Қауым және ұлт

Әсіресе, Кеңес одағында қауым мен ұлт ұғымдары идеологиялық тұрғыдан әдейі бұрмаланып, күмәнді түсінікте сипаттал­ды. Ал біз қазіргі әлемде тұтас қауым­дық құ­рылым негізінде қалыптасқан эконо­ми­калық һәм саяси-әлеуметтік себептерді сарап­­тай отырып, қауым дегеніміз – индуст­риялық дамудың заңды шарттарына жан-жақ­ты жауап бере алатын ұлттық дамудың ең жоғарғы сатысы, деген тұжырым айтқымыз келеді.

Бұл жерде оқырманның есіне сала кететін маңызды ескерту – кез келген халық әуелі біртұтас ұлт болып толық қалыптаспайынша ол ешуақытта қауымға айнала алмайды. Бұл өткен және қазіргі адамзат баласының басынан кешкен және кешіп жатқан өмір тәжірибесі. Біз ойдан шығарған дүние емес.

 Адамзат тарихында дара мемлекеттік басқару жүйесін дәстүрге сай жетілдіре отырып, елдегі саяси, ғылыми, мәдени және әлеуметтік мәселелерді дер кезінде дұрыс бағыттап, осы мәселелерден туындаған іс-әрекеттерді сәтті ұйымдастырып, экономи­каның өндіргіш қуатын өз адамдарының ой-сана, күш-жігерімен орнатып үлгерген ұлт қана қауым бола алады.

Батыс Еуропа мен Солтүстік Америкада өнеркәсіп революциясы басталғаннан кейін әлемдік экономиканың негізін қалаушы ағылшын, неміс, француз, орыс сияқты ірі-ірі қауымдардың қалыптасу процесі едел-жедел жүрілді. Бұл процесс бірнеше ғасырға созылып, ХХ ғасырда Азия құрлығында да жапон, корей, қытай сияқты экономикасы қуатты ірі-ірі қауымдастықтар дүниеге келді.

Ал біздің жағдайда аграрлы ауылшаруа­шылық елдер қатарынан индустриялы держава дәрежесіне өз күшімізбен көтеріліп шыққан жағдайда ғана ірі қауым болып қалыптаса аламыз. Өкінішке қарай, осындай қауым болу мүмкіндігін қазақ халқына тағдыр әлі сыйламай келеді.  

Батыс Еуропада индустриялық қоғам тудырған қауымдастықтардың қалыптасуы негізінен «бір ұлт – бір мемлекет» принципі бойынша іске асты. Ұлттық мүдделерді мақсат тұтқан үстемшіл саясаттың, озық ғылым мен терең білімнің негізінде құрылған қуатты экономиканың арқасында ағылшын, неміс, француз, орыс сияқты үлкен-үлкен ұлттар өздерінің ана тілдерін аймақтық және әлемдік тілдерге айналдырып үлгерді.

Қауым болып қалыптасқан осы ұлттар кезінде сандық және сапалық (ой-өрістік, кәсіпкерлік) жағынан басқалардан әлде­қайда артықшылықта бола білді. Осындай прогресшіл ұлттардың озық өкілдері ғана әлемдік экономиканың негізін салып, бүгінгі адамзат өркениетінің көшін бастап, экономикалық, саяси, әскери бәсекелерде алдарына жан салмай салтанат құрып келеді. Ал өркениеттен кенжелеп қалған халықтар мен ұлттар өздерінің өмірдегі сәтсіздігі мен қоғамдағы кертартпалығын сол ұлы қауымдастықтардың озбырлығынан емес, өздерінің ой-өрістерінің тарлығынан көргендері дұрыс.

Еуропа ұлттарының қауым боп қалып­тасуы нәтижесінде, қала өмірі мен ауыл өмірі бір деңгейде өркендеді. Ел азамат­тары тұр­мыс­та, мәдениетте біркелкі әлеу­мет­тік тең­дік­ке қол жеткізді. Ұлттар мен халық­тар­да кез­десе беретін көне қоғаммен бірге қа­лып­тасқан кертартпа ой-сананың қал­дығы – ру­шыл­дық һәм тайпалық қарым-қатынастар жойыл­ды. Халықтық демо­кратия деген түсінік пайда болды. Қауым құрушы ұлт басқарған мемлекеттің әлеуметтік деңгейі бұрынғыдай олардың ұлттық құндылықтарымен емес, енді өз экономикасының жетістіктерінің жемісі­мен, тұрғындар өмірінің өскелең игіліктері­мен өлшенетін болды. Нәтижесінде, қоғамдағы қарым-қатынастар өркениетті түрге көшті де, ұлттық мемлекет тұтас қауымға айналды.

Қазіргі типтік парламенттік еуропалық мем­лекет – мемлекет-қауым. Мемлекет-қауым­ға жеке азаматтылықтың қатысы аз. Себебі азаматтылық – адамның шыққан тегі және этностық сипатымен байланысы жоқ құқық­­тық санат. Азаматтықтан шығуға бола­ды, аза­маттықты қабылдауға болады. Бірақ бұдан жеке адамның қандай халыққа, қан­­дай ұлтқа, қандай қауымға жататындығы өзгер­мейді. Сондықтан, неміс қайда да - неміс, жа­пон қайда да - жапон. Олар қай елге барса да өз қауымдастығының құрметі мен мәртебесіне ие.