Өзімізді қамтамасыз етудің өзектілігі

Energyprom ақпараты бойынша ЕАДБ сарапшылары ортақ өңірде ‒ біздің елдегі және Ресей, Армения, Беларусь, Қырғызстан, Тәжікстан, Өзбекстандағы азық-түлік қауіпсіздігі факторын баға­ла­ған. Олардың тұжырымына сәйкес Еуразиялық аймақ азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз етіп қоймай, экспорттың арқасында өзге елдердегі 155 млн адамды азықтандырып жатыр. 2021 жылы аймақ бойынша ауыл шаруа­шы­лы­ғы өнімдерінің көпшілік топтарымен қамтамасыз ету деңгейі (өндірістің физикалық көлемінің тұтынудың физикалық көлеміне қатынасы) шамамен 100%-ды құрады. Азық-түлік қауіпсіздігінің жеткілікті деңгейі 80-90%. Осы жеті елде аз өсірілетін жеміс-жи­дек қажеттіліктің 65%-ын ғана қам­тиды. Бұл Еуразия аумағының көп бөлігінің климаттық ерекше­лік­теріне байланысты.

ЕАДБ бағалауы бойынша жалпы қамсыздану деңгейінде еліміз Беларусь пен Ресейден кейін үшін­ші орында. Ауыл шаруа­шы­лы­ғы шикізатының барлық санаттары жөнінен еліміздегі азық-түлік қауіп­сіздігі көрсеткіші іс жүзінде 80%-дан жоғары. Біздің осал тұсы­мыз ‒ қант, оның рес­пуб­ли­ка­дағы өндіріс көлемі өз қа­жет­тілігімізді өтеуге жетпейді. Десек те астық көлемі бойынша аймақта екінші орындамыз: ішкі қажет­ті­лік үшін бидайдың 125%-ы өсіріледі. Бұл республикаға астық экспорты бойынша дүниежүзілік көшбасшылардың ондығына кіруге мүмкіндік берді. Картоппен қамтамасыз етуде республикамыз аймақта 104% көрсеткішпен бірін­ші орында. Сондай-ақ елімізде ішкі сұранысты өтейтін көкөніс пен бақша дақылдары (108%) өсірі­леді.

Ұлттық статистика бюросы­ның 2022 жылға жасалған мәлі­мет­тері де осы шамалас. Азық-түлік қауіпсіздігі көрсеткіші 80%-дан асады. Кейбір өнімдер бо­йын­ша тіпті ілгерілеушілік бай­қалды. Атап айтқанда, былтырдан бері еліміз қант өндірісін арттыра бастады. Өткен жылдың қорытындысы бойынша отандық қант қажет­тіліктің 50,8%-ын өтеп, сәйкесінше 49,2%-ын импорт­та­ған. Отандық өндіріс есебінен әлі де жетіспейтін тауарлар қа­тарында сүт өнімдері де бар. Олар ішінара (15,4%) басқа елдерден импортталады. Бұл жерде импортталатын негізгі сүт өнім­де­рі ‒ ірімшік, йогурт секілді өңдел­г­ен тауарлар. Ал сүттің өзі (95,7%) отандық өндірушілерден алынады.

ЕАДБ экономистері өз баяндамасында әлемдегі инфляциялық үрдістерге баға берген. Бұл ретте азық-түлік қолжетімділігінің төмен­деуіне байланысты таяу жылдарда тағы да баға өсімі болжанып отыр. Сондықтан агро­өнер­кәсіп кешенінде ресурс­тық әлеуеті жоғары Қазақ­стан үшін үлкен мүмкіндік тумақ. Сарап­шы­лардың пайымдауынша, респуб­лика ауыл шаруашылығы шикі­за­тының әлдеқайда көп көлемін өндіріп, одан мол табыс таба алады. Бұл тұрғыда еліміздің пайда­ла­нылмаған экспорттық әлеуеті 41,2%-ға бағаланады.

«Азық-түлік мұнайдың дең­ге­йіне көтеріліп, оның экспор­тының саяси маңыздылығы артады. Алдымен коронавирустық пандемия және онымен күресу шараларының әсерінен, кейін геосаяси шиеленістердің күрт өсуі­не, санкцияларға, жаһандық жеткізілім тізбегінің бұзылуына және тағы басқа кедергілерге бай­ланысты азық-түлік бағасы бұ­рын-соңды болмаған жоғары дең­гейден асып түсті. Өткен жыл­дың екінші жартысындағы кейбір құлдырауға қарамастан, баға 2021 жылғы деңгейден айтарлықтай жоғары болып қалады», деп есептейді ЕАДБ сарапшылары.

Болашақтың агроәлеуетін есеп­теу үшін дамудың инерция­лық және мақсатты екі ықтимал сценарийі қарастырылған. Бірін­ші­сі бойынша агроөнер­кә­сіптік кешен қазіргі кездегі үдерістер бойынша дамитыны болжанса, екінші сценарий елдердің стра­те­гиялық тұрғыдан қолға ала­тын шараларымен байланысты. ЕАДБ есептеуінше инерциялық сценарий бойынша Қазақстан 2035 жылға қарай (2021 жылмен салыс­тырғанда) ауыл шаруашы­лы­ғы ресурстарының құнын 43,8%-ға арттырады. Біздің елі­міз өз нарығы мен экспорты үшін 4,6 млрд доллардың өнімін шығарады деп болжануда. Ұлттық бағдарламаларда алға қойылған барлық мақсаттарға қол жеткізу мүмкін болса, онда әлеует 2021 жылмен салыстырғанда 93,8%-ға артып, 6,2 млрд долларға жетеді.

Біздің экспорттан табатын табы­сымыздың көбі астықтан түседі. Ауыл шаруашылығы да­қы­лының бұл түрін шетелге сату бағытындағы мүмкіндігіміз 2035 жылға қарай 7 млн тоннадан 9,9 млн тоннаға дейін артпақ. Сондай-ақ май-тоңмай өнеркәсібі мен сүтті мал шаруашылығының экс­порты да өсуі мүмкін. Ауыл шар­уа­шылығы өнімдерінің бас­қа топтарының экспортын ұлғай­ту немесе жалпы сыртқа шы­ға­ру­дың ықтималдығы төмен. Бұл біріншіден ішкі нарықтың өсуіне байланысты (2035 жылға қарай қосымша 3 млн адамға көбе­йеді). Екіншіден, оптимистік болжамдар бойынша елдегі өмір сүру деңгейі мен өнімнің эко­но­ми­калық қолжетімділігі де артады. Сөйтіп, ішкі сұраныс факторлары жағдайға айтарлықтай әсер етуі мүмкін.