А.Байтұрсынұлы атындағы Қостанай мемлекеттік университеті оқытушысының соңғы жылдары студенттерге философия пәнін ағылшын тілінде жүргізетіні туралы еститінбіз. Әрине сабақтың ағылшын тілінде жүргізілуі қазір көптеген білім ордасында таңғаларлық та оқиға емес. Ө.Сұлтанғазин атындағы Қостанай педагогикалық университетінде біраз жылдан бері көп тілді мұғалім мамандары дайындалады. Қазақстанды екінші Отаным деп білетін өзге ұлт өкілдерінің қазақ тілін үйренуі соншалықты даурығатын оқиға емес. Облыстағы қазақ мектептерінде білім алып жүрген өзге ұлт өкілдерінің балалары да кездеседі. Қазақ ауылында өсіп, бала кезінен қазақ тілін ана тіліндей меңгерген «торғайлық орыстар» да жүйе-жүйесімен сөйлейді.
Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі, біздің мемлекеттілігіміздің бір рәмізі болғандықтан, оны әрбір қазақстандық білуі керек емес пе? Облыстағы тіл үйрену орталығының партасына жыл сайын мемлекеттік қызметте жүрген, полицияда қызмет ететін, басқа салалардағы талай адам отырады. Олар курсты бітірген соң қолына «қазақ тілін үйрену курсын бітірді» деген сертификат алады. Егер ақиқатын айтсақ, тіл үйрену орталығын бітіргендердің арасынан қазақ тілінде сайрап кеткенін кездестіре қоймадық.
Д.Качеевтің қазақ тілін үйренуге талпынысы солардың барлығынан бөлек. Ол Қостанай қаласында өсті. Қазақ тілін мектеп бағдарламасынан оқыды, бірақ өзге сыныптастары секілді ол кезде бұл да мемлекеттік тілді үйренуге ден қойған жоқ.
– Менің әкем – орыс, анам – татар ұлтының өкілі. Үйде нағашы әжем болды. Анам мен әжем өзара тек татар тілінде, әкеммен орыс тілінде сөйлесетін. Мен орыс тілі мен татар тілінің, мұсылмандық пен христиан дінінің арасында ержеттім. Әжем мен анамның әңгімесінен татар тілін әжептәуір түсінетінмін, бірақ сөйлеген емеспін. Шынымды айтсам, бала кезде орыс тілінен басқа тілге аңсарымыз ауған жоқ, өйткені тәуелсіздік алғанға дейінгі саясаттың ағымы басқа және Қостанайдағы ортада орыс тілінің мысы басым болғанын айтып жатудың өзі артық шығар бүгін, – дейді Д.Качеев.
Денис – қарапайымдылығымен қатар, өте белсенді. Ғылым қуды, философия ғылымдарының кандидаты атанды, доцент. Облыстық меценаттар клубының сыйлығын 2015 жылы «Ғылым» аталымы бойынша жеңіп алды. Кеудесіне «Қазақ хандығының 550 жылдығы» медалін тақты. 2013 жылдан бері «Қазақстан философтарының құрылтайы» қоғамдық ұйымының Қазақстанның Солтүстік өңірі бойынша бөлімшесінің төрағасы. Алматыдан шығатын «Әл-Фараби» ғылыми журналының 2018 жылдан бері редакция алқасының мүшесі. Ғалым және азаматтық белсенділігі бар адамға ақпараттардан қалыс қалуға болмайды. Жиындарда қазақ тілінде үлкен ғалымдар, саясаткерлер, айтары бар жастар сөйлеп жатады. Осындай сәттерде Д.Качеевтің жүрегінде қазақ тіліне деген ынтызарлық оянатын.
– Қазақстанда менің аталарым ғұмыр кешті, өзім туып-өстім, өміріме бар керегімді алдым. «Мемлекеттің мемлекеттік тілін, жалпы, түркі әлеміндегі үлкен тілдің бірін неге білмеймін?» деген сұрақ туды. Қазақ тілін бәрінің де білгісі келеді, бірақ бойында «бәрібір үйрене алмаймын» деген қорқыныш бар. Мен осы қорқынышты жеңемін, – дейді Д.Качеев.
Мектепте ағылшын тілін оқыды. Орыс тілділерге ағылшын тілінің тез «бағынатынын» ол да жасырмайды. Жоғары оқу орнын бітірген соң, ғылым жолына түсті. Бұл кезде де ағылшын тілін білу керек болды. Ол өз бетінше ізденуінің арқасында философия пәнін ағылшын тілінде дәріс оқитын дәрежеге жетті. Бір жарым жылдан бері қазақ тілін үйренуге ықылас қойып, аудиторияда студенттерден тек қазақ тілінде сөйлесуді өтінген. Бізге WhatsApp арқылы таза қазақ тілінде және қатесіз жазғаны сүйсіндірді.
– Мен бір-екі жылда қазақ тілін үйреніп аламын деп уәде бермеймін. Түпкі нәтиже боларына сенемін. Маған студенттер «сіз түсінбей қалады деп орыс тілінде айтып тұрмын» дейді. Мен «түсінбесем, ол менің шаруам, маған тек қазақ тілінде айт» деймін. Ағылшын тіліне қарағанда, қазақ тілінің тілдік ортасы бар, бұл да жақсы мүмкіндік екенін біліп жүрмін, – дейді ол.
Д.Качеев қазақ тілі туралы өзінің барлық сұрағын университеттің гуманитарлық-әлеуметтік факультетіндегі аға оқытушы Бақыт Әділбекке қояды. Қазақ тілінен ол жүргізген әр сабақтан кейін тілдің иіріміне батып бара жатқандай, тіл үйренуге деген ынтасы күшейе түскенін айтады.
– Бақыт Тұрсынбекқызы ұстаз болып жаралғандай әсер береді. Сол кісінің әдістемесі арқылы тіл үйренудегі қамалды алғандаймын. Айтпақшы, «ұстаз» сөзі «ұста» сөзінен шықты ма екен деп ойлап қоямын. «Адам тәрбиесінің ұстасы» деген ғой? – дейді Бақыт Тұрсынбекқызының шәкірті ойлы жүзбен.
– Қателеспейтін шығарсың. Қазақ тілінің болашақ зерттеушісімен кездесіп тұрған болармын? – деймін мен.
– Рахмет! Бәрі де болуы мүмкін, – дейді Денис те күліп. Ол әр сөзді таза айтуға, WhatsApp-та қатесіз жазуға ұмтылады. Ғалымның соқпағы әлден білініп тұрғандай.
ҚОСТАНАЙ