Мал өнімін молайтуға мейлінше көңіл бөлсек

Облыстың жалпы аумағы 300 шақырымды құрайтын 17 ауданы азық-түлік белдеуіне енгізілген. Жері кең, шөбі шүйгін өлкеде жалғыз Нұр-Сұлтан қаласын емес, тұтас еліміздің аузынан ақ май ағызатын мол мүмкіндік бар.

Биыл ресми түрде миллионнан астам тұрғыны бар Нұр-Сұлтан қала­сын қамтамасыз ету үшін 88,2 мың тонна ет және ет өнімдері қажет болса, Ақмола облысының үлесі­не бір жылдық көрсеткіш аясын­дағы сыбағасы 29 мың тонна екен. Алғашқы жартыжылдықта бұл жоспардың 33 пайызы орындалған. Ішкі мүмкіндік әлі де жетерлік. Бұл үшін біздіңше, «Казбиф» компаниялар тобы тәрізді ірі мал бордақылау алаң­дарын көбірек ашу керек. Себеп, ауыл тұрғындары қарекеттеніп мал бақ­қанымен, бағымындағы қара мал­дың тірідей салмағын 18 айдың ішін­де 4 центнерге жеткізе алмайды. Өйт­кені шаруаның шарбағындағы мал азығы жұтаң. Бар болғаны шөп пен сабан ғана. Өзге жем табыла бермейді. Сол себепті де қорасындағы малдың игілігін көре алмай отыр. Есеп­ке жүгінсек, бір бас қара малды қыс­та­тып шығару үшін екі тіркеме шөп керек. Биыл құрғақшылық болуы себепті шөп бағасы да өсіп кетті. Қазір бір тіркемесі 40-45 мың тең­­ге­ге сатылуда. Екі тіркемеңіз 90 мың. Бағымындағы қара малды қыс­­­­тан шығару үшін жем де керек. Со­н­да тапқан пайдасы шығынын жаба ма? Оның үстіне шаруаның өз ең­бегін ақшаға шағып есептесе, қып-қызыл шығын болып шығар еді. Жеке ша­руаның көсегесін көгертпей тұр­ғаны да осы. Ал бордақылау алаң­дарының мүмкіндігі зор. Демек, малшы қауым төлін көтеріңкі бағамен бордақылау алаңына тапсырса ғана азын-аулақ пайда таппақ. Оның үстіне мал тұқымы азып кеткен. Пайдаға шығу үшін асыл тұқымды мал баққан ләзім.

Облыс шаруашылықтарында 502 052 бас қара мал бар. Оның 143 875-і ауыл шаруашылығы құры­лым­­дары­на тиесілі. 91 140-ын шаруа қо­­жа­лықтары бағып отыр. Ал ауыл­­­дағы ағайынның қолында 267 037 бас бар. Биыл төл төгіні жаман емес. Өткен жылмен салыстырғанда бір­­шама өсім бар. Тек мал тұқымын асыл­­дандыру мәселесі олқы соғып тұр. Бағымдағы малдың тек 16,3 пайы­зы ғана асыл тұқымды. Ет және ет өнім­дерінің молшылығын жасау үшін мал тұқымын жаппай асылдандыру керек. Бірнеше жылдан бері шетелден табындап тасып, өз төлі есебінен көбей­тіп жатсақ та, асыл тұқымды малдың қара­сы көбеймей-ақ тұр.

Облыста төрт түлік мал өсіруге мүмкіндік көп. Жер көлемі 13 млн 199 мың гектар жерді құраса, оның 38 пайызы егін алқаптары, қалғаны мал жайылымына әбден жарамды.

Нұр-Сұлтан қаласының тұрғын­дарына 340,7 мың тонна сүт және сүт өнімдері қажет. Ақмола облысы күні бұрын белгіленген жоспар бо­йынша 114,1 мың тонна өнім жеткізуі керек. Алғашқы жарты жылдықта бұл жоспар 34 пайызға орындалған. Облыста қазір осы орайда, үміт отын тұтататын бірқатар жобалар жүзеге асырылмақ. 2020 жылдың соңына дейін төрт бірдей ірі тауарлы сүт фермасын ұйымдастыруды жоспарлап отыр. Бұл фермаларда 4900 сауын сиыр бағылмақ. Сүт молшылығын жасайтын бір жоба осы. Екіншісі, халықтың қолындағы мал сүтін сатып алуды дұрыс ұйымдастыру. Мұ­ның екі түрлі тиімділігі бар. Бірін­шісі, астана жұртшылығын сапалы сүт өнімдерімен қамтамасыз етіп, сау­­да сөрелерінен жасанды сүтті ығыс­­тырса, екінші жағынан елдегі мал сү­месімен күн көріп отырған мал­сақ қауым көп-көрім пайда табар еді.

Облыста өткен жылы 383 мың тонна сүт өндіріліпті. Сүт өнімдерін өңдеумен небары 15 кәсіпорын ғана айналысады. Осы кәсіпорындар жыл ішінде 146 мың тонна сүт өнімдерін да­йындауға қауқарлы. Тұтыну­шы­лар­дың ішінде Нұр-Сұлтан қала­сының тұрғындары да бар. Ірі шаруа­шылықтардың көпші­лігі Нұр-Сұлтан қаласын азық-түлікпен қамтамасыз ету бағдар­лама­сына қатысады. Мәселен, тәулігіне 40 тонна сүт өнімдерін дайындайтын Це­ли­но­град ауданындағы «Родина» шаруашылығы барлық өнім­дерін Нұр-Сұлтан қаласының сау­да сөре­леріне жеткізеді. Сондай-ақ об­лыс­­тың өндірген өнімі елорданың «Евразия», «Әлем», «Шапағат» тәріз­ді баз­ар­ларымен қатар 14 сауда орын­дарында сатылады.

Қазір облыста тауарлы сүт өндірі­сі­м­ен айналысып отырған ірі 45 шаруа­шылық бар. Мәселен, «Родина», «Есіл-агро», «Камышенко», «Бела­ғаш» серіктестіктері. Жеке шаруа­шы­лықтар үшін тым ауыр соғатын бұл іске белсене кірісетіндер саны аз. Сондықтан табыс көзінің бір сала­сы сүт өндірісі екенін сыналай ай­тып кеткеніміз де артық болмас. Мәселен, Бурабай ауданындағы «Әбдірах­манов» жеке кәсіпкерлігі осыдан бір­неше жыл бұрын жұмысын небары он сиырдан бастаса, қазіргі күні сауын сиырдың басын 200-ге жеткізіп отыр. Бұл салада серпіліс жасауға деген ұмтылыс бар. Бұл орайда Ақкөл ауданындағы «Еңбек», Астрахан ауданындағы «Камышенко», Бұланды ауданындағы «Никольское», Зеренді ауданындағы «Аққайың Ж» және «Жақсылық-агро» серіктестіктері асыл тұқымды сауын сиырлардың басын көбейтпек. Бір жаңсақтық, әр басына орта есеппен 3,5 мың еуродан қаражат жұмсалып, Еуропа елдерінен әкелінетін асыл тұқымды малдың дені етті бағыттағы мал екенін айта кетуге тиіспіз. Шеттен әкелінетін ма­л­дың дені сүтті тұқым болғанда ға­на сүт өнімдерінің молшылығын жа­сай аламыз. Оған қоса жергілікті жер­де мал сүмесімен күн көріп отыр­ған шаруалардың қолындағы сауын сиырдың сүтін сатып алуды дұрыс ұйымдастыру қажет.

Биыл облыста сүт өнімдерін молайту мақсатында бағымында 50-ден 100 басқа дейінгі сауын сиыры бар 18 тауарлы сүт фермасын ұйымдастыру жоспарланған болатын. Қазір алтауы жұмыс істеуде. Қалғаны қаржы мәселесін қарастыруда. Бұл орайда мемлекет тарапынан қыруар қамқорлық жасалып отырғанын екпін түсіріп айта кетуге болады. Мәселен, шағын шаруа қожалықтары өткен жылы өндірген әрбір литр сүт үшін 10 теңге субсидия алып келсе, биыл тамыз айынан бастап 20 теңге ала­тын болды. Ал 400 бастан жоғары мал бағатын ауыл шаруашылығы құ­ры­лымдарына өндірілген сүттің әр литрі үшін 45 теңгеден субсидия төле­неді. Айта қаларлықтай жәр­дем емес пе? Жалпы, өңірде сүт өнім­дерін субсидиялауға 1 млрд теңгеге жуық қаржы бөлінгенін айтатын бол­сақ, қамқорлықтың қаншалықты дең­гейде екені белгілі болар еді. Осы арада субсидияның қайтарымы қан­шалықты нәтижелі болып отыр деген сұрақ та тууы мүмкін. Алаған қолдың береген болуы да керек емес пе?

Салыстыру үшін айта кететін бол­сақ, 2019 жылы еліміз 63 мың тонна етті шетелге шығарған. Жер аума­ғы біздің бір облысымыздай ғана Бела­русь бір жыл ішінде 105,7 мың тонна ет өнімдерін сыртқа экспорттап, 1 млрд доллардай табыс тауыпты. Ауыл шаруашылығы миинстрлігінің ақ­­па­­ратына қарағанда, әзірге біраз ба­ғыт­та импортқа тәуелділік бар. Тәуел­­­сіздік жылдары елімізді азық-түлік­­пен 80 пайызға дейін қамтуға қол жет­кіздік. Солай бола тұра, алты түрлі азық-түлікпен елді қамтамасыз ету үшін сыртқа қол жаяды екенбіз. Бұл не дейсіз ғой, алма, балық, шұ­жық пен колбаса өнімдері, ірімшік пен қант, құс еті.

Басқасын былай қойғанда, асыл тұқымды мал басын көбейту арқылы ет және ет өнімдерімен, құс етін, ірім­шікті өзіміз-ақ молынан өндіріп, дас­тарқанымызды толтырып қоюға болады ғой.

Ақмола облысы