшілік пен өзара келісім. Бұл тұста мемлекет пен мәдениет арасындағы нәзік те берік медиаторлық қызмет атқарып отырған Қазақстан халқы Ассамблеясының қызметі алдыңғы орында тұр. Қазақстан халқы Ассамблеясы мәдени сая­сат жүйесінде өзекті орынға ие болады. Оның елімізде тұратын барлық этностарды біріктіретін 820 этномәдени бірлестіктерді кірік­тіріп атқаратын қызметі бейбіт­шілік пен келісімді дамыту­да маңызды орынға ие болып келеді. Ассамблея зайыр­лы көз­қарас пен асқақ ру­ха­ни­лық­тың мүмкіндіктерін ке­ліс­тіре үйлестіріп отырған аза­мат­­тық қоғам мен мемлекеттің сенім­ді құрылымына айналды. Жаңа қа­зақстандық патриотизмді қалып­тастырудың нақ осы шарттары «Мәңгілік Ел» патриоттық акті­сінің екінші және үшінші құн­ды­лықтары ретінде белгіленген. Біздің Конституциямыздың гуманистік құндылықтары индус­трияландыру мен инновацияға негізделген экономикалық өсудің мемлекеттік бағдарламасынан қол­дау табады. Бұл мәселеде Жал­пыға ортақ Еңбек Қоғамын құру идея­сы – оның дүниетанымдық құрау­шысы болып саналады. Қазақ­стан Республикасының Прези­денті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақ­стан халқына Жолдауында «бүгін­гі ахуал – біздің жетістіктері­мізді сынға салып, елдігімізді шың­дай түсетін уақыт тезі» екенін айтқан еді. Елбасының бұл сөздерін мәдениет пен өнер қайрат­керлері өздерінің алдына қойылған міндеттерін шешуде қолданатын мүмкіндіктері ретінде басшылыққа алады. Еліміздің мәдени дамуы «Мәңгілік Ел» патриоттық актісін шынайы болмысқа айналдыруда өзінің бар әлеуетін пайдалануын керек етеді. Бұл ретте «Мәңгілік Ел» идея­сы шығармашыл тұлғаларға – сазгер­лерге, суретшілерге, ақын­дар мен жазушыларға, мұражай қыз­меткерлеріне, кітапхана­шы­лар­ға екінші тынысы ашы­лып, жаңа мотивациялар тауып, шығар­машылық шабыттарын тасқын­датудың қайнар бұла­ғына айналады. Осындай жаңа құндылықтар мен мәдени мән­ділік қазынаны қалыптастыру үдерісіндегі ерен еңбектері олардың қоғамдағы дәре­желі орнын танытып, мораль­дық қанағатшылдық сезімін қалып­тастырады. Біздің Конститу­ция­мыздың шығар­ма­шылық еңбек ерк­індігімен байланысы дегеніміз – Ата Заңымыздың түрлі мәдени өнімдер жасауға берілген кепілдігі екені осылай танылады. Тарих пен тілдің ортақ болмысы – барлық деңгейдегі мәдениет қайраткерлерінің шығармашылық еңбектерінің ажырамас бөлшегі ретінде танылатыны белгілі. Бұл «Мәңгілік Ел» патриоттық акті­сінің алтыншы құндылығы болып табылады. Конституциялық дәрежеде бекітілген осы құндылық қазақстандық көпұлтты қоғамды бір мақсат пен ортақ құндылықтар аясына біріктіріп, бір ұлттың екінші ұлттың мәдениетін тұтас­тай немесе үздіктеп қабылдау үдері­сін, мәдени алмасулар үдерісін өткізуге негіз қалайды. Осылай, тұтас мәдениет пен одан туындайтын саяси мәдениет дегеніміз – қазақстандық қоғамда берік орын теуіп келе жатқан әлеуметтік санадан өткізілген және сезімнің терең иірімдерінде өрнек салған құндылықтар мен соған сай келетін сенімдердің жиы­нын танытады. Өз кезегінде, бұл қасиеттер, арнайы мемлекеттік органдардың қызметі сияқты, ұлттық қауіпсіздік пен еліміздің жалпыәлемдік және өңірлік мәселелердің күрмеуін шешуге қатысудың жаһандық қадамын да қамтамасыз ете алатын қуатқа ие болып табылады. «Мәңгілік Ел» патриоттық актісінің алтын қазығы болып саналатын барлық құндылықтарымыз қазақстандық мәдениеттің патриоттық мәнділігін танытады. Осы құндылықтардың арқасында Қазақстан, біздің алтын ұямыз, тарих үшін қысқа уақыттың берген мүмкіндіктерін санаға салып, әрбір сәтін таразылай пайдаланып, мол жетістікке қол жеткізді, кемел келбетке ие мемлекеттілік құрды. Қазақстандық қоғамның сая­си бағдары мен мәдени құнды­лық­тары қазақстандық саяси мәдениеттің болмысын құрайды. Осы құрылымдағы әрбір құраушы бөлшектің тұтас мемлекет үшін маңызы зор болып келеді. Қазақстан Республикасының Ата Заңының өзіндік ерекшелігі сонда, Конституцияда Қазақстанда тұратын жүзден астам ұлт өкіл­дерінің бір «Мәңгілік Ел» идеясын ұлықтап, ол бағытты өзінің даму бағдары етіп бірауыздан қабылдауына және осы жолда сеніммен қарыштап қадам жасауы­на кепіл беретін сенімді тіректер жазылған. Мұндай сеніммен қару­ланған жеке тұлғалар өздерінің шығармашылық әлеуетін ел пайдасына шешілетін құндылықтар туындатуда жасампаздықпен қызмет етеді. Мәдени құндылықтар, елдің саяси құндылықтарына игі ық­палын тигізіп қана қоймай, уақыт өте келе, «мәдени формулаларға» айналып, елді әлемге танытатын белгілерге де айналады. Осымен қатар, қол жеткізген жетістіктерді болашаққа алып баратын сенімді қадам деп санап, алға қарай даму қарқынымызды бәсеңдетіп алмау жағын да сәт сайын түсінуіміз керек. Алға қарай жүретін жолды әрдайым ой жүгірту арқылы сезіп отыру, оның қыры мен бұралаңының алдын алу, қалай болғанда да адаспайтын тура жол табу – саяси мәдениетіміздің даму үрдістерін анықтауды біл­діреді. Қазақстанның жеміс­ті дамуының маңызды критерий­лері ретінде мәдени даму деңге­йін, мәдени институттар мен мәдениет тетіктерінің инфрақұ­рылымдарының тиімді де сапалы қызмет етуін атауға болады. Қазақстан мәдениеті өзінің дамуы мен биік нәтижелерге қол жеткізуі арқылы тек ұлттық қана емес, әлемдік мәдени мұраны дамытуға да өз үлесін қосып келеді. Өзінің сапалы қызметін жүйелі жолға қою арқылы қазақстандық мәдениет сапалы мәдени құндылықтарды жасауда, ұрпақтан-ұрпаққа, елден-елге жеткізуде және пайдаланып, тұтынуда озық үлгі жол қалыптастыруда. Мәдени алмасу­лар мен жеке тұлғаның өзіндік бол­мысындағы шығармашылық әлеуетін жүзеге асыра алуында да қа­зақ­стандық мәдени институт­тар же­місті нәтижелерге қол жеткізуде. Ата Заңымыздан нәр алған конс­титуциялық еркіндігіміз бүгін­гі жақсы өмірімізді де қамта­масыз ету көзі болып табылады. Қазіргі біздің уақытымыз – бақыт­ты мүмкіндіктер мен бақытты сәттер кезі. Мәдениет арқылы өмір сүру, еліңді сүю мен жасампаз болу, осынау жаһанның бір сапалы да маңызды бөлшегіне айналу, қоғамдық және саяси өмірге саналылықпен араласу да осы кезеңнің бізге берген бақыты. Ата Заңымыздың арқасында өзінің шығармашылық қызметінің жоғарғы сапаға жетуіне, сөйтіп әлемде қазақстандық мәдениет мәртебесін танытуға, Қазақ­стан­ның атын тарих парақтарына алтынмен жазуға үлес қосуға берілген мүмкіндіктеріміз өте зор. Осындай жарқын сәттердің нәтижесінде, аға ұрпақтың сая­си тәжірибесін, қазақстандық саяси-мәдени мәнділіктер мен құн­дылықтардың өскелең ұрпаққа сабақтастықпен жалғасуына бе­ретін мол мүмкіндіктерін пай­далануда Қазақстан Респуб­ли­ка­сының Конституциясы айнымас тірек болып табылады. Қуатжан УӘЛИЕВ, Мәдениет және спорт министрлігінің жауапты хатшысы, заң ғылымдарының докторы