Заманының заңғар заңгері

Еліміздің батысындағы Аты­­рау өңірінде дүниеге келген ол өзінің еңбек жолын кие­лі Маңғыстаудың қара ша­ңы­рағы атанған Форт-Шев­ченко қаласында орта мектеп­те мұғалім болып бастайды. Адамзат өркениетінде елу мил­лиондай адамның өмірін жалмаған сұрапыл соғыстың қан майданын бастан өткізіп, 1946 жылы гвардия полковнигі шенінде елге қайтады. Адамзат тарихында болып көрмеген қантөгіс шайқастарда өзін на­ғыз батыр ретінде көрсетіп, І дәрежелі «Отан соғысы», Қы­зыл Жұлдыз ордендерімен, «Кав­казды қорғағаны үшін», «Кенигсбергті алғаны үшін» медаль­дарымен марапатталды.

Соғыстан кейін С.Зиманов өзін заң қызметкері болуға арнап, осы саладағы қызметін сол кездегі Гурьев облысының прокуратурасында тергеуші лауазымынан бастайды. Қа­зақ Кеңестік Социалистік Респуб­ликасының прокуратурасында ерекше маңызды істер бо­йынша тергеуші болып жұмыс істеген. Алайда ғылымға деген зор құштарлық, жас жігітті ендігі жерде құқық қорғау ор­ган­дарының күнделікті, бір­сарынды жұмыстарында ұстап қала алмады.

Заң ғылымдарының тео­рия­лық мәселелеріне деген қызығушылық оны өзінің бар­лық саналы ғұмырын осы салаға арнауға итермеледі. Ол – 500-ден астам ғылыми ең­бек­тің, соның қатарында 20-дан астам монографияның авторы. С.Зимановтың ғылыми-зерт­теу еңбектері негізінен ал­ғанда, мемлекет пен құқық тари­хы мен теориясына Қазақстан мен Орталық Азияның өзге де аймақтарында ұлттық мем­лекет­тердің қалыптасуы мен да­му жолдарына, тәуелсіз қазақ мемлекетінің құқықтық плат­фор­масының қалыптасуына және т.б. өте өзекті мәселелерге ар­налған.  

Тынымсыз ізденіс, табиғи талант, өз мақсатына қол жет­кізу­ге деген мүдделілік С.Зи­ман­ұлының ғылыми қыз­меткер, білім беру мен ғылым істерінің шебер ұйымдас­ты­рушысы ретінде қалыптасуын қам­тамасыз етті. Еліміздің ұлт­тық құқықтық жүйесінің қалып­тасып, дамуына айрықша үлес қосып, өзінің атын отандық юриспруденцияның тарихына алтын әріптермен жазған тұлға десек артық айтпағандық болар еді. Өз ұлтына деген қалтқысыз қызметтің, жасампаз еңбектің жарқын дәлелі болып табылатын С.Зимановтың ғылыми жетекшілік етумен дайындалған 10 томдық «Қазақтың ата заң­дары» энциклопедиясы ұлттық құқық тарихының жау­һары іспетті.

«Кей кезде ғалымның сөзі әміршілерден де, бұл фәнидің заңдарынан да күштірек болады» – дейді Шығыс даналығы. С.Зиманов – әрдайым өз хал­қының намысын жеке басының мүддесінен жоғары қоя білген азамат.

Ел басына сын түсіп, ұлт­тық намыстың сыналар ша­ғы болған 1986 жылғы Жел­тоқ­сан оқиғасы кезінде де ол өзінің ұлтжандылығын, аза­маттық ұстанымын көрсетті. Им­периялық орталықтан шоқ­парларын сүйретіп Мәскеуден келгендердің қазақ ұлтының атына айтқан жаласына, астам пікірлеріне де тайсалмай қарсы шығып, ұлт намысының тапталуына жол бермеген санаулы адамдардың бірі болды.

ХХ ғасырдың 90-жылдар атақты академиктің саяси және мемлекеттік қызметіндегі барынша белсенді кезеңі болды. Нақ осы ке­зең экономикалық, саяси, әлеу­меттік өмірі толықтай то­қырауға ұшыраған Кеңес Ода­ғы сияқты алып мемлекеттің шаруасы шатқаяқтап, құр­дымға кетуге таяған кезі болатын. Кеңес Одағы ыдырап, әлемнің саяси картасында тәуелсіз мемлекеттердің, яғни ха­лықаралық құқықтың дербес субъектілерінің пайда болуы ұлттық құқықтық жүйені қалып­тастыруды күн тәртібіне өткір қойды.

Қазақ халқының қолына уақыттың өзі берген тарихи мүмкіндікті пайдаланып, аталарымыздың арманы бол­ған тәуелсіз мемлекетті қалып­тастыруға деген қажеттілік, көптеген біртуар тұлғалардың тарих сахнасына жарқ етіп шығуына себепкер болды. Академик С.Зиманов осындай тарихи тұлғалардың бірі және бірегейі бола білді.

Ол Отанымыздың саяси дамуының бағытын айқын­дауда ерекше маңызға ие бол­ған құжат. Қазақстанның Мем­лекеттік егемендігі туралы декларацияның түпкі редакциясын дайындау бойынша комиссияға басшылық жасады. Осы аталған құжатты қабыл­даудың қажеттілігі туралы негізді пайымдауларды қоғамға ұсынды. Сонымен қатар ол келесі бір тарихи маңызды құжат «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» – Конс­титуциялық Заңын дайындау бойынша комис­сияның да мүшесі болды. Қазақ­стан Республикасының 1993 жылғы Конституциясының жобасын дайындау барысын­да ол сарапшылар тобын бас­қарды. Шындығын айтқанда, осы аталған Конституция мем­лекет­тік билік бөлінісін ай­қын­дауда, өкілетті билік ор­гандарының құзыретін бе­кіту мәселелерінде барынша прогрессивті құжат бо­латын. Осы жылдары Салық Зи­манұлы біздің елімізде жү­зеге асырылып жатқан зор кө­лем­ді саяси, әлеуметтік және құ­қықтық реформалардың бас­ты идео­логтерінің бірі болды, өзін хал­қын қалтқысыз сүю­дің, оның болашағына деген сенімнің, ұлт мүддесі үшін жасампаз еңбек етудің жарқын үлгісі ретінде көрсете білді.

Қалыптасу үстіндегі құқық­тық жүйе, ұлттық құқықтық ғы­лымды дамыту және оны білікті мамандармен қамтамасыз ету мәселесін күн тәртібіне өткір қойды. Осы өрістегі мәселелерді шешуде С.Зиманұлы аянбай еңбек етті.

Ол 1995-2005 жылдар ара­лығында Қазақ академиялық университетінің ректоры қыз­метін атқара жүріп, аталған оқу орнының Ақтау қаласындағы филиалының ашылуына ық­пал жасады. Академиялық уни­вер­ситеттің Ақтау филиалы Маң­ғыстау топырағындағы жоғары білімді заң қызмет­кер­лерін даярлайтын алғашқы оқу орындарының бірі болды. Оқу орнының аяғынан тұрып кетуіне атақты академик бар күш-жігерін жұмсады. 2001 жылы Академиялық университеттің Ақтау филиалы Ш.Есенов атындағы Ақтау мем­лекеттік университетінің «Құқықтану» кафедрасы болып қайта құрылып, жоғары білімді заң қызметкерлерін даярлайтын өлкеміздегі ең іргелі оқу орнына айналды.

2011 жылы кафедра қабыр­ғасында академик С.Зиманов атындағы аудитория ашылып, оның тұсаукесеріне атақты академиктің өзі арнайы келген болатын. Қазіргі уақытта «Құқықтану» кафедрасы Ш.Есе­нов атындағы КМТжИУ-нің ең беделді құрылымдық бөлімше­сінің бірі болып табылады.

Осы уақыт аралығында ка­­федра екі мыңнан аса жо­ғары білімді маман дайындап шығарды. Олардың басым көпшілігі өлкеміздің құ­қық қорғау органдарында қыз­мет атқарады. Еліміздегі құ­қық тәртібі мен заңдылықты нығай­ту, адам мен азаматтың құқық­тары мен бостандықтарын қорғаудың ең негізгі міндет екендігін болашақ маманның санасына сіңіруді кафедраның профессорлық-оқытушылық құ­рамы қызметтік парызы ре­тінде бағалайды.

Оның өмір жолы – қазіргі уақытта өте сирек құбылысқа айналған, ғылымға адал ғалым­ның және ары таза мемлекеттік қайраткердің ақиқат бейнесі. Салық Зиманұлы жоғары бі­лікті құқықтанушы ғалым­дар мен тәжірибелік заңгер қыз­меткерлерді даярлау тәрізді аса маңызды өрісте де тынбастан еңбек етті. Ол аса үлкен ғылыми мектепті қалыптастырды, оның шәкірттері қазіргі таңда елі­міздің түкпір-түкпірінде, құқық саласының әртүрлі өріс­терінде жемісті еңбек етуде. Олардың қатарында ұстаз­дарының ақ батасымен өздерін ғылыми, ағартушылық және қоғамдық-саяси қызметке арна­ғандары да жетерлік.

Салық Зиманұлы Зиманов­тың жарқын бейнесі – халқына қалтқысыз қызмет етудің, ұлт­жандылық пен ғылымға деген адалдықтың символы ретінде ел есінде мәңгі сақ­талып қала береді.

Серікқали ӘЛІБЕКОВ,

Ш.Есенов атындағы КМТжИУ доценті,

заң ғылымдарының кандидаты

Ақтау