Шынын айту керек, біз картиналарды көбіне музейлерден, үлкен кеңселердің төрінен көреміз. Кейбір жеке пәтер, үйлердің қабырғасына ілінген картиналарға енді-енді көзіміз үйреніп келеді. Онда да қылқаламмен салынған осынау дүниелердің маңызына, сапасына, авторына мән бере бермейміз. Көбіне гүл, табиғат көріністері, құйындатып шауып бара жатқан бір үйір жылқының суреттерін көріп, «тамаша екен» деп, тамсанумен тынамыз. Мерейтой иесіне картина сыйлағанда оның авторы кім, түпнұсқа ма, жоқ көшірме ме, ол жағы мүлдем айтылмайды.
Ал шетелде осынау өнерге деген көзқарас мүлдем басқа. Шетел картиналарының бағасынан басыңыз айналады. Содан болар, бұл елдерде картина ұрлап, қымбат дүниелерді қолға түсіру үшін қылмыскерлер сан қилы қулықтарға барады. Атақты музейлерден қымбат картиналар ұрлау туралы талай шытырман оқиғалы фильмдер түсірілді. Сіз бәлкім сенерсіз, сенбессіз, кейбір елдер картина сатып, қарыздарын жаппақ та болған. Осыдан бес-алты жыл бұрын француз үкіметі Леонардо да Винчидің Лувр коллекциясындағы «Мона Лиза» картинасын сату мүмкіндігін талқылады. Мұндай қадамға француз билігі екі триллион еуроны құрайтын мемлекеттік қарызын жабу үшін бармақ болған. Француз астанасында өнер қазынасы толы 173 музей бар. Сарапшылардың есептеуінше, бір ғана Орсе коллекциясын сатудың өзі мемлекеттің несиешілермен есеп айырысуына мүмкіндік берер еді. Алайда француз заңнамасы мемлекеттік музейлер экспонаттарын сатуға жол бермеді. Сол сияқты Португалия да Жоана Миро шығармаларының коллекциясын 36 миллион еуроға сатуға шығарып, салық жүктемесінен құтылмақ болды.
Енді біздің елімізде картиналар қалай бағаланады? 2012 жылы Әбілхан Қастеевтің де 20 картинасының ұрланғаны белгілі болды. Алматы қаласы бойынша Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес департаменті халық суретшісі Ә.Қастеевтің туындыларын ұрлаған тұлғаларға қатысты қылмыстық іс қозғап, 2012 жылдың 25 қазанында ұрланған суреттерді 15 мың АҚШ долларына сатпақ болған Р. деген азаматты ұстаған болатын. Қызы Гүлдәрия Қастееваның айтуына қарағанда, картиналар сақталған архивтегілер атақты суретшінің жиырма жұмысы жоқ екенін мəлімдеп, қашан жоғалғанын да, қалай жоғалғанын да білмейтін болып шыққан. Кейіннен алтауы табылған, 14 картинаның жайы әлі күнге дейін белгісіз.
Қайбір жылы республикалық басылымдардың біріне сұхбат берген Гүлдәрия Қастеева «Әкем Әбілхан Қастеевтің 1965 жылы салған «Пейзаж» атты картинасына аукцион жарияланып, 413 мың АҚШ долларына бағаланды. Одан бөлек қаражат қажет болып, қысылғанда бірді-екілі картиналарын саттық. Бір картинасын 15 мың долларға өткізгенбіз», деген болатын. Шынында, қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі Ә.Қастеевтің еңбегіне сұраныс қашанда өте жоғары. Тіпті осы күнге дейін іздеп, сұрап келіп, түпнұсқасы табылса қанша қаржыға болса да сатып алуға дайын тұрады. Бірақ өкінішке қарай, Қастеевтен кейін картинасы қолды болып немесе қымбатқа бағаланып, шетелге сатылып жатқан қазақстандық қылқалам шеберлерінің туындылары туралы естімедік. Әрине қазақ картиналарының мүлдем құны жоқ, саудасы жоқ деуге болмас. Ішінара сатылып жатқандары баршылық.
Бірақ қазіргі заманда әр суретші өз нарығын өзі қалыптастыруы керек. Оған барлық мүмкіндік бар. Бәрі сатушының өзіне байланысты ғой. Яғни қазіргі өнер адамы заманға сай жан-жақты болуы тиіс. Дегенмен де картиналардың сатылымын жандандыру ісіне Мәдениет және спорт министрлігі де ықпал етсе деген ойымыз бар. Бәлкім суретшілерге бұл бағытта курстар өткізіп, бағыт-бағдар беру керек шығар. Болмаса жеке сайт ашып, басқа да мүмкіндіктер арқылы қазақ суретшілерінің еңбегін елімізге және шетелге жарнамалаған жөн болар. Рас, қазіргі суретшілер негізінен мерейтой, қуаныш иелеріне сыйлау үшін ғана еңбек етіп, арзанқол дүниелерді қаптатып жатыр. Әрине бұл да күнкөріс көзі. Бірақ нағыз таланттардың туындысы жарқ етіп көрінбей, тасада қалып кетпесіне кім кепіл?! Қалай айтсақ та, қазір қазақ суретшілерінің картиналары қаншалықты құнды, жалпы сапасына, авторына қарап сатып алушылар қатары көп пе деген сұраққа жауап беру қиын.