Курсант өліміне кім кінәлі?

Ай мен күннің аманында ботасынан айырылып боздап қалған  ана көңіліндегі алай-дүлей сезімді айтудың өзі қиын. Алматыға білім қуып, арман арқалап аттанған  ұлымызды Оралға табытпен оралсын деп жіберген жоқ едік деп дал.  Қайғылы оқиға орын алғанға дейін ұлының ақша сұрауы жиілеп кеткенін айтқан ол, оқуға керек болды деген желеумен жылдам қарыз жүйесі бо­йынша несие алғанын да алға тартты.  Тіпті жантүршіктірер суық хабар келерден  бір күн бұрын Саламат  ағасына WhatsApp желісі арқылы хат жазып: «Сағат 17:00-ге дейін үш жүз мың теңге тауып бермесеңдер мені көрмейсіңдер» деген сарында  хабарлама жолдаған.  Ауылдық жерде интернет байланысы нашар болғандықтан, бауыры бұл хабарламаны кешке жақын бір-ақ оқыпты.  Ол 16:31-де «Мен кеттім» деп соңғы рет хат жазған. Курсанттың денесі 13 желтоқсан күні Академия асханасының қосалқы бөлмесінен табылған. Оқиға орнына жеткен жедел-жәрдем қызметі оны құтқара алған жоқ.

16 желтоқсанда Батыс Қазақстан облысы, Ақжайық ауданындағы Шаб­дар­жап ауылына жерленген Саламат Өтеге­новтің жұмбақ өлімі «жабулы қазан жабулы күйінде қалар» ма еді?.. Бекзат Иманғалиеваның жергілікті басылым арқылы жасаған мәлімдемесінен кейін  оқу ошағының шеңберінде қалған тосын оқиға  ақпарат кеңістігіне тарап, құзырлы орындар қайғылы жағдайдың ақ-қарасын анықтауға  кірісіп кетті.

Академиядағылар берген ақпаратқа сәйкес оқиғаға қатысты Алматы қала­сының Полиция департаменті сотқа дейінгі тергеу бастағанын, іс Қылмыстық кодекстің 105-бабының  1-бөлігі бойынша (өз өзіне қол жұмсауға итермелеу) тергеліп жатқаны айтылған. Дегенмен мекемедегілер «Тексеріс барысында академия қызметкерлері мен курсанттары тарапынан заңсыз әрекет анықталған жоқ» деп Академияға шаң жуытпаған болатын.

Әлеуметтік желілерде атал­ған жағдайға байланысты қызу пікірталас туындап, мәселе Ішкі істер министрінің назарына іліккеннен кейін оқу орнына ведомствоның Кадр саяса­ты және өзіндік қауіпсіздік депар­та­менттерінің басшылығы мен жауапты қызметкерлерінен құ­рыл­ған арнайы топ жіберіліп, бірқатар лауазымды тұлға қыз­ме­тінен шеттетілді.

Ішкі істер министрлігінің баспасөз қызметі таратқан мәліметке сәйкес, өзіне сеніп тап­сырылған бөлімшеде жұ­мыс­ты ұйымдастыруға тиісті бақылау жүргізбегендіктен Ішкі істер министрінің бұйры­ғы­мен Академия бастығы О.Х.Смайылов атқарып отыр­ған лауазымынан босатылды. Сондай-ақ оның идеологиялық тәрбие және кадр жұмысына жетекшілік ететін орынбаса­рын да қызметінен босату ұсы­нылды. Сонымен қатар Ака­демия­ның тағы 16 жауапты қызметкері қатаң тәртіптік жа­уап­кершілікке тартылды, олар­дың бесеуі атқарып отыр­ған лауазымдарынан босатылды.

 Бірді-екілі басшыларды жылы орнынан жылыстатумен мә­селе шешіле ме? Қоғамда резонанс тудырып, бір отбасын қан қақсатқан қайғылы жағдайдың күні ертең қай­таланбасына кім кепіл?! Жал­пы, болашақ офицерлерді әскери өмірге баулитын меке­мелердегі әлімжеттік, зорлық-зомбылық әрекеттер бүгін ғана айтылып жүрген мәселе емес. Курсанттарға тағылымды тәрбие беріп, тегеурінді төзім мен темірдей тәртіпті талап ететін оқу ордаларында тәлім­герлердің татулығы ту биік­те тұруға тиіс емес пе? Бұл келең­сіз жағдай орын алғанда ғана емес, үнемі үздіксіз бақы­лау­ды қажет ететін шаруа.

Аталған жағдайдан кейін Академияның оқу процесіне, тұр­мыстық жағдайларына, мораль­дық-психологиялық ах­уа­­лына, қаржы-шаруашылық қызметіне кешенді тексеру тағайындалды. Министр Ерлан Тұрғымбаевтың тапсырмасы бойынша осындай тексерулер 2021 жылдың 1 тоқсанында ІІМ-нің барлық оқу орындарында жүргізілмек.

«Соңғы уақыттары тым көп ақша сұрайтын болды. Бір жолы шағын қаржылық ұйымнан несие де алыпты. Біл­геннен кейін біз ол несиені жауып, одан не үшін ақша алатынын сұрадық. Ол бізге: «Мама, мен ғана емес – бұл «Жылдам несиеден» барлық балалар ақша алды», деп жауап берді. Ол ақыры ақшаны не үшін алғанын түсіндірген жоқ. «Апа, сіз түсінбейсіз. Бұл казармалық жүйеде біз үнемі бір нәрсе үшін төлеуге мәжбүр боламыз» деді. Достарына Академияда оқығысы келмейтінін, Батыс Қазақстан мемлекеттік уни­вер­ситетінің физика-мате­ма­­тика факультетіне ауы­су­ға тырысқанын ­айтыпты. «Өзі­нің де Академияда оқуға құлшынысы жоқ екенін байқағаныммен, жай ғана бізге деген қимастық се­зімі болар деп ойладым», дей­ді марқұмның анасы Бекзат Иманғалиева.

Ақша сұрау фактілері жиі­леп кеткен соң бір жолы ол ұлынан «Егер мұншалықты ақша не үшін қажет екенін айт­па­саң, курс бастығына телефон шалып сұраймын» депті. Саламат болса анасына: «Егер сен бұл тақырыпты көтерсең, мені жоқ деп есепте» деген көрінеді. Бекзат Иманғалиева тілге тиек еткендей, ұлы оқуға түс­келі мұн­дай оқиғаның неше атасы орын алған. Бірақ Сала­мат, үй-ішіне көңіліндегі алаңын ақтарып айта алмаған...

Психолог Дина Хасенова, өкініштісі жасөспірімдер арасында мұндай жағдайлардың жиілеп кеткенін, бұған бірден-бір себеп ата-ана ба­ла­ның талап-тілегіне құлақ асып сырласпағаны мен оқу орын­да­рындағы психолог маман­дардың тәрбие­лену­­­шілермен жекелей жұ­мыс істемеуінде деп санайды. «Оң-солын танымаған бала тұ­йықталып қалады. Бұл қа­быр­­ғаның ар жағында өмір жоқтай сезінеді. Егер, жақын­да­рының біріне ойындағысын ашық айтса, сырласса мұндай жағдайдың алдын алуға болар еді. Сондықтан әрбір ата-ана баласымен досындай сыр­лас­қа­ны жөн» дейді ол.

Әділет орындары мәселенің мән-жайын анықтай жатар. Бірақ қазірдің өзінде бұл оқиға оқу орнын сыбайлас жемқорлық жайлаған ба деген күдік тудырады. Ал жемқорлық жайлаған жерде әділдік те, тәртіп те болмайтыны белгілі. Қа­лай болғанда да орта жолда өмірі үзілген курсанттың аға­сына телефон арқылы: «ақша жібермесең аяғымнан не қо­лымнан айы­­­­ры­ламын» деп жазуы тегін емес. Ата Заңы­мызда айшықтап көрсе­тіл­гендей, мемлекет үшін аза­мат­тардың амандығынан асқан байлық жоқ. Әсіресе әс­кери оқу орындарындағы үлкен курстардың өзінен тө­мен­­гі курстағыларға қоқан-лоқы көрсету жағдайларын әш­­ке­релеп, мұндай негізсіз жүйе­ні түп-тамырымен жою жайы қолға алынып, тәрбие жұмыстары қатаң қадаға­лан­са игі. Сөз басында айтқа­ны­мыз­дай, мұндай оқиға орын ала қал­ған жағдайда бірді-екілі басшы­лар­ды жұмсақ орнынан жылыстатумен мәселе шешілмесі анық.