Онлайн-ритейл озып тұр

Жібек жолының сауда торабында стратегиялық орналасуымен Орталық Азия тарихи тұрғыда түрлі экономикалық ландшафтарға ие. Табиғи ресурстарға ‒ мұнай мен газға бай өңірде шикізат пен энергия тасымалдаушылар экспорты ұлғая беретіні айқын. Дегенмен инфрақұрылым тапшылығы, экономиканы әртарап­тандырудың жеткіліксіздігі секілді фактор­лар­дың кері әсері де жоқ емес. Орталық Азия нарығында ұсы­ныл­ған дәстүрлі ритейл­дің жоғары деңгейіне, сондай-ақ цифрландырудың баяу дамуына байланысты интернет арқылы сатудың үлесі айтарлықтай төмен болып қалуда. Соған қарамастан Қазақ­станның көрсеткіштері әлем­дік деңгейге сай келеді.

Еуразияның қақ ортасында­ орна­­ласқан еліміз Шығыс пен Ба­тыс арасындағы көпір саналады. Бұл ерекшелік республикамызды аймақтағы кең тұтынушылық базаға қол жеткізгісі келетін компа­ния­лар үшін тартымды етіп отыр. Цифр­лық төлемдердің жаппай қолда­нылуы, интернеттің ауқымды ену үрдісі (2022 жылы 89,2%) және смарт­фон­дардың кең таралуы онлайн сатып алулар жасау үшін қолайлы жағ­дай туғызып, нарықтың серпінді эко­жүйе­сін қалыптастыруға әсер етті. Соны­мен қатар трансшекаралық элек­трондық коммерцияны, халық­ара­лық компаниялардың неғұрлым кең Еуразиялық өңірге шығуын қам­та­масыз ету арқылы Қазақстан өз ық­па­лын елден тысқары жерлерде де байқата бастады.

Биылдың бірінші жарты­жыл­ды­ғындағы ірі нарық ойын­шыларының өсу қарқыны мен соңғы жылдардағы үрдістерге негізделген Baker Tilly болжамдарына сәйкес 2023 жылы e-commerce нарығының көлемі 2,4 трлн теңгені (5 млрд доллар) құрауы мүмкін. Өсудің негізгі драйвері маркетплейстер болып қала бермек. Өнімдердің кең түрі мен оларды бөліп сатып алу мүмкіндігінің болуы бұл сегментті жылдан-жылға өзекті етуде. Электрондық коммерцияның белсенді өсуінің басталуымен маркетплейстер үлесінің өсу үрдісі байқалады (2022 жылы – 60%), бұл басқа сегменттер үлесінің төмендеуіне әсер етеді. E-grocery (азық-түлік жеткізу) сегментінде айтарлықтай өсу болжануда, өйткені интернет арқылы қажетті тауарларды сатып алу ірі қалалар тұрғындары үшін қолайлы болып қалуда. Алайда ірі қалаларда электрондық ком­мер­цияның қарыштауы байқалса, шалғай аймақтардың ресурстарға қол­жетімділігі шектеулі. E-grocery мен дарксторды дамыту ‒ нарықтағы ерекше назар аударарлық үрдіс. Соңғы жылдары азық-түлікке онлайн тапсырыстар көлемінің айтарлықтай өсуі байқалды. Сұраныстың артуы тауарды 15-30 минут ішінде жеткізетін ойыншылар үшін де елеулі серпіліс болды.

Қазақстандағы e-com нарығы стан­дартты емес жағдайларда қалып­та­с­ты. Мысалы, тұтыну­шылардың бір жерде әртүрлі қажеттіліктерге қол жеткізуін жеңілдете отырып, электрондық коммерцияның қар­жы­лық және қаржылық емес қызметтерінің аралас экожүйесін ұсынған екінші деңгейдегі банктер нарықтағы негізгі ойыншылар болды. Бірегей географиялық міндеттерді шешу үшін отандық e-com секторы маршруттарды оңтай­лан­дыру технологияларына, нақты уақыт режімінде қадағалауға, қоймалар жұмысының тиімділігін арттыруға, сондай-ақ E2E және жеткізу пункттерінің логистикасын кеңейтуге ден қоя отырып, инно­ва­циялық логистикалық шешімдерді енгізіп жатыр.

Сарапшылар қауымы кейбір ойыншылар еліміздегі үдеріс­тер­ді оқшаулай бастайтынын, халықаралық компания­лар қой­ма­ларды, фул­филмент-орталық­тар­ды және беру нүктелерін белсенді түрде ашатынын болжайды. Бұл ло­гис­­­ти­калық сегмент арқылы элек­­трон­­дық коммерцияның дамуына ықпал етіп қана қоймай, халық­­ты жұмыспен қамту үшін де мол мүмкіндік туғызады. Сондай-ақ нарықтың жалпы дамуымен бірге тұтынушылық мінез-құлық та өзгереді. Өсіп келе жатқан көп­ар­­на­лы үдеріс тұтынушылардың физи­калық және цифрлық арналармен бірыңғай тәжірибеге деген қажет­ті­ліктерін қанағаттандыру, сонымен бірге ыңғайлылықты арттыру және жекелендірілген сатып алу тәжірибесін қамтамасыз ету арқылы ком­паниялардың тұтынушылармен өзара әрекет­те­суін өзгертеді.

Жасанды интеллект, VR/AR тех­но­логиялар, жетілдірілген логис­тика және көпарналы бөлшек сау­даның әлеуетті интеграциясымен, не­ғұрлым серпінді, тұтынушыға бағ­дарланған нарықтың дамуымен отандық ойыншылар Орталық Азия елдерінің нарықтарына шығып, бүкіл Еуразиялық өңірдің экономикалық қарым-қатынасына әсер ете алады. Бұл ретте еліміздің трансшекаралық электрондық коммерция және сауда саласындағы өңірлік ықпалы арта бермек.