Онлайн оқытудың олқы тұсы қайсы?

­Қазақстандағы студенттер мен оқытушылар арасындағы цифрлы фор­мадағы коммуникация түрі жетіл­меген­діктен, оқшаулану кезінде көп­теген мамандықты оқытуда ай­тар­­­лық­тай қиындыққа тап бол­дық. Сту­денттер онлайн кітап­ханамен оқу процесіне қалып­таспағандықтан, зерт­теуге қа­­жетті ресурстарын толық­қан­ды пайдалана алмады. Тек студенттер емес, бұл жағдай оқытушы-профессорларға да ауыр тиды. Осы уақытқа дейін дәріс беруде пайдаланып келген әдістер мен бағдар­ламалардың көбі жарамсыз болып қалды. Тақырыптарды жете қамту үшін техникалық құралдарды аз уақыттың ішін­де жан-жақ­ты игеруге тура кел­ді. Оқу бағдарламаларына өз­геріс­тер енгізіп, сабақ беруде қол­дана­тын әдістерді он­лайнға бейім­деу үшін қосымша жұмыстар ат­қарыл­ды. Бұл жұмыстар қа­зіргі күнге дейін жалғасуда. Себебі қазіргі Қазақ­­станның білім саласындағы жүргізіліп жатқан онлайн дәрістері тек төтенше жағдайларға арналған. Онлайн сабақтарды жүргізудің арнайы зерттеліп, талданып, келісіліп бекітілген бағдарламалары жоқ. Білім­герлер мен бі­лім берушілердің ара-қа­ты­­на­сы физикалық және пси­­хология­лық тұрғыдан зерт­теліп ретке келтірілмеген.

Интернет арқылы білім беру шетелдерде ондаған жыл бойы зерттелуде. Онлайн бі­лім берудің теориялық негі­зі, стандарттары мен білім берудің модельдері, бағалау критерийлері жасалған. Он­лайн білім беру мен төтен­ше жағдайдағы білім беру­дің арасындағы айырмашылық­тарды зерттей отырып аме­рикалық ғалым Чарльз Ходж онлайн білім берудің тиім­ділігі оны дұрыс жоспарлау мен жобалауға байланысты екенін айтады. Barbara Means бас­таған ғалымдар онлайн бі­лім берудің негізгі тоғыз не­гізгі параметрін (Learning Online What Research Tells Us About Whether, When and How) көрсетеді: ерекше әдіс, жыл­дамдықты арттыру, студенттер мен оқытушылардың ара­қатынасы, педагогика, интернеттегі нұсқаушының рөлі, студенттердің желідегі рө­лі, ин­терактивті синхронизм, ин­терактивті бағалау рөлі және кері байланыс көзі. Бұл өлшем­дердің барлы­ғының түрлі нұс­қалары бар. Мәселелерді күр­де­лендіру ар­қылы барлық нұс­қалар бірдей тиімді бола бер­мейді. Оқушылар санына қатысты шешім стратегияларды қол­дану мүмкіндігін едәуір шек­тейді. Оны білім беруші өзі­нің курсының бағыты мен маз­мұнына қарап икемдеуі керек. Мысалы, гуманитарлық топ­тарда өзара талқылау немесе дебат әдістері бар. Топта студент санының көптігіне байланысты білім беруші кері хабарласа алмай қа­луы мүмкін. Сондықтан тех­никалық бағыт бойынша жасалған стандарт немесе модель гуманитарлық са­ладағы курс­тарға сәй­кес кел­мейді.

Оның үстіне онлайн білім алушы пайдаланатын кеңістік пен интернет желісінің сапасы, ұлттық менталитет, пси­хо­ло­гиялық ахуал, елдегі эконо­микалық факторлар да онлайн білім берудің оң нәтиже беруіне кері әсер етуі мүмкін.

COVID-19 пандемиясына қатысты Назарбаев Универси­теті арнайы өз оқытушы профессорлар құрамына «НУ оқы­­­тушыларын дамытуға ар­нал­­ған конкурстық гранттар бағдар­ламасы» негізінде мамыр айын­да конкурс жария­лады. Кон­курс нәтижесі бойынша қыр­к­үйек айынан бастап экономика, саяси ғылымдар, психология, білім беру және басқа да ба­ғыттар бойынша университет ғалымдары зерт­теулер жүргізіп жатыр. Осы бағдарлама бойынша қазақ тілі және түркітану депар­таментінің ұжымы ассистент профессор Фунда Гувен­нің жетек­шілігімен студенттерге арналған онлайн-курс­тар оқы­­туды ұйымдастырудың пе­­да­гогикалық негізін жасау, тех­ноло­гиялық құралдарды анық­­­тау және оны негіздеу мақ­сатында зерттеу жұмысын жасауда.

Ф.Гувен ханымның бұл салада біраз тәжірибесі бар. Түр­кия мен АҚШ-та түрік тілін оқы­­тудың бағдар­ламаларын жа­саған. Бұл зерттеудің негі­зінде департаментте жүр­гізі­летін курс­тарды оқыту фи­ло­со­фиясын қай­та қарау мәсе­­лелері жатыр. Жұмыс ауқы­­мы кең. Жоба өз мақсатына жету үшін ең алды­мен студенттер мен оқы­тушылар, ата-ана­­лар, оқу орын­дарының әкім­­шіліктері арасында жүр­гізілетін кеңей­тілген сауал­дама құрастырылды. Қазір­гі уақытта сауалдаманы жүргізу­дің тәр­тібіне байланысты НУ Ғылыми зерттеулердің инсти­туционалдық әдеп комитетінен рұқсат алу процесі жү­руде. Са­уал­дамалардың нәтижелі болуы үшін Қазақстанның бір­неше жоғары оқу орындары студенттері мен оқытушы-профессорлары құрамын, әкім­шілікті қамту жоспарланып отыр. НУ Президенті Ши­гео Катсу мамыр айын­да семестр­дің өте күрделі болғанын айта келе, «семестр талаптарының ең күрделі шегі – онлайн-курс­тарға ауысудан бастап, алынған сабақтарды және оларды жазғы семестрге және келешекте болатын онлайн семестрлерге қа­лай қолдануға болатынын қоры­тындылау уақыты», деп көрсетті.

Университет басшылығы өз тәжі­рибемізбен басқа да ЖОО-лармен бөлісуді ұсына­ды. Осыған байланысты біз зерт­теулерімізде бірнеше оқу орнындағы жағдайларды да қарас­тырамыз. Жоба студенттер мен оқытушылар құрамы, әкімшілік қыз­­меткерлерінің проблемаларын бі­луге, цифр­­лы технологияның сапа­сын және онлайн-оқыту әдіс­темесін жақ­­сар­туға бағыт­талған. Жоба­ның со­ңында департамент­тің «студенттерге бағыттал­ған онлайн-оқыту» тұжырым­дамасы нақтыланып, жаңа әлем­дік тенденцияларға сәйкес әзір­ленеді.

Біздің атқарып отырған жұмы­сы­мыз тек бір саланы қам­туы мүмкін. Еліміздегі ЖОО-лар мыңдаған ма­ман­дық бойынша білім береді. Бәрінің арнайы стандарттары мен бағ­дар­­ламалары болуы шарт. Оф­лайн оқытудың стандарттары мен бағ­дарламаларының талаптарын онлайн, қашықтан білім беруге қолдану тиімсіз. Онда синхронды және асин­хронды сабақ­тардың ара­қатынасы, оқы­тушы мен студенттің тех­­­никалық құ­рал­­дарды пай­­да­ланудағы фи­зикалық ерек­шеліктері, психологиялық ахуал сияқты қызметтер ажыратылып көр­сетілу қажет.

Жазира АҒАБЕКОВА,

филология ғылымдарының кандидаты,

Назарбаев Университеті қазақ тілі және түркітану департаментінің ассистент профессоры