Халал индустрия: Қазақстанның қауқары қандай?

Қазірдің өзінде Ислам елдері­нен бөлек, бірқатар франкотілді Еуропа мемлекетінде халал тағамдар «organic food», яғни органикалық азық-түлік түр­лерін алмастыруға жақын қал­ды. Адал әрі сапалы өнім нары­ғында Қазақстанның үлесі қан­дай? Отандық компаниялар осы саланың әлемдік көш­бас­­шы­лары­мен иық тіресіп, бәсе­келе­суге қаншалықты қауқарлы? Бұл сұ­рақтардың жауабына бас ша­һарда өткен халал индустрияны дамытуға арналған халықаралық құрылтайда қанықтық.   

Тамақтан бастап, далапқа дейін

Аталған индустрияның жа­йын тарқатпас бұрын алдымен халал ұғымына қысқаша түсі­нік бере кеткенді жөн көрдік. Супер­маркет немесе дүкен сөре­лері­нен кез келген азық-түлік өні­мін аларда әуелі осы сөз­бен таңбаланған тауарды із­дей­ті­німіз анық. Себебі бұл өнім­­нің құрамынан Ислам дінінде тыйым салынған зиянды компоненттердің табылмайтынына күмән келтірмейміз. Демек, халал – Ислам шарттарына қайшы келмейтін сапа стандарты. Асыл діндегі халал сөзін араб тілінен аударғанда, «рұқсат етілген, құпталған» деген мағынаны білдірсе керек.

Десек те оның ауқымы тек тағаммен шектеліп, мұсылман­дарға ғана арналған деген жаңсақ пікір. Тұтастай алғанда, халал стан­дартының қамтымаған салалары аз. Азық-түлік, киім-кешек, әшекей бұйымдар, косметика, парфюмериялық және жеке гигиена заттары, сондай-ақ қаржы саласы, мүлікті пайдалану және адам­дар арасындағы қарым-қаты­насты реттеуде де осы халал талаптары кең қолданысқа енгізілген.

Әйтсе де адал нарықтың бас­ты қозғаушы күші – тамақ өнер­кәсібі және ауыл шаруашылығы саласы. Соңғы жылдары Парсы шыға­нағы мен Оңтүстік Шы­ғыс Азия аймағында ет өнім­дерін тұтыну көлемі өсе түскен. Green Point Marketing агенттігі­нің мәлі­метінше, БАӘ-де оның мөл­шері 30%-дан асыпты. Мысыр елінде өсім 28%-ға жетсе, Марок­кода 20%-ға жетеғабыл. Ал Азия-Ты­нық мұхит аймағы мем­лекет­терінде халал етті тұтыну көлемі 54%-ды құрады.

Швейцариялық «Nestle SA» компаниясының Малайзиядағы бөлімшесі Араб түбегін жауламақ ниетте. Тағам түрлерінің ірі өн­діру­шісі Дубайда халал-кофе желісі мен тамақтану нүкте­лерін іске қоспақ. Қазір бұл ин­дус­трияның ауқымы мұсыл­ман елдері аумағынан асып кеткен. Ұлыбритания, Франция және Оң­түстік Корея аталған на­рық­қа қосылудың амалын ой­лас­тыр­ғалы қашан?! Еуропадағы ірі сау­да желілері халал таң­басы­мен өнім­дерді сатуды жолға қо­йып­ты. Көршілес Ресейде халал ет­тің саудасы 10%-дан асқан екен.   

Әлі күнге ауызбірлік жоқ

Алайда тың саланы шатқаяқ­татқан мәселе аз емес. Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы бас директорының мін­детін атқарушы Ерлан Байдәулет Ис­лам Ынтымақтастық Ұйымы ел­дерінің өзінде халал стандар­тын қалауынша бекітетін компа­ния­лардың санында есеп жоқ еке­нін алға тартты.

– Әр ұйым өз бетінше жұ­мыс істеп келеді. Әлі күнге де­йін ауыз­бірлікке қол жеткізу қиын­ға соғып тұр. Өзара байла­ныс жоқтың қасы. Бұл мәселе үкі­меттік деңгейде ғана шешіле сал­майды. Осы мәселені Ислам ынты­мақтастық ұйымының күн тәр­тібіне қою қажет. Мұны талап етуге толық хақымыз бар. Қазақ­станда халал өндірісті да­мыт­қымыз келсе, бірыңғай серти­фикатты тағайындайтын ұлт­тық орган құру қажет.

Мұнымен кім айналысады? Отан­дық өнімдер нарыққа қандай жолмен шығарылады? Осыған келгенде дұ­рыс жүйелі жұмыстың жоқтығын бай­қай­мыз. Бұл мәселені қолға алып, тез­детіп реттегеніміз абзал. Жоғарыда айтыл­ғандарды негізге ала отырып, Ислам азық-түлік қауіпсіздігі ұйымы арнайы декларацияның жобасын ұсынып отыр. Соған сәй­кес, жұмыс тобын құруға ұсыныс біл­ді­реміз. Осы топ ТМД аумағында халал жүйесін жетілдіруге байланыс­ты ұсыныстарды әзірлейтін болады. Екін­ш­іден, іс-әрекет жоспарымызды ай­қындайтын жол картасын дайындау қажет. Үшіншіден, осы бағытқа ар­налған меморандумға қол қойылады. Төр­тіншіден, Ислам Ынтымақтастық Ұйымы жанынан арнайы орган құ­рылса деген ұсынысымыз бар. Атал­ған орган сертификаттау және аккредиттеумен айналысатын дүние жү­зін­дегі барлық ұйымдарды есепке тұрғызуды қолға алатын болады. Бұл ИЫҰ елдерінде бірыңғай халал жү­йесінің құрылуына септеседі деген сенім­деміз. Бесіншіден, бұл деклара­цияны жүзеге асыру үшін ұйымға мүше мемлекеттердің құзырлы орган­дарына хаттама жолданады, – дейді Ерлан Байдәулет.

Халал өнімін сертификаттайтын 5 ұйым жұмыс істейді

Қазақстанда халал өнімдерін сер­ти­фикаттаумен айналысатын 5 ұйым бар. Олардың жұмысын бір ізге кел­тіру үшін жыл соңына дейін бес ұлттық «Халал» стандарты қа­был­­данады деп көзделуде. Ал оны әзір­леуді Қазақстан Мұсылмандары діни басқармасы, сондай-ақ халал өнім­дерді сертификаттайтын бірнеше жеке компания қолға алды. Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам ұйымы өкілдері бұл құжатты дайындауда барлық әлемдік талаптар ескерілгенін нақтылады. Енді аталған бірыңғай стандартты құрамында Денсаулық сақтау министрлігі мен Ауыл шаруашылығы министрлігінің өкілдері, сол секілді өзге де жауапты ведомстволардың мамандарынан жасақталған арнайы комиссия бағаламақ. Жаңа құжатта малды сою технологиясынан бастап, логистика, өнімді сақтау талаптары әрі таңбалауға қатысты негізгі мәселелер қамтылады деп сендірді Ислам азық-түлік қауіпсіздігі ұйымы. Бүгінде халықаралық ұйымның қатарына 33 мемлекет кіреді екен. Оның ішінде 10 ел франкотілді.  

Жол картасы жасалады

Жақында өткен Үкімет отырысында ел Премьер-Министрі Асқар Мамин Ауыл шаруашылығы министріне 15 та­мызға дейін халал өндірісін да­мы­ту­ға арналған жол картасын әзір­леуге қа­тысты тапсырма жүктеген еді.

«Халал өнімдерінің экспортын арттыру қажет. Отандық өндірушілердің мұ­сыл­ман нарығында бәсекеге қабі­лет­­ті­лігін нығайту үшін алдымен ха­лық­­аралық талапты күшейту керек. Сондықтан Ауыл шаруашылығы ми­нистр­лігіне мемлекеттік органдармен 15 тамызға дейін халал өнімдерін дамы­туға бағытталған жол карта­сы­мен қамтуды тапсырамын», деді Үкімет басшысы.

Түйіндей келгенде, халал индус­трия­сы­ның өріс алуы отандық агро­өнер­­кәсіптік кешеннің тамырына қан жүгіртері даусыз. Бір ғана Ұлы­бри­танияның өзінде жыл сайын халал өнімді 6 млн-дай адам тұтынады екен. Ал Біріккен Корольдікте мұсыл­ман­дар­дың ұзын-саны 2 млн-ның айна­ла­сында. Осыдан-ақ адал әрі сапалы тағамға деген сұраныстың өзге діни ұста­нымдағы және нәсілдегі тұр­ғын­дардың арасында артып бара жат­қанын аңғару қиын емес.