Қоғам дамуының іргетасы

Қазір әлемде орын алып жат­қан геосаяси шиеленістердің, ай­мақтық қақтығыстардың сал­қы­ны Қазақстанға да тиіп жатыр. Сондықтан дәл осындай сәтте біз айтқан елдің бірлігіне, халықтың ауызбіршілігіне ерекше көңіл бөлуге тура келіп тұр. Меніңше, бірлік тек рухани құндылықтарда. Соның ішінде тіл мен дәстүр, дін бірлігі маңызды.

Философияда әртүрлі бірлік туралы айтылады. Мәселен, Қа­зақ­стандағы бірліктің астарында ұлттар арасындағы татулық, азаматтық бірегейлік жатыр. Ал саяси бірліктің символы – мемлекет, Мемлекеттік Ту, Гимн, Елтаңба.

Ғылымға жүгінсек, бірліктің екі деңгейі бар. Соның бірі – ішкі деңгей – ментальдық бір­лік. Бұл салтқа, дәстүрге, өнер­ге, білімге, парасаттылыққа, адам­гершілікке, жалпы рухани дүниеге деген бірлік. Егер ментальдық бірлік болмаса, басқа бірлік туралы айтудың өзі далбаса. Біз үшін маңыздысы дәл осы дүниетанымдық бірлік. Оның өзегі – тіл мен дін, діл мен дәстүр.

Мәдениеттер ағымындағы Қазақстанның рухани дүниесіне үңілсек, біздің дүниетанымға, сана-сезімге келмейтін құндылықтар да насихатталып жатыр. Ашық қоғамда өмір сүріп жатқан соң, бұлай болуы заңдылық. Сондықтан ұлттың идеологиясы болуы керек. Ол ұлттың, мемлекеттің, қо­ғам­ның, руханияттың мүддесін қорғауға бағытталуға тиіс.

Ментальдық бірліктің пере­фе­риялық шеңбері бар. Мысалы, жеріміз біртұтас деп айтамыз. Де­мек, жерге деген көзқараста да бірлік болуы керек.

Сондай-ақ моральдық-этни­ка­лық ұстанымдарға да бірлік қажет. Яғни ұлттың ғасырлар бойы қа­лыптастырған құндылықтар жү­йесі бар. Біз осы құндылықтар жү­йесінің арқасында ел болып отырмыз.

Қазаққа қызмет етудің өрке­ниет­­тік үлгісін жасап кеткен ұлы бабаларымыздың істері мен ерлігі бүгінгі рухани жаңғыруымыздың шынайы негізі болуы керек. Қа­зақ­қа қызмет етудің өркениет­тік үлгісіне деген бірлікті қалып­тас­тыру қажет.

Қай жерде жасандылық болса, сол жерде дағдарыс, мағынасыз тіршілік бар. Сол жерде арын сатып, алға жылжуға, әділетсіздік пен заңсыздыққа жол беріледі. Бұ­лардың бәрі бірлікке жасалып жатқан кедергілер.

Рухани жауапкершілік бол­ма­ған жерде бірлік болмайды. Рухани жауапкершілік болған жерде ғана кемел халық болады. Кемел халық ең алдымен, рухани дүниені басшылыққа алуы керек.

Біз сырттан келіп жатқан құн­ды­­лықтардың бәрін өз қазаны­мыз­да қайнатып, өз қажеттілігіміз бен дамуымыздың маңызды тетік­те­ріне айналдыруымыз керек. Сонда ғана біз рухани бірлікке жаңаша сипат беріп, өркениет көшіне ілесеміз.

Қазаққа тән ашықтық деге­німіз – бауырмалдық. Қазір Ре­сей­ден ағылып келіп жат­қан орыс халқының өзіне бауыр­мал­дық танытып отырмыз. Бұл ненің белгісі? Бұл қазақ қоға­мы­ның жасампаздығын, рухани жағынан өскендігін көрсетеді. Бұл құлдық психология емес. Бұған өркениеттіліктің белгісі деп қарауымыз керек. Олар осы тұр­ғыдан алғанда бізден үлгі алуға тиіс. Демек, адамгершілікті, парасаттылықты, ар мен ұятты ту ету – бірліктің жемісі.

Төлеуғали БӨРІБАЕВ,

философия ғылымдарының докторы, профессор