Сарапшылар салымшыларға жиған-тергенін мүмкіндік беретін инвестициялық құралдарды тиімді пайдалануға кеңес беруге жалыққан емес. Біз инвестициялық қаржылық құралдардың кірістігілігін бір-бірімен салыстырып көрейік. 2020 жыл депозит нарығында ұлттық валютадағы депозит долларлық депозиттен гөрі көбірек түсім әкелді, деп жазады Egemen.kz.
Ел экономикасының төмендеуіне қарамастан (-2,6%), банк секторының активтері 2020 жылы 16%-ға өсті, бұл соңғы 5 жылдағы рекордтық көрсеткіш. Оның ішінде жиынтық несие портфелі – 7,1%-ға өсті. Бұл халықтың теңгеге деген сенімінің нығайып келе жатқанын көрсетеді.
2020 жыл депозиттерге міндетті кепілдік беру жүйесінің сапалы жаңару жылы болды. 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қорының бастамасымен Ұлттық банкпен бірге кепілдендірілген объектілер тізімі кеңейтілді. Есептелген сыйақы шоттарда, карточкаларда және депозиттерде орналастырылған жеке тұлғалар мен жеке кәсіпкерлердің қаражаттарына, сондай-ақ салым балансына қосылған капиталдандырылған сыйақыларға қосылды. Сондай-ақ, 2020 жылы агенттік әдіснамасында ең жоғары ұсынылатын сыйақы мөлшерлемесін анықтайтын өзгерістер болды. Енді мерзімді емес депозиттер бойынша мөлшерлемелер базалық мөлшерлемеге сәйкес келеді, ал қысқа мерзімділерде олар Ұлттық Банктің базалық ставкасы мен спрэдтің сомасы ретінде анықталады. (Бұрын қысқа мерзімді депозиттер бойынша мөлшерлемелер Ұлттық Банктің базалық ставкасы мен спредтер қосылған нарықтық мөлшерлеме арасындағы ең үлкен мән ретінде анықталатын). Естеріңізге сала кетейік, әр банктегі бір салымшыға кепілдендірілген сыйақының ең жоғары мөлшері: 15 миллион теңгеден аспайды – ұлттық валютадағы жинақ салымдары бойынша; 10 миллион теңгеден артық емес – басқа депозиттер, ұлттық валютадағы карточкалар мен шоттар үшін, 5 миллион теңгеден артық емес – шетел валютасындағы депозиттер, карталар мен шоттар үшін. Салымшының бір банктегі түріне және валютасына байланысты бірнеше депозиттері бойынша жиынтық кепілдік өтемақысы депозиттердің әр түрі бойынша лимиттерді ескере отырып, 15 миллион теңгеден аспауы керек.
Егер P&A операциясын жүргізу туралы шешім қабылданса, депозиттер банктің басқа активтерімен бірге басқа қаржы институтына өтеді, сәйкесінше лицензиядан айырылған банктің салымшылары сатып алушы банктің клиенттері болады. Нәтижесінде, Қор көрсетілген кепілдік өтемақыны төлеу бойынша міндеттемелерге ие емес. Егер агенттік P&A операциясын жүргізуден бас тартса, онда KDIF лицензиядан айырылған банктің салымшылары алдындағы міндеттемелерді қабылдайды және кепілдемелік өтемақыны заңнамада белгіленген мерзімде және кепілдіктің максималды мөлшері шегінде төлейді. Ағымдағы жылы қызметтерді цифрландыруға арналған трендтер жаңа шешімдер ұсыну, ойыншыларды шоғырландыру және бәсекелестікті жоғары ықтималдықпен күшейту өз жалғасын табады, бұл өзге де тең жағдайларда сектор көрсеткіштерінің дұрыс және тұрақты өсуіне себепші болады.
Активтердің көрсетілген өсуін қаржыландыру клиенттердің депозиттерін тарту (өсімнен 82%) арқасында басым болды.
Сонымен қатар экономикаға кредиттердің өсуінің драйвері ипотекалық кредиттеу (өсімнің 80%-ы) болды.Салымшылардың жүйеге деген сенімі артты — жеке тұлғалардың депозиттері 18%-ға, заңды тұлғалардың депозиттері 23%-ға өсті.M&A-мәмілелер мен лицензияны қайтарып алу аясында сектордағы шоғырландыру процесі жалғасты. Тиісінше, активтердің мөлшері бойынша ЕДБ ТОП-5 арасында шоғырлану да өсті Банк қызметтерін цифрландыруға жедел көшу болды, бірқатар банктер өздерінің маркетплейстері мен экожүйелерін дамытты, бұл қосымша пайда алу көзі болды.Өткен жылдың күрделі операциялық жағдайларында банк секторы банк жүйесінің күйзелістерге қарсы тұрақтылығын куәландыратын әсерлі нәтижелер көрсетті. Бұл көбінесе сектордың қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша бұрын жүргізілген бірлескен жұмысқа (капиталдың жоғары буферлері, өтімділік), сондай-ақ Үкіметтің бизнес пен халықты қолдау жөніндегі реттеушілік жеңілдіктері мен шараларына байланысты.
Сарапшы Ілияс Исаев елде долларсыздандыру саясаты, ақырындап болса да, жүріп жатқанын ескертті. Теңгелік депозиттердің пайыздық мөлшерлемесінің жоғары болуы, жылжымайтын мүлік пен автомобильді саудалауда ұлттық валютамен есеп айырысу да өз ықпалын тигізіпті. Сарапшы осы ретте қарапайым мысал ретінде 2019 жылдың желтоқсан айында 20 мың АҚШ долларын ешбір депозитте ұстамай, үйінде сақтаған қарапайым азаматтың тәжірибесін мысалға келтіріп кетті. Арада 1 жыл өткенде, теңгеге аударылғанда ол иесіне 748 мың теңге пайда алып келді. Пайда 2019 жылдың 2 желтоқсанында айырбастаушылар долларды 387,1 бағамымен, ал 2020 жылдың 2 желтоқсанында 424,5-те сатып алғандығына байланысты қалыптасты. Осылайша, долларды матрац астында сақтау стратегиясы адамға жылдық кірісті 9,7% (шетел валютасындағы нөлдік кірістілікпен) қамтамасыз етті. Ал салымшы бұл соманы банкке апарып, жылына 1% мөлшерлемемен доллар депозитін ашса, теңгенің кірістілігі жылына 10,8% -ды құрайтын еді.
Осы ретте қаржыгер теңге депозиті бойынша пайыздық мөлшерлеме девальвацияның деңгейінен жоғары болғанын еске түсіріп өтті: Бір жылға орналастырылған теңгелік депозиттер бойынша ең жоғарғы мөлшерлеме 14% болған Егер бір жылдан кейін, 2020 жылдың 2 желтоқсан күні ол қайтадан валютаға оралуға шешім қабылдаса, онда оның капиталы 10 722 долларға дейін өсер еді. Сол кезде АҚШ долларымен есептеген кезде теңге бағамы 425,9 болған.
Ал келесі қаржыгер Ерлан Ибрагим 2020 жыл қор нарығы банк депозиттеріне балама бола алатынын дәлелдегенін айтады. Ол сөзінің дәлелі ретінде корпоративті эмиссиялық бағалы қағаздарға инвестиция салуға және «дұрыс» эмитенттерді таңдаған инвесторлардың табысын мысалға келтіріп өтті. Ұлттық Банктің алтын құймаларын (кейбір екінші деңгейлі банктерде және банктік емес айырбастау пункттерінде сатылады) сатып алу арқылы біздің инвесторға бұдан да жоғары пайда әкеледі.
Қор нарығына инвестиция салатын потенциалды инвесторлар қатары біздің елде де көбейіп келеді. Пандемияның алғашқы тоқсанында әлемдік қор биржасында атақты кмпаниялардың акциясы арзандаған кезде акциясатып алып, табысын еселеп арттырғандардардың арасында біздің отандастарымыз да бар. «Шетелдік банктер осыған дейін де елге келіп, кетті. Егер, қолданыстағы заңдар реттелсе, 2025 жылдан кейін Қытай, Өзбекстан және ЕАЭО мүше елдердің банктері елге келуі мүмкін.
Өткен жылдың күрделі операциялық жағдайларында банк секторы банк жүйесінің күйзелістерге қарсы тұрақтылығын куәландыратын әсерлі нәтижелер көрсетті. бұл көбінесе сектордың қаржылық тұрақтылығын нығайту бойынша бұрын жүргізілген бірлескен жұмысқа (капиталдың жоғары буферлері, өтімділік), сондай-ақ Үкіметтің бизнес пен халықты қолдау жөніндегі реттеушілік жеңілдіктері мен шараларына байланысты.
Екінші жағынан, Covid-19 пандемиясында клиенттердің әрекеттері, қажеттіліктері мен үміттері өзгерді. Жаңа уақыттың сын-тегеуріндеріне жауап бере отырып, кредиттік мекемелер операциялық модельдерді қайта қарады, цифрлық байланыс арналарын қолдану аясын кеңейтті (мысалы, қашықтан сәйкестендіру рәсімін ұсынды), банк қызметтеріне қолжетімділікті арттырған және клиентке бағдарлану деңгейін арттырған маркетплейстер мен экожүйелерді дамытты. Сервистерді, операциялық процестерді және ұйымдық құрылымдарды жедел цифрландыру қаржылық инклюзияны ілгерілетуге, сапалы қарыз алушылар үшін бәсекелестіктің күшеюі жағдайында нарық үлесін ұлғайтуға және қосымша пайда алуға ықпал етті.
Осылайша, елдің ЕДБ халық пен бизнестің қажеттіліктері мен тілектерін қанағаттандыруға бағытталған қызметтер мен шешімдердің кең спектрін ұсынуға ұмтыла отырып, дәстүрлі қаржы өнімдерінің (кредиттер, депозиттер) шеңберінен көбірек шығып келеді. Мұндай тәсіл оларға клиентке бағдарланған болуға және клиенттердің адалдығын жеңуге мүмкіндік береді, сондай-ақ болашақ стресс-тесттерге төзімділікке ықпал етеді.
Сонымен бірге, елдегі экономикалық белсенділіктің одан әрі қалпына келуіне қарай экономиканы қолдаудың бірқатар шараларына қажеттілік төмендеуі мүмкін. Тиісінше, банк қарыз алушыларының несиелерге қызмет көрсету қабілетін сақтай алуы өте маңызды, осылайша тәуекелділік несиелік шығындарды шектейді.
«Ратель» ақпараттық порталының дерегінше, соңғы 5 айда депозиттердің шетелдік валютадағы үлесі 131 млрд теңгеге кеміген. Бірақ мамандар жыл басы өліара кезең, сондықтан уақытша құбылыс болуы мүмкін деп отыр.
Демек кез-келген тәуекелге дайын болу қажеттігін ескертеді.