Жыныстық бопсалау – адамның ар-намысы мен қадір-қасиетіне қол сұғып, кемсітудің бір түріне жатады. Әйтсе де екінші жақтың қарсылығына қарамастан, жақындасуға емеурін танытып, қырындау дәл біздің қоғамда қалыпты саналатын нәрсе. Сарапшылардың айтуынша, Қазақстан заңнамасында жыныстық бопсалау ұғымы жоқ болғандықтан да әйел құқығы жиі бұзылып жатады.
Жыныстық бопсалау фактісін қалай дәлелдеуге болады? Неліктен Қазақстанда жыныстық бопсалауға қарсы тиімді заңнама жоқ? Заңнамалық реттеу не үшін қажет? Жыныстық бопсалау үшін қандай жаза күтіп тұр? Осы және өзге де сұрақтар «Қазақстандағы жыныстық бопсалау үшін жауапкершілік: Әйелдер неге үндемейді?» тақырыбында өткен онлайн-конференция барысында талқыланып, бүгінгі қоғамда белең алып отырған мәселе жайында сөз қозғалды. Мәселен, Қылмыстық кодекстің кейбір жыныстық зорлық-зомбылықтың алдын алуға мүмкіндік беретін 123-бабы бойынша 20 жыл ішінде тек 87 іс тіркелген. Іс жүзінде зардап шеккендер арасында балалар, жасөспірімдер, ересек адамдар, жас қыздар мен үлкен әйелдер, жынысы мен жасына қарамастан, ұлтына немесе әлеуметтік мәртебесіне қарамастан ер адамдар да болуы мүмкін.
«Кез келген ауыр қылмыс пен зорлық-зомбылық қырындау, қудалау мен бопсалаудан басталады. Қысым көрсету – зорлыққа жасалған алғашқы қадам. Бірақ Қазақстанның заңнамасында жыныстық бопсалау ұғымы жоқ. Сондықтан жәбірленушілер өзін қорғау үшін құқық қорғау органдарына жүгінбейді. Құқықтық реттеудің жоқтығына байланысты жыныстық бопсалау фактілерін дәлелдеу де өте қиын», дейді ұйымдастырушылар.
«Құқықтық саясатты зерттеу орталығы» ҚҚ (LPRC) Канаданың жергілікті бастамалар қорының (CFLI) қолдауымен өткен конференцияға қатысқан жетекші құқық қорғаушы мамандар, заңгерлер, экономистер, журналистер, саясаткерлер мен қоғам қайраткерлері қазақстандық университеттер, мемлекеттік мекемелер мен қоғамдық орындардағы сексуалды қысым жағдайларына тоқталып, зерттеу нәтижелерін ұсынды. Құмарлық көкейін тесіп, қарапайым этиканы ысырып қойғандардың кесірінен қыз-келіншектер түрлі психологиялық күйзеліске ұшырап жатады. Сондықтан белсенділер әйел адамның әлеуметтік ортадағы мәселелерін тек заң арқылы ғана реттей алатынымызды айтады.
Халида Әжіғұлова,
адам құқықтары жөніндегі заңгер:
«Қазақстан ІІМ ресми статистикасы бойынша, 123-бап тәжірибеде өте сирек қолданылады. 20 жыл ішінде, 1998-2018 жылдар аралығында тек 87 іс тіркелді. Барлық тіркелген істердің тек 30-ы ғана сотқа жіберілген. Оның ішінде 25 адамға қатысты айыптау үкімі шығарылды, бірақ бірде-бір адам бас бостандығынан айыру жазасына кесілген жоқ. Аталған бап тиімсіз, заңнамалық тұрғыда әлі де жетілдіруді қажет етеді».
Құндыз Өтебекова,
адвокат:
«Жыныстық қысымның құрбандары қылмысты дәлелдеудің күрделілігіне байланысты сотта өз құқықтарын қорғауға дайын. Қылмыстық құқықбұзушылық ретінде Әкімшілік кодекске және Қылмыстық кодекске бірдей өзгеріс енгізуді ұсынамын. Қылмыстық құқықбұзушылықтар сотталмағандығы туралы анықтамада көрсетілмейтін болғандықтан, белгілі бір қызметпен айналысуға тыйым салу үшін қосымша шаралар енгізу қажет».
Жангелді Сүлейменов,
заңгер:
«Алдымен біз талқылап отырған терминнің тұжырымдамасын анықтап алуымыз қажет. Мәселен, «харассмент» сөзін аудармай қолданған жөн, өйткені «жыныстық қысым» сөзі бастапқы мағынасын бұрмалап жібереді. Сондай-ақ өркениетті ел Қазақстан үшін Еуропа кеңесінің «Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық пен тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу және оған қарсы күрес туралы» конвенциясын ратификациялауы қажет. Шетелдік юрисдикцияларда қазақстандық заң жобасына қарағанда сәл өзгеше анықтама берілген».
P.S.Құқықтық сауаттылық деңгейі төмен әрі қасаң ұғым-түсініктер әлі де бар қоғамда әйелдер құқығы жиі бұзылатыны белгілі. Сондықтан мемлекет қайткен күнде өз азаматтарын жыныстық зорлық-зомбылықтан қорғау жүйесін қамтамасыз етуге міндетті. Оның ішінде ашық деректер балалар мен әйелдер қорғауға, қолдауға өте мұқтаж екенін көрсетіп отыр.