Қазіргі таңда қоғамдық көзқарас тұрғысынан неғұрлым өзекті болып отырған экология проблемаларына назар аудару, жоғары оқу орындары мен мектептерде экологиялық білім беру, өскелең ұрпақты туған өлкенің экологиясына құрметпен қарауға тәрбиелеу қажеттігі туралы Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөздерінде бірнеше рет атап өтті. Алға қойылған міндеттің маңыздылығын түсіне отырып, республиканың білім беру ұйымдары белгілі бір деңгейде жұмыс жүргізуде. Әрине, табиғатқа жауапкершілікпен қарау, балаларда экологиялық сананы қалыптастыру – өте күрделі және ұзақ процесс.
Өткен жылы Білім және ғылым министрлігі 1-11-сынып оқушыларына экологиялық білім беру бойынша сынып сағаттарының бағдарламасын әзірледі. Оны құрастыруға және талқылауға мектеп мұғалімдері, экологиялық-биологиялық бағыттағы қосымша білім беру ұйымдарының педагогтері, сондай-ақ «Биология» оқулығының қосарлы авторлары, ЖОО өкілдері қатысты. Бағдарлама мектеп пәндерінің интеграциясы негізінде құрастырылған, сондай-ақ Жаратылыстану, Дүниетану, Биология, Химия, Физика, География пәндерін зерделеуге логикалық қосымша болып табылады. Бұл құжаттың құндылығы сынып сағаттарын өткізудің көптеген қызықты түрлері мен тақырыптарын қамтуында. Мысалы, «Жас экологтің әліппесі», «Экология әлеміне саяхат», «Мен әлемді танудамын», «Ауа көзге көрінбейді», «Жануарларға деген сүйіспеншілікпен», «Қоқыс – ХХІ ғасырдың құбыжығы!», «Табиғат қателіктерді кешірмейді», «Каспий итбалығы – біздің мақтанышымыз!», «Мен және экология», «Экология және адам денсаулығы» және басқа да тақырыптар оқушыларға оқыту мен тәрбиелеу процесінің белсенді қатысушысы болуға мүмкіндік береді.
Экологиялық сауаттылық негіздерін қалыптастыруда, өскелең ұрпақтың экологиялық санасын қалыптастыруда мектептен тыс ұйымдар маңызды рөл атқарады. Бүгінгі таңда республика бойынша 11 жас натуралистер мен экологтердің орталықтары мен стансалары, 38 жас туристер мен өлкетанушылар стансалары мен орталықтары, 190 Оқушылар сарайлары мен үйлері жұмыс істеп жатыр. Оларда 150 мыңнан аса оқушыға арналған экологиялық-биологиялық үйірмелер ашылған. Көптеген жалпы білім беретін мектепте осы ұйымдардың филиалдары жұмыс атқаруда.
Орталықтар мен стансалардың аумақтарында үйірмешілер, облыс және қала мектептерінің оқушылары, ЖОО студенттері үшін практикалық, зерттеу базасы – жылыжайлар, оқу-тәжірибелік учаскелер, зертханалар, тәлімбақтар, дендрарийлер, экологиялық модельдеу мұражай-зертханалары, жанды бұрыштар, оранжереялар бар.
Оқушылардың «Жайық – Орал» су экспедициясы ерекше танымал. Осы уақыт ішінде бұл үгіт-насихат акциясынан өзінің жүйесі мен құрылымы бар кешенді туристік-экологиялық экспедицияға, Батыс Қазақстан жастарының едәуір санын біріктіретін экологиялық қозғалыстың қуатты өзегіне айналды. БҚО білім басқармасының Облыстық экологиялық-биологиялық орталығы білім беру процесін экологияландыру міндетін шеше отырып, бірыңғай экологиялық білім беру кеңістігін құрумен айналысуда. Алғашқы қадамдардың бірі «Экомектеп», «Экобақша» экологиялық жобаларын әзірлеу болды. Жобалар 19 мектеп пен 11 балабақшада жүзеге асырылуда.
Экологиялық тәрбие – бұл табиғатпен үйлесімді экологиялық сана мен мінез-құлықтың бірлігі. Мұны Шығыс Қазақстан облысы Семей қаласындағы Облыстық балалар биологиялық орталығы жақсы түсіндіруде. Бүгінде мұнда 57 үйірмеге 800-ден аса бала қатысады. Үйде өсетін гүлдердің 100-ден аса түрі, көкөніс дақылдарының 36 түрі, дәрілік өсімдіктердің 30 түрі, жеміс-жидек екпелерінің 30 түрі ұсынылған бірегей өсімдік әлемі балалардың ғана емес, ересектердің де назарын өзіне аударады.
Жаппай экологиялық акциялар мен іс-шараларды өткізу, жыл сайын қала мен қала маңындағы 12 мыңнан аса мектеп оқушыларын қамтитын «Жер сағаты», «Су сақшылары» халықаралық экологиялық акцияларына қатысу қоғамның назарын ресурстарды үнемдеу проблемаларына аударуға мүмкіндік береді.
Шығыс Қазақстан облысы Зырян ауданында «Жасыл мектеп» жобасы табысты іске асырылуда. Әрбір білім беру ұйымының жасыл патрульдері аумақтар мен мектеп аулаларын көгалдандыру үшін талап етілетін өсімдіктердің саны мен жай-күйі бойынша диагностикалық карталар жасайды.
Павлодар облысы Ақсу қаласындағы «Ақсу» балалар Эко-техноорталығының экоканториумы – бұл қосымша білім берудің жаңа моделі үйірмелерге оқушылардың биологиялық-химиялық бейіндегі ғылыми-зерттеу жобаларына қатысуға, сондай-ақ базалық мектеп курсында қаралмайтын бірқатар пәнмен (биохимия, биотехнология, генетика, гендік инженерия) танысуына мүмкіндік береді.
Жас экологтер мен натуралистердің қарамағына Солтүстік Қазақстан облысының оқушылар сарайында «Шағын оранжереялар» – флорариумдер ұсынылды. Бұл – заманауи биотехнология зертханасы (гидропоника, аквапоника), флора мен фаунаны зерттеуге, белгілі бір жердегі ауа, су, топыраққа талдау жүргізуге арналған биология зертханасы, зерттеу жүргізуге, суға, ауаға, топыраққа талдау жасауға мүмкіндік беретін жоғары технологиялық жабдығы бар химия зертханасы бар, өсімдіктерді өсірудің дәстүрлі емес тәсілдеріне арналған кешен.
Ақмола облысының білім беру ұйымдары арасында ормандарды сақтау, қалпына келтіру және көбейту, қалалар мен аудандарды көгалдандыру, аумақты абаттандыру ісіне жастарды тарту мақсатында «Сақтаймыз және дамытамыз!» «жасыл» акциясы іске асырылды.
«Табиғатты аяла» жас өлкетанушылардың, экологтер мен натуралистердің республикалық форумы аясында жыл сайын мыңдаған жас экологтер мен олардың ересек тәлімгерлері қатысатын түрлі бағыттар бойынша ондаған экспедиция мен экскурсия өткізіледі.
Раиса ШЕР,
Білім және ғылым министрлігі Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығының директоры