Азаматтық парызынан жалтаратындар азаяр емес

Алайда парызды қарыз деп түсі­не­­тін­дерден гөрі «әскерге бармаймын» деп «ісінетіндердің» қа­та­ры көбейіп бара жатқаны кімді де болса қынжылтатыны рас. Аттың жа­лында, түйенің қомында жүріп, Ұлы даланы қорғаған бабалар ерлігі ен­дігі ұмыт бола бастаған тәрізді. Әйтеуір, жастардың жанарында от, жүре­гін­де шоқ сөнгендей көрінетіні бар. Бірінің денсаулығы сыр берсе, бірі он саулығының соңына ергісі келе ме, басқа себебі бар ма, кім білсін?! Әй­те­уір, әскерге барудан жалтаратындар саны азаймай тұр. Осы мәселе бо­­­йынша Қорғаныс министрлігінен ал­ған жауабымыз көңілге кірбің түсір­ді.

35 мыңнан астам азамат әскерге барғысы келмейді

Министрліктің ресми жауабында жыл сайын әскерге шақыру және медициналық комиссиядан өту ке­зін­де 35 мыңнан астам адам жал­та­рудың жолын табатыны жө­нін­де жазылған. Ведомст­во­дағылар бұл өзекті мәселенің өзіне тән бірнеше себебін де атап көрсеткен.

«Біріншіден, сыртқы көші-қон салдарынан шақыру науқаны бас­тал­ған уақытта әртүрлі себептермен (оқыту, емдеу, жұмыс) 10 мыңнан астам әскери борышын өтеуге тиіс­ті азамат мемлекеттік шекарадан кедергісіз өтіп кетеді. Содан әс­кер­ге шақыру аяқталғанға дейін шет мем­­лекеттердің аумағында бо­ла­ды. Атап айтқанда, Ресей, Өз­бек­стан, Оңтүстік Корея, Қырғыз Респуб­ли­ка­сына кетіп қалатындар көп.

Одан бөлек ішкі көші-қон да айтарлықтай әсер етеді. Соның сал­да­рынан 25 мыңнан астам азамат республиканың басқа өңірлеріне шығады немесе әскери есептен шық­пай жатып тұрғылықты жерін ауыс­тырады. Сол себепті осы санаттағы аза­маттар іздестірілуге беріледі.

Медициналық куәландырудан өту кезінде денсаулық жағдайына негізсіз шағым жасау да шақырудан жалтарудың себебі болып отыр. Сонымен қатар нарықтық экономика жағдайында әскери қызмет өт­керуге әсер ететін қар­жы­лық мә­се­лелер туындайды. Осыған бай­ла­нысты халыққа ауқымды түсін­діру жұмыстары ұдайы жүргізіліп келеді. Бұл іс-шара ашық форматта өткізіледі. Оған қатысқан әскерге ша­қы­рылушылар, олардың ата-аналары, журналистер, халық кез келген ақпаратты алу мүмкіндігіне ие. Ата-аналармен әңгімелесу жүргізіледі, онда оларға комиссиядан өту, азаматтарды бөлу, қызмет атқару про­це­сі тура­лы толыққанды мәлімет ай­ты­лады», делінген Қорғаныс ми­нис­трлігінің жауабында.

Сарбаздардың бойында Қабанбайдың рухы болса дейсің...

Бабалар аманаты дегенді жоға­ры­­да айтып қалдық. Қасірет пен қа­сиетке толы тарих парақтарын ақта­рыстыра түссек, бабалардың кейін­гі ұрпаққа қалдырған аманатын аттап өте алмасымыз айдан анық. Бүгін­гі­дей озық үлгі­дегі қару-жарақ жоқ за­ман­ның өзін­де ұлан-ғайыр даланы найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғаған алыптардың ерлігі қай уа­қыт­та да жадымыздан өш­пек емес. Солай болуға тиісті.

Бала кезінен жаудың сесінен де, мысынан да қаймықпаған Қаракерей Қабанбайдың жау арасында жүріп, ештеңеден тайсалмаған өрлікке толы ерліктері жас ұрпақ үшін қай кез­де де үлгі екені даусыз. Аға­сын мерт қылып, жылқысын тона­ған жоңғарлардан Ерасыл батыр қалай ғана аяқ тартсын? Кек қай­тарған. Тіпті әкесін бақилық қылған жоң­ғар батырының да жазасын бер­гені мәлім. Оның бәрі тарих парақ­тарында жазулы тұр.

Қай кезде де деректерге жүгіне­тіні­міз бар ғой. Сол Қаракерей Қа­бан­бай ірі шайқастардың барлы­ғында төбе көр­се­тіп, 103 жекпе-жек­­те қарсылас­та­рын қапы қал­ды­р­­­ғанының өзі аңызға айналған шын­­дық емей немене? Қазақ даласын қорғау үшін алпыс жыл аттан түс­пеген алыптың ерлікке толы өмір жолы жастардың қаперінде жүрсе дейсің, кейде. Әлбетте, азаттықтың арайлы таңы атқалы бейбітшілік басты ұстанымымызға айналған. Бү­гін­де татулықты ту еткен елдің өр­ке­ниет көшінен қалмасын да анық сезіне­міз. Әйтсе де, әскер қа­та­рын­дағы сарбаз­дар­дың бойынан ба­тыр­ларға тән мінезді көргіміз келе­тінін қалайша жасырамыз?

263 мың төлеп, 40 күн оқуға болады

Әскері мықты елдің сесі де, десі де басым болатыны әлімсақтан аян. Рухы өр, тәні бекем жігіттер әс­ке­ри борышын азаматтық парыз ре­тін­де түсініп, міндетін лайықты түрде өтеп жатса, нұр үстіне нұр емес пе? Алайда оған бас ауыртатын адамдар жоқтың қасына айналып бара жатқандай көрінеді. Әй­теуір, ауырдың астымен, жеңілдің үстімен жүргісі келетіндердің саны сирейтінге ұқсамайды.

Қазақстанда белгілі бір себептермен әскерде бір жыл бойы қызмет ете алмайтын азаматтар үшін әскери қызметті ақылы өткеру енгізілді. «Әскери қызмет және әскери қыз­мет­шілердің мәртебесі туралы» заңға сәйкес 24-тен 27 жасқа дейінгі әскерге шақырылушылар ҚМ «Әс­ке­ри-техникалық мектептер» рес­пуб­ликалық мемлекеттік қазы­на­лық кәсіпорнының филиалдарында ақылы негізде әскери даярлықтан өте алады, бұл да мемлекетке әске­ри оқытылған резервтің санын ұл­ғай­туға мүмкіндік береді. Мек­теп тү­лектері мерзімді қызметке шақы­рыл­майды.

Қорғаныс министрлігі ұсынған мәліметке қарағанда, оқу мерзімі 40 тәулік, құны 263 318 теңге, оған күніне үш рет ыстық тамақ, киім-кешек, оқу процесіне жұм­са­латын шығындар, казармаға орналасу кіреді. Әскери билеті бар, сондай-ақ бұрын әскери даярлықтан өтпеген әскерге баруға тиісті азаматтар оқи алады.

Әскери-техникалық мектепте оқу «Азаматтарға арналған үкімет» мем­ле­кет­тік корпорациясының фи­­­лиа­лына немесе «электронды үкі­мет» порталына жүгіну арқылы алуға болатын мемлекеттік қызмет са­натына жата­ды. Белгіленген үлгі­де­гі өтініш беру және тізбе бойынша қажетті құжат­тар­ды қоса ұсыну қажет. Қазақстан Рес­публикасының қолданыстағы заңна­ма­сында әскери қызметтің баламасы болып табылатын азаматтық қызмет көз­делмеген.

Келісімшартпен қабылданғандар елді қорғай ала ма?

Қазақстан Қарулы Күштері деген кезде келісімшарт негізінде жүр­ген­дердің мәселесі қоса айтылатыны бұрыннан белгілі. Бір анығы, келісімшарт негізінде жүргендердің көп болғаны аса бір жақ­сылықтың нышаны емес. Қалай десек те, ар­мияның негізгі тірегі рухы өр жас сар­баз екенін ешкім жоққа шығара алма­са керек.

«Келісімшартпен қабыл­да­на­тын­дар мәселесіне өз басым, әу баста-ақ қарсы болғанмын», дейді, Халық қаһарманы Бақытжан Ертаев өзекті мәселеге үн қосып. «Олардың керек екені даусыз. Тех­никаны басқару үшін де болғаны дұрыс шығар. Алайда олардың саны 70 пайызға жетеқабыл дегенді естіп қаламыз. Сонда бұл қалай болғаны? Ондай жігіттердің қарасы көп болса 30-40 пайызды құраса да жеткілікті. Өздеріне жүктелген міндеттерді қол­дарынан келгенше атқаруға тиіс. Қан­дай да бір мәселе туындаған кезде сол жігіттерді шақырып көрші. Не болады екен? Сарбаздар көп болған кезде мемлекеттің де ресурсы артатыны екібастан белгілі. Келісімшартпен қабылданатындардың қарасы көбей­ген сайын армиямыздың қартая түсе­ті­нін ешкім жоққа шығара алмайды. Сонда біздің әскери ресурсымызды зейнеткерлер құрайтын бола ма? Осыған мықтап ден қоятын кез келді. Реформа жасалған кезде олардың қанша пайызды құрауы керектігі тал­қылануға тиіс», дейді генерал-лей­тенант.

«Сарбаздарды бар болғаны бір жылға шақырамыз. Олар бұл уақытта не үйренеді? Бір жағдай болса, тойда отырған келісімшарт негізіндегі қызметкерді әкеліп танкіге отырғыза аламыз ба? Ол жетем дегенше уақыт өтеді, бәрі бітеді. Қысқасы, басын бәйгеге тігетіндер – казармадағы сар­баздар. Мұны көкейге мықтап түйетін уақыт жетті», деген әскери қайраткер армияда қандай да бір ре­форма жасалған кезде өте мұқият болу қажетін алға тартты.

Расында да, әскердің негізін сар­баздар құраса, одан ешкімнің ұтыл­ма­сы анық. Қалай алып қарасақ та, армия шарболаттай ширыққан жас­тар­дан құралса, рух та үстем болары бел­гілі. Анығы сол – қуатты әскер мемлекеттің тірегі, жүрегі.

ТҮЙІН. Әскери борышты өтеу – сөзсіз парыз. Алайда жастардың сыныққа сүйенетін сылтау іздеп, міндетті атқарудан жалтаруы ойландырмай қоймайды. «Тәртіпке бас иген құл болмайды, тәртіпсіз ел болмайды» дейді Бауыржан Момышұлы. Ал әскер – жігітті ширықтыратын да, шынықтыратын да үлкен мектеп. Қысқасы, армияға қатысты қабылданатын реформаларда осы мәселені шешудің механизмі қарастырылса жөн болар еді. Ал жастар жағы «жігіттің екі сөйлегені – өлгені» деген сөзді қаперден шығармаса дейміз. Ер адам екі тумайды себебі.