Jarnama týraly buryndary da bir maqala jazǵan bolatynbyz. Biraq ol joly biz reseılik jáne qazaqstandyq telearnalardyń jarnamany tym uzaq kórsetetinin, onyń kórermender úshin qolaısyzdyq týdyratynyn, osy máselege qatysty Eýropa odaǵynda arnaıy zań bar ekenin, ol boıynsha kórsetilip jatqan habardy jarnama úshin 20-30 sekýndtan artyq ýaqytqa úzýge bolmaıtynyn baıandaǵan edik. Sonda aıtylǵan sózderden belgili bir nátıje shyqqan joq. «Baıaǵy jartas – bir jartas», bári de ózgerissiz sol kúıinde qaldy. Qaıta sońǵy jyldary jarnamanyń ýaqyty burynǵydan da uzara túsken sıaqty.
Solaı bola tursa da bizdiń bul taqyrypqa qaıta aınalyp soǵaıyq degen nıetimiz joq. Tipti qazaqstandyq telearnalar kórsetip jatqan jarnamalarda bir de bir qazaqstandyq taýardyń, ıaǵnı otandyq ónimniń joq ekenin de aıtpaq emespiz. Eger taýar óndirýshilerimiz ónikti ónim shyǵarmasa, shyǵarǵan azdy-kópti ónimderin jarnamalaýdy qajet dep tappasa nemese oǵan qarjylary bolmaı jatsa, olardy qalaı kinálamaqpyz. Taıaýda Memleket basshysynyń ózi atap kórsetkendeı, áli kúnge deıin damýdyń qozǵaýshy kúshine aınala almaı otyrǵan shaǵyn jáne orta bıznestiń jeti jurtqa áıgilep jarıalaıtyn dúnıesiniń joq bolýy da ábden múmkin.
Sondyqtan biz jarnamaǵa qatysty basqa bir máseleni qozǵamaqpyz. Bul nendeı másele deısizder ǵoı? Bul bizdiń ańqaý aǵaıyndardyń teledıdarlar arqyly erteden qara keshke deıin kórsetilip jatatyn jarnamalarǵa senetindigi. Jarnamalardyń qyp-qyzyl ótirik ekenin sol jarnamalardy muqıat tyńdaǵan adamnyń ózi-aq túsiner edi. Aıtalyq, bir sýsabyndy jarnamalaı otyryp eger osy sýsabyndy turaqty túrde qoldanar bolsańyz, shashyńyzdyń túbi qataıyp, múlde túspeıtin bolady dep aldarqatady. Shynymen de solaı bolsa, búginde sýsabyndy paıdalanbaıtyn adam joq, sóıte tura nege adamdardyń kóbi belgili bir ýaqyt ótkende naǵyz taqyr basqa aınalady? Al endi betke jaǵatyn kremderge qatysty jarnamalar tipti kúlkili. Osy kremdi jaqsańyz 15 kúnnen keıin betińiz tartylyp, jasaryp shyǵa kelesiz deıdi. Eger betińe krem jaǵa salyp jasaryp sala berýge bolatyn bolsa álemde bir de bir kári adam qalmas edi-aý dep oılaısyń. Biraq ondaı aıaq astynan jasaryp ketken adamdardy kórgen de, estigen de emespiz.
Máseleniń aqıqatyna keler bolsaq, kún saıyn jarnamalanyp jatqan dúnıelerdiń basym deni adamdar úshin paıda emes, qyp-qyzyl zıan ákeletin kórinedi. Mamandardyń aıtýlarynsha, kosmetıkalyq buıymdardyń quramynda zıandy zattar óte kóp. Ásirese «ústińgi belsendi zattar» dep atalatyn bóliktiń teris áseri óte zor bolady eken. Kóbiktendirgish retinde sabyndar men sýsabyndar quramynda bolatyn bul zat kirdiń molekýlasyn ózine japsyryp alyp, sol arqyly teriniń betin tazartady. Biraq onyń belsendi áreket etetini sondaı, ol teriniń qabatyn da titirkendirip jiberedi eken. Onyń ózi belgili bir dárejede ýly bolady jáne belsendi áreket etýdiń saldarynan denege ózge de zattardyń ótip ketýine jaǵdaı týǵyzady. Sıntetıkalyq ústińgi belsendi zattardyń keıbireýleriniń alergender bolatynyn, teriniń qorǵanys qabiletin joıý arqyly ony qurǵatyp, qurylymyn buzý arqyly shashtyń túsýine yqpal etetinin de bile júrgen jón. Kóbiniń óńdelgen munaı ónimderi bolatynynan da bizdiń habarymyz az. Teriń birden ylǵaldanyp ketkendeı áser beretin de dál sol hımıa áseri kórinedi. Bul adam terisindegi tútikterdi bitep tastaıtyn juqa qabattyń paıda bolýynyń nátıjesi eken. Biraq mundaı aldamshy amaldyń sońy túrli teri aýrýlaryna aparyp soqtyrady deıdi mamandar.
Sóz oraıynda taǵy bir qyzyq jaıtty aıta ketý kerek. Máselen, sýsabynnyń quramyna sılıkon qosylady eken. Shashtyń kólemin ulǵaıtyp kórsetetin de sol kórinedi. Biraq oǵan shań-tozań tez jabysatyndyqtan shashtyń tez kirleýine de sol sılıkon sebepker bolady. Onyń syrtynda shashtaǵy sýdyń tepe-teńdigin buzyp, onyń elektrlenýine aparyp soqtyrady deıdi mamandar. Kóptegen kosmetıkalyq zattardyń uzaq merzimge saqtalýynyń ózi onyń quramynda jasandy zattardyń kóp ekendiginen habar berse kerek.
Eger áńgimeniń toqeterine keler bolsaq, kosmetıkalyq buıymdardyń paıdasy nemese zıany týraly sóz qozǵaý bizdiń mindetimizge tipten de jatqan emes. Joǵarydaǵy jaıttardy tek tómende aıtatyn sózimizge dálel retinde ǵana keltirdik. Biz osy mysaldar arqyly negizgi máseleni aıtpaqpyz. Halyq kez kelgen jarnamanyń qandaı da bolmasyn taýardyń sapasyn, artyqshylyǵyn, ıaǵnı jaqsylyǵyn baıandaý úshin jasalmaıtynyn túsinýge tıis. Jarnamanyń maqsaty bireý ǵana – bul qaıtken kúnde sol taýardy ótkizý. Al bul úshin ótirikti shyndaı qylyp kórsetip, tutynýshylardyń basyn aınaldyrý kerek. Mine, onyń kózdegeni de osy. Sondyqtan da jarnamany saýdanyń qozǵaýshysy dep ataıdy. О́kinishke qaraı, ańqaý jurt jarnamada aıtylǵan ertegilerge senip qalyp, aqshalaryn kereksiz dúnıege bosqa shyǵyndaıdy, bul az deseńiz densaýlyqtaryna zıan keltiredi. Osyndaı jaǵdaılardy kóre júrip, abaı bolaıyq aǵaıyn demeske lajyń joq.