Жылыжайдың шаруасы жайқала ма, шайқала ма?

Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл Рустам Жүрсінов бұл мәселе жайында алғашқылардың бірі болып дабыл қақты. Белсенді азамат әлеуметтік желідегі па­рақ­шасында: «Маревен Фуд Тянь-Шань» ЖШС-ның басынан өткен жағдай енді танымал әлемдік өндіруші Van der Hoeven Greenhousebuilders B. V.-пен серіктесіп жұмыс істейтін «Greenhouse-Qaztomat» ЖШС-ның басына түсіп отыр», деп жазды. Бұл кәсіпорын Екібастұз қаласында орналасқан.

Мәселенің мәнісі былай, осы жылдың маусым айында Павлодар облысы әкімдігі аппаратының ішкі аудит қызметі өңірлік ауыл шаруашылығы басқармасымен бірге төленген субсидиялардың бір бөлігіне аудиторлық тексеріс жүргізген. 2018 жылы Ауыл ша­руа­шылығы министрлігі «Инвес­ти­циялық салымдар кезінде агро­өнеркәсіптік кешен субъектісі шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу бойынша субсидиялау қағи­даларын» бекіткені мәлім. Осы қағиданың талаптары негізге алынады. Тексеру шарасының нәтижесінде «Greenhouse-Qaztomat» ЖШС негізсіз бөлінген 2 млрд 470 млн 473,3 мың теңге көлеміндегі субсидияны мем­лекет­тік бюджетке қайтаруға тиіс деген қорытынды жасалыпты. Заң бұзушылықтар ретінде кәсіп­орындағы өндіру көлемінің көрсеткіштері жалпы өндірістік қуатының кемінде 30 пайызына жетпеген, сондай-ақ пайдалануға берілуі жобалау-сметалық құжат­тамада көзделмеген құрылыс ке­зектері негізсіз субсидияланған деп көрсетілген.

– Инвестор инвестициялық субсидияға өтінімді жұмыс аяқ­талған соң екінші кезеңде бер­ді. Субсидия мөлшерінің асып кетуіне байланысты (500 млн тең­ге және одан көп) Ауыл шаруа­шы­лығы министрлігі атынан әкімшінің келісімі алынды, оны Ауыл шаруашылығы басқармасы бір траншпен төледі. Құрылыс кезектері бөлігіндегі субсидиялар құрылыс пайдалануға берілгеннен кейін, яғни салынған және жұмыс істеп тұрған жылыжай кешені үшін төленгенін атап өткен жөн. Яғни бұл жерде заң бұзушылық көріп тұрған жоқпын, – дейді Р.Жүрсінов.

Негізі, «Екібастұз қаласындағы жылыжай кешенінің құрылысы (сыртқы инженерлік желілерсіз)» жобасы 2018 жылы әзірленген екен. Бұған 2019 жылғы 15 нау­рыз­дағы Мемлекеттік сарапта­маның оң қорытындысы дәлел бола алады. Іске асырудың ұзақ мерзімдеріне және елеулі инвес­тициялық шығындарға байланысты жобаны бірнеше кезеңде атқару көзделген. Оның ішкі коммуникациялары мен технологияларын дербес кешен ретінде салу мүмкіндігі қарастырылған. Әрбір кезеңнің құрылысы аяқталған соң өңірлік қала құрылысы және жерді бақылау басқармасының оң қорытындылары ұсынылып отырған. Инвестициялық жоба­ның әр бөлігі уәкілетті органда тір­келген №1,2,3,4 жылыжай блоктарын пайдалануға беру акті­лерімен расталған.

Бұдан басқа аудиторлық есеп­тің 3-тармағында жылыжай ке­шенінің егіс алаңына жұмсалған тыңайт­қыштардың құнын субсидиялау да негізсіз, себебі ол жерлер расталмаған деген сілтеме бар. Р.Жүрсіновтің айтуынша, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері мемлекеттік жер ка­дастрының ақпараттық жүйесімен және «Жылжымайтын мүлік тірке­лімі» мемлекеттік деректер базасымен автоматты түрде растала­ды. Тыңайтқыштар құнын субси­диялауға өтінімдер Qoldau ақпа­раттық жүйесі арқылы жіберілген. Онда егіс алаңы №1 блоктың жер учаскесі бойынша 4,37 гектар, ал жалпы алаңы 10,32 гектар деп көрсетілген. Сондай-ақ 14-219-172-117:1 жер учаскесінде 20,9 гек­­тар егістік бар, ал телімнің жал­пы ауданы 31,5 гектар деп тір­келген.

– Кәсіп­­орын­ға егіс айналымына арналған ты­ң­айт­қыштар үшін сұ­ралған субсидия­лар екі еселеніп көр­сетілген деген кінә та­ғылып отыр. Бұл дұ­рыс емес, себебі ақпа­раттық жүйе тыңайтқыштарды қолдану жыл­дамдығын дербес есептейді. Шығындардың дұрыс­тығы, сонымен қатар бағдар­ла­малар мен электрондық шот-фак­­тураларды қабылдау және өңдеу жүйесінің ақпараттық өз­ара іс-қимылы арқылы автоматты түрде расталады. Өкінішке қа­рай, бақылаушы орган ком­па­нияның қызметіне тікелей араласып, заңды өрескел бұзғаны байқалады. Іс материалдарын егжей-тегжейлі зерде­ле­ген­­нен кейін ком­па­нияның құқықтары мен мүдделерін қорғау үшін мен Пав­лодар облысының әкі­міне және еліміздің Бас прокурорына қа­лып­тасқан жағдайды объективті қарауға жәрдем көр­сету туралы өтініш жолдадым, – деді кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл.

Аудиторлық есепте тыңайт­қыштарға 2,3 млрд теңге негізсіз төленген деп көрсетіледі. Оның 1,7 млрд теңгесі 2019 жылы, қал­ғаны 2020 жылы берілген. Инвестициялық субсидиялардың барлығы кезінде Ауыл шаруа­шылығы министрлігінде тіркелгені туралы құжаттар кәсіпорында сақ­талған. Сондықтан бұл іс «Greenhouse-Qaztomat»-тың пайдасына шешіледі деген үміт зор дейді мамандар.

Өңірлік ауыл шаруашылығы басқармасының басшысы Нұр­болат Мақашев бұл мәселе жа­йын­да білетінін, алайда аудит қыз­ме­тіне қатысты еш ақпарат бере алмайтынын мәлімдеді. Іс құзыр­лы органдарға берілген, жай-жапсарын солар анықтап көрмек.

Жылыжай компаниясының бас директоры Қуаныш Нұрбеков те аталған жайт бойынша түсінік беруден бас тартып отыр. Кәсіп­кердің айтуынша, серіктестік тарапынан кінәрат жіберілмеген, барлық талап заңға сүйене отырып жүргізілген.

Еске салып өтейік, осыдан бір жыл бұрын мұндай келеңсіздік Алматы облысындағы «Маревен Фуд Тянь-Шань» ЖШС-да да орын алған. Азық-түлік өндірісі үшін бөлінген 1,3 млрд теңге заң­сыз берілген деген желеумен Алматы облысының прокура­тура­сы аудиттік тексеріс жүргі­зіп, қаражатты бюджетке қайта­руды талап етті. Бұл мәселеге кейін­­нен еліміздің Бас прокурату­расы араласты. Жоғары орган инвес­тициялық субсидиялар төле­мінде ешқандай қылмыстық сипат жоқ деген шешім шығарған соң, іс тоқтатылған еді.

Екібастұз жылыжайының мәсе­лесі де оң шешіледі деген сенім зор. Болмаған жағдайда кәсіп­орын үлкен шығынға бататыны даусыз. Себебі оның ин­вес­торлар алдында үлкен мін­дет­­темелері бар. Білетіндер бұл шаруасы тәуір жүріп тұр­ған се­­рік­тестіктің жұмысын «шай­­­­қау» дейді. Жылыжайдың шай­­қа­лып, болмаса жайқалып ке­терін уақыт көрсете жатар. Бү­гінде кәсіпорында 500-ден ас­там адам еңбек етеді. Компания Қазақстанның 16 қаласындағы 100-ден астам сауда желілерімен байланыс орнатқан, жергілікті нарыққа жылына 6 мың тоннадан астам қызанақ жібереді.

Павлодар облысы,

Екібастұз қаласы