Алыс-беріс көлемі артып келеді

Қазақстаннан Иранға экспортталатын тауардың басым бөлігін арпа өнімдері құрайды екен. Осы уақыт аралығында оның көлемі 741,1 мың тоннаға, ақшалай есептегенде  143,4 млн долларға жеткен. Сондай-ақ 1,1 мың тонна (5,6 млн АҚШ долларына) салқындатылған ірі қара малдың еті экспортталған. 13,8 мың тонна тұтас немесе ұсақталған рапс тұқымдары шығарылып, бұдан 5,5 млн доллар кіріс түскен. Мұның сыртында 3 млн доллардың басқа да ауылшаруашылық өнімдері экспортталған.

Биылғы ақ­пан айында Еуразиялық эконо­ми­калық одақ пен Иран арасын­дағы еркін сауда аймағы туралы уақытша келісім аясында Қа­зақстан Республикасы Ауыл шаруа­шылығы министрлігі, Ресей Фе­дерациясының Ауыл ша­руашылығы министрлігі және Иран Ислам Республика­сының Ауыл шаруашылығы ми­нистрлігі арасындағы бидай сау­дасы саласындағы өзара тү­сіністік туралы меморандумға қол қойылған болатын. Бұл құжат Қазақстан мен Иран арасындағы сауда-экономикалық ынты­мақ­тастықты өрістете түсуге мүмкіндік береді.

Жуықта елордада Қазақстан мен Иран арасындағы сауда-эко­номикалық, ғылыми және мәдени ынтымақтастық жөніндегі үкімет­аралық комиссияның 16-шы отырысы өтті. Үкіметаралық комиссия Қазақстанның Ауыл шаруашылығы министрі Са­пархан Омаров және Иран­ның Ауыл шаруашылығы ми­нистрі Махмуд Ходжати бас­шы­лығымен жұмыс істеді. Оты­рысқа дейін министрлер екі­жақ­ты келіссөздер өткізді.

Сапархан Омаров Қазақстан мен Иран арасындағы екіжақ­ты ынтымақтастықтың, әсіре­се ауылшаруашылығы саласын­дағы маңыздылығын атап өтті. 

Осы басқосу барысын­да Қа­зақ­стан жағы мал шаруа­шы­лығында ынты­мақтастық орнатуды ұсынды. Қазақстан Иранға болашақта қой етінің экспортын ұлғайтуды жоспарлап отыр. Иран жағы да Қазақстанда ет өңдеу бойынша бірлескен кә­сіпорындар құруға мүдделілік та­­ны­туда. Жақында Алматы об­лы­сында Иран бизнесінің қаты­суымен «EmpireFoods» ет өң­деу кешені пайдалануға берілді.

Ынтымақтастықтың тағы бір саласы – Қазақстанда балық жә­не өсімдік майы өндірісі бойынша бірлескен жобаларды құру болып отыр.

Дегенмен атап көрсетер бір мәселе, жоғарыда келтірілген уақыт аралығында Иранның Қазақстанға жөнелтетін ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі едәуір төмендегені бай­қа­лады. Бұл жө­ніндегі нақты деректерді келтіретін болсақ, Ираннан Қазақстанға келетін ауылшаруашылық өнімдерінің импорты 2019 жылғы қаңтар-маусымда 30,6%-ға  немесе 23,8-ден 16,5 млн-ға дейін төмендеген екен. Міне, осының салдарынан Қазақстан мен Иран арасындағы ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы тауар айналымы 2019 жылдың қаңтар-маусым аралы­ғында өткен жылдың осы мер­зімімен салыстырғанда 0,6%-ға немесе ақшалай есептегенде 184 млн доллардан 182,9 млн долларға төмендеген.

Көріп отырғанымыздай, екі ел ара­сындағы ауыл шаруашылығы өнімдері бойынша сауда айна­лымының бәсеңдеуі соншама үлкен емес. Өйткені бұл жер­де Қазақстан экспортының көле­мі импортқа қарағанда бірне­ше есе басым болып отыр. Мә­се­лен, жоғарыдағы 182,9 млн доллардың 160 млн доллардан астамын Қазақстанның Иранға жөнелтетін экспорттық өнімдері құрайды.

Ал енді Ираннан Қазақстанға әкелі­нетін негізгі өнімдер түрі­не зер салсақ, бұл ел бізге кепті­ріл­ген жүзім, пісте, пияз, қызылша секілді өнімдерді жөнелтеді екен. Әрине мұндай жеміс, көкөніс түрлерін елімізде де өндіреді. Ел ішінде жылыжайлардың кө­беюіне байланысты бұл өнім­дердің үлесі жылдан-жылға арта түсуде. Сондықтан Иран им­портының қысқаруына біршама түсіністікпен қарауға болады және бұл уақытша құбылыс болуы да мүмкін. Өйткені Иран елі аталған өнімдерді ежелден молынан өндіреді. Егер им­порт­тық өнімдер бағасы арзан болса, ол өнімдерді молынан тұтынуға да болады. Бұл жер­дегі маңызды мәселе екіжақты ынтымақтастықты одан әрі дамыта түсу болып отыр.

Үкіметаралық комиссияның 16-шы отырысына Иран жа­ғы­нан 40-қа тарта адам қатысты. Олардың арасында үкімет адам­дарымен қатар бизнесмен­дер де болды. Бұл жағдай Иран тарапының Қазақ­станмен сауда-экономикалық ынтымақ­тас­тықты нығайта түсуге мүдделілік танытып отырғанын білдірсе керек. Мұны өз сөзінде Иранның Ауыл шаруашылығы министрі Махмуд Ходжати мырза да атап өтті.

Иранға ауыл шаруашылығы өнім­дерінің экспортын арттыру мәселесі Қазақ­стан үшін де ма­ңызды екенін айта кетсек, ар­тық болмас. Еліміз соңғы уа­қытта ауыл шаруашылығы са­ла­сын дамы­туға ерекше мән бе­руде. Бұл үшін, әрине, бірінші ке­зек­те сала өнімдерінің экс­портын ұлғайтуымыз керек. Ел бас­шы­лығы осы мәселені алға жыл­жы­тудың сан түрлі жолдарын қарастыруда. Мәселен, елі­міздің Тұңғыш Президенті – Ел­басы Нұрсұлтан Назарбаев­тың бас­тамасымен Ислам ынты­мақ­тастығы ұйымының аясында Азық-түлік қауіпсіздігі жөнін­дегі ислам ұйымы (АҚИҰ) құрыл­ған болатын. АҚИҰ штаб-пә­тері Нұр-Сұлтан қаласында ор­на­ласқан. Қазіргі таңда ұйымның құрамына Ислам әлемінің 33 мемлекеті кіреді және оның қызметі ауыл шаруашылығы мен азық-түлік әлеуеті салаларында мұсылман әлемінің күш-жігерін жұмылдыруға бағытталған. Осы ұйым хатшылығының кел­тірген мәліметтері бойынша жоғарыдағы 33 мемлекет жылма-жыл 101 млрд доллардың ауыл шаруа­шылығы өнімдерін импорттайды екен. Импорттың басым бөлігін, яғни халал өнімдерді бұл мемлекеттерге Бра­зилия, Үндістан, Аустралия және Жа­ңа Зеландия секілді елдер жеткізіп беруде. Жыл сайын әлемнің көптеген елдеріне 2 млрд долларға жуық ауыл шаруашылығы өнімдері мен тағам түрлерін шығаратын Қазақстан, мамандардың алдын ала есептеулері бо­йынша, егер мұсылман әлемімен сау­да-экономикалық ынтымақ­тас­тықты дұрыс жолға қоя алса, ауыл шаруашылығы саласындағы экспортының көлемін үш еседей арттыра түскен болар еді.

Міне, осы елдер арасында Иран­мен ынтымақтастықты дамы­тудың біршама тиімді тұс­тары бар. Өйткені Қазақстан мен Иран Каспий жағалауында орналасқан. Осыдан бірнеше жыл бұрын екі елді тікелей бай­ланыстыратын Қазақстан– Түрік­менстан – Иран темір  жолы іске қосылып, еліміз Парсы түбегіне шығудың мүмкіндігіне ие болды. Басқа мұсылман елдері де одан әрі қол созым жерде тұр деуге болады.

Демек, мұндай мүмкіндікті пай­да­ланған абзал.