Apyraı, burynǵy babalarymyzdyń barlyǵy da «qara qazan, sary balanyń qamy úshin» atqa qonǵan shetinen batyr, qara qyldy qaq jarǵan barlyǵy bı, buqaranyń qamyn oılap barymen bólisken kileń Atymtaı jomart eken. Osal bireýi joq. Basylymdarda jarıalanyp, jeke kitap bolyp jaryq kórip jatqan shyǵarmalardy oqysańyz, burynǵy babalarymyz qandaı myqty bolǵan dep eriksiz tańdaı qaǵasyz.
Tańdaı qaǵasyz da oılanasyz. Oılana kele saýal týyndaıdy? Qazaqtyń árbir aýylynan atoılaǵan batyrlar shyqsa, qalmaqtar men jońǵarlar qazaq dalasynda nege at oınatyp, ámirin júrgizgen? Tipti Qoqan, Hıýa handyǵynyń atqosshylaryna deıin nege qazaq aýyldaryna qoqańdaǵan? Árıne, qalyń buqara úshin atqa qonǵan, týǵan dalasynyń ultaraqtaı jerin qalyń jaýǵa bermeımin dep atqa qonǵan erlerdiń bolǵandyǵyna sózimiz joq. Al endi búginde rý-rýdyń, atalastaryn atqa qondyryp, bahadúr atandyryp, barlyǵyn batyr dep qabyldaý sanaǵa syımaıdy-aý, keshirińiz. Jol bastaýshyny qol bastaýshy dep kórsetý, satqyndardy batyr dep baǵamdaý qanshalyqty durys áreket?
Ańyz arqyly órilgen, «deıdi-deıdi eken» áńgimesiniń ishinen batyr babalarynyń erligin aınytpaı tabatyn, onyń batyrlyq, áýlıelik, kóripkeldik qasıetterin eliniń azattyǵymen astastyrý qabileti, sheberligi alash urpaǵyna ǵana tıesili bolsa kerek-ti. Ásirese «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasynyń aıasynda aýyl dárejesindegi batyrlar men aqyndardy halyqtyq deńgeıge kóterýge degen jantalasqan tirlikti quptaı qoıý qıyn.
Arǵy tarıhty qozǵamaı-aq, bertindegi keıbireýleriniń is-áreketine ózimiz kýá bolǵan, keńestik dáýirdegi qyzmet jasaǵan, sovhoz dırektory, partıa komıtetiniń hatshysy bolǵandardyń barlyǵy eli úshin aıanbaı eńbek etti degenge ne dersiz. Gazet-jýrnaldarda jarıalanǵan maqala keıipkerleriniń eńbek jolyna úńilseńiz, Qazaqstanda baıaǵyda-aq «jumaq» ornaǵan eken. Keıipkerlerdiń barlyǵy derlik halqyna qaltqysyz qyzmet jasapty. Sovhoz basqarǵanda da, aýdan basqarǵanda da, oblys tizginin qolǵa ustaǵanda da, mınıstr bolǵan kezde de adaldyq prınsıpinen áste aınymaǵan. Pendeshilikke bas urmaǵan, jeke basyna qater tónse de halqy úshin alǵan baǵytynan qaıtpapty-aý qaıtpapty. Qudaı-aý, sonda Keńes Odaǵy tusynda qazaqtyń aýzynan aq maıy aǵyp ómir súrgen be? Eger solardyń barlyǵy eldiń qamyn oılaıtyn bolsa, qazaqtyń tili bosaǵaǵa shyǵyp qalar ma edi? Álgi qaharman-keıipkerler ómir súrgen qoǵamda 700-ge jýyq qazaq mektebi jabylyp, qazaqtyń sany óz jerinde 40 paıyzǵa deıin quldyraǵan joq pa? Sonda ulty úshin janyn shúberekke túıgen tulǵalar qaıda júrgen? Bolmasa aýyldan kelgen aǵaıyndar qalaǵa «propıskaǵa» tura almaı sandalyp júrer me edi?
Bılik tizginin ustaǵan azamattardyń abyroıyn asqaqtatýǵa yqpal etetin taǵy bir amal – kózdiń jaýyn alar ǵımarattar, qalalar saldyrǵandyǵy. Keıipkerlerdiń osyǵan qandaı qatysy bar ekenin túsinbeısiń. О́ıtkeni ol Memlekettik josparlaý komıtetiniń jobasyna sáıkes aldyn ala bes jyl buryn josparlanyp qoıylmaı ma? Jaraıdy, qalalarda salynǵan kózdi arbaıtyn sol ǵımarattarda kimder jumys istedi? Jańadan salynǵan qalalarda, oǵan qosa sol qalalarda salynǵan úılerdiń qyzyǵyn basqa ulttardyń ókilderi kórdi emes pe? Qazaqtan shyqqan basshylardyń barlyǵy birdeı qaıratker bolsa, qazaq halqynyń áleýmettik, demografıalyq jaǵdaıy quldyrap, ulttyq kadrlardan tapshylyq bolmas edi ǵoı. Tulǵalardyń eńbegin baǵalaýǵa kelgende bura tartpaı, árqaısysyna laıyqty baǵasyn bergende ǵana ádilettilik saltanat qurady emes pe.
Ádilettilik demekshi, ekiniń biri Jumabek Táshenov emes qoı, eldiń aýmaǵyn bólshekteýge qarsy shyǵyp, Qazaq KSR Joǵarǵy Keńesiniń tóraǵasy syndy laýazymdy qyzmetin tárk etetin. KSRO-nyń tizginin ustaǵan N.Hrýshevke: «Nıkıta Sergeevıch, eger Joǵarǵy Keńes ár respýblıkanyń jerlerin jergilikti organdarynsyz sheshe beretin bolsa KSRO-nyń jáne ult respýblıkalarynyń Konstıtýsıasyn joıý kerek qoı. Al ol Konstıtýsıalardyń baptarynda ár ult respýblıkasy óziniń tarıhı jerine, ondaǵy baılyǵyna óz menshigim dep paıdalanýǵa quqy bar. Ony ózgertýge eshkimniń, eshbir organnyń quqy joq» dep aıtqan da Táshenov.
Ekiniń biri Juban Moldaǵalıev emes qoı qasqaıyp turyp, Jeltoqsan kóterilisinde urpaǵynyń soqqyǵa jyǵylǵanyn kórgenshe «soǵysta ólgenim artyq edi» deıtindeı. «Keıde tipti basshy joldastardyń qazaq jastarynyń Respýblıka joǵary oqý oryndaryndaǵy sany, aıtalyq, orys stýdentterinen kóp eken degeni kinálaǵandaı, tipti mınıstrlikke eskertkendeı estiledi. Al olar Qazaqstanda kóp bolmaǵanda, qaıda bolmaq?» dep Qazaqstan Ortalyq Komıtetiniń birinshi hatshysy Gennadıı Kolbındi suraq astyna alýǵa basqa kimniń dáti bardy eken?
Qalaı bolǵanda da, halqyna qorǵan bolǵan osyndaı tulǵalardyń ómiri keıingi býynǵa ónege. Endeshe, keıipkerlerdi kreslosyna qarap emes, elge sińirgen eńbegine qarap naǵyz memleketshil tulǵalardy ǵana nasıhattaǵanymyz jón bolar!