Қамданған қапы қалмайды

Салықты реттейтін жол

Отырыста қаралған құжаттардың ішінде Ақпаратқа қол жеткізу және қоғам­­дық қатысу, Еуразиялық экономи­калық одақ шеңберінде медициналық бұйым­дардың бірыңғай қағидаттары мен қағи­да­лары туралы келісім, Акваөсіру мәсе­ле­лері, Қазақстан Үкіметі мен Түркия Рес­пуб­ликасының Үкіметі арасындағы халық­аралық құрамдастырылған жүк тасымал­дары туралы келісімді ратификациялау, Транс­ферттік баға белгілеу мәселелері бойын­ша өзгерістер мен толық­­тырулар енгізу, Еура­з­иялық эконо­микалық одақ тура­лы шарт­қа Қырғыз Рес­публикасының қосы­луы­на байланыс­ты бірнеше құжатқа енгізіл­ген өзгеріс туралы хаттама туралы заң жобалары бар.

Трансферттік бағаға қатысты заң жобасын Премьер-министрдің орынбасары – Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев таныстырды. Оның айтуынша, құжат Президенттің трансферттік баға белгілеу бойынша бақылауды күшейту жөніндегі тапсырмасына сәйкес дайындалып отыр. Сол үшін заңға тиісті түзетулердің жобасы әзірленген. «Нарықтық бағаны анықтау әдістерін қолдануды жетілдіру көзделіп отыр. Қазір заңда нарықтық бағаны анықтау әдісінің 5 иерархиясы қарастырылған. Мысалы, егер салық төлеуші бесінші әдісті қолдану керек деп санаса, онда ол алдымен алдыңғы төрт әдісті қолдану мүмкін еместігі туралы негіздемелер дайындау керек. Осыған орай халықаралық мәмілелердің сипатын ескеріп, нақты қай әдісті қолдану керектігі анықталады. Бұл шешім салық төлеушінің де, тексерушілердің де әкімшілік шығын­дарын азайтуға мүмкіндік береді», дейді министр. Сонымен қатар нарықтық диапазонды айқындау тетігін енгізу де қарастырылған. Бүгінгі күні баға диапазоны мен рентабельділік, нарықтық бағалардың минималды және максимал­ды мәндерімен айқындалады. Бұл нақ­ты бағаларға сәйкес келмеуі мүм­кін. Заң жобасында неғұрлым әділ баға­лар­ды белгілеу мақсатында диапазон­ды тарылту ұсынылған. Сондай-ақ капи­талды шығаруға бақылауды күшей­ту мақсатында тараптардың өзара бай­ланыстылығын айқындау кеңейтіледі. Кейбір ірі салық төлеушілер жасанды дел­­далдық құрылымдар құрады. Олар өзара байланысты тараптар болып са­на­л­мағандықтан экспорттала­тын өнімді одан әрі сату кезінде тәуе­кел­дердің деңгейі төмен болады. Осы­лай деген ол: «Шикізат өнімдерін сондай «эксклюзивті» трейдерлерге төмендетілген бағамен сату факті­лері бар. Бұл ретте ондай трейдерлер бо­йынша қаржылық есептілікті алу мүмкін емес. Яғни тексерілетін мәмілелер бойынша жеткілікті ақпараттың болмауына байланысты елден капиталды алып кету тәуекелі туындауы мүмкін. Сол үшін өзара байланысты тараптар ұғымын кеңейту­ді ұсынып отырмыз. Бұдан басқа тауар биржаларында жасалған мәмілелердің трансферттік баға белгілеуі бойынша бақылау жүргізіледі», деді.

Ал «2014 жылғы 29 мамырдағы Еура­зия­лық экономикалық одақ туралы шартқа Қырғыз Республикасының қосы­луы­на байланысты Қырғыз Республи­касының 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартты, Еуразиялық экономикалық одақтың құқығына кіретін жекелеген ха­лықаралық шарттарды және Еуразиялық экономикалық одақ органдарының актілерін қолдануы жөніндегі жағдайлар мен өтпелі ережелер туралы 2015 жылғы 8 мамырда қол қойылған хаттамаға өзгеріс енгізу туралы хаттаманы ратификациялау туралы» заң жобасына Мәжілістің барлық комитеті оң қорытынды беріп отыр. Құжатты қарау кезінде Жұмыс тобы мен Қаржы және бюджет коми­теті­нің кеңейтілген отырысына да мүд­де­лі мемлекеттік органдар өкілдері қаты­сып, өз ұсыныстарын жеткізіпті. Хатта­мамен Қырғыз Республикасы үшін Еуразиялық экономикалық одақтың құқығын құрайтын халықаралық шарттар мен актілердің кедендік құқықтық қатынастарды реттейтін талаптарына сәйкес Еуразиялық экономикалық одақтың кеден шекарасындағы өткізу пункттерін жаңғыртуды жүргізу мерзімін 96 айдан 108 айға дейін ұзарту ұсынылған.

Жылу энергетикасындағы тәуекелдер

Бұдан кейін әдеттегідей Үкіметтің алдына әлеуметтік-экономикалық маңызды мәселелерді шешу туралы сауалмен шыққан депутаттардың айтары көп болды. Бұл жолы олар елдегі өзекті деген мәселелерге қатысты онға жуық сауал жолдап, өз ұсыныстарын жасады.

Депутат Ерлан Саиров Министрлер кабинетінің мүшелерін қақаған қыста кабинетте отыра бермей, халықтың қазіргі жағдайымен танысып қайтуға шақырды. «Президент Үкімет алдында еліміздің тұрғындарын жылумен тұрақты қамтамасыз ету бойынша нақты тапсырмалар қойды. Дегенмен бірінші аяз түсуімен еліміздің коммуналдық инфрақұрылымының сыр бере бастауы дәстүрге айналып отыр. Рас, республика бойынша тозығы жеткен жылу орталықтары мен инфрақұрылым 80 па­йыздан асып кетті. Ал оның көбін біз 50 жылдан астам уақыт пайдаланып келеміз. Бұл – қауіпті жағдай. Былтырғы Екібастұз, Риддер, Балқаш, Көкшетау, Қарағанды, Теміртау, Петропавл қалаларындағы апаттар – қордаланған мәселелердің айқын көрінісі», деді ол. Соған қарамастан жылына бұл салада тек 5-7 пайызға жаңа­рып отырғанын айта келіп, бұл тіпті елдегі ескіру үрдісінің орнын толтырмайды деп отыр. Бұлай жалғаса берсе, елдегі жылу энергетикасында коллапс орнауы бек мүмкін. Оның айтуынша, шіріген труба, ескірген қазандық, кеңестік заманнан қалған насостарды ауыстыратын уақыт өтіп кетті. Былтыр ғана жылу саласындағы инфрақұрылымның тозуын азайту мақсатында арнайы 160 миллиард қаржы бөлінсе де, су жаңа құрылғылар сықырлаған аязға төтеп бере алар емес. «Жыл басында Парламентте Жоғарғы аудиторлық палатасының «Жылумен жабдықтау саласы» бойынша қорытынды есебінде 100-ден аса нақты ұсыныс пен жүйелі сын айтылды. Ұсыныс ретінде берілді. Бірақ сол ұсыныстар бойынша не жауап, не атқарылған істі көрмедік. Осылай тізіп кете беруге болады. Сондықтан бұл саладағы менеджмент пен бақылауды күшейту уақыт күттірмеу керек», деді депутат. Мысалы, былтыр «Amanat» партия­сының өкілдері Екібастұз халқына мыңдаған жылытқыш пен жылы көрпе тасып, халықты жылытқан. Оның айтуынша, биыл осындай олқылық болмас үшін Үкімет барлық жиналысын қысқартып, жылы кабинеттерінен шығып, жылу орталықтарының басы-қасында бақылау жүргізу керек. Екіншіден, 2022-2023 жылдары Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен бөлінген қаражат есебіне қатаң талдау жасалуға тиіс. Үшін­шіден, осы күндері өңірлердегі опера­тивті штабтардың жұмысын екі еселенген 24/7 режіміне көшіріп, әкімдіктер мен Үкімет осы саладағы өңірлік қауіпті зоналар бо­йынша «Тәуекелдер картасын» даярлап, олар бойынша нақты мақсаттық алгоритм жоспарын даярлап қоюға тиіс.

Ұлттық баяндама толықтырылады

Премьер-министрдің орынбасары Тамара Дүйсеноваға сауал жолдаған депутат Жұлдыз Сүлейменова Мемлекет басшысының алқалы жиында білім мәсе­лесінің нәтижелеріне арнайы тоқтал­ғанын атап өтті. Айтуынша, осындай ауқым­­ды жұмыстың нәтижесі сол, халық­ара­лық PISA рейтингі бойынша еліміздегі орта білімнің сапасы едәуір артты.

«Шын мәнісінде, PISA-2022 халық­ара­лық зерттеулерінің нәтижелеріне сәйкес қазақстандық оқушылар математика­лық сауаттылықтан 425 балл жинақтап, Греция, Румыния, БАӘ оқушыларымен тең түсті. Оқу сауаттылығынан 386 балл жи­нақ­тап, Малайзия, Сауд Арабиясы оқу­шыларымен тең білім сапасын көр­сетті. Жаратылыстану бағытында зерт­теудің 2018 жылғы нәтижелерімен са­лыс­тырғанда көрсеткіштері +26 балға жо­ға­рылады. Бастысы, пандемияның салдарынан ОЭСР елдерінің басым көпшілігі едәуір білім сапасы бойынша ұпайларын жоғалтса, елімізде алға ілгері­леу бар екендігін, оның ішінде мате­матикадан 54-орыннан 46-орынға және жаратылыстанудан 69-орыннан 49-орынға көтерілгендігімізді атап өту қажет», дей келе «Баршаға қолжетімді сапалы білім» Ұлттық баяндамасына әлі де толықтыру қажет екенін жеткізіп, ұсыныс жасады. Оның ішінде арнайы шаралар жоспары барлық педагогикалық қауымдастықпен талқылануы шарт. Кітапхана жұмысының жаңа мазмұны мен кітапханашылар мәртебесін арттыру жұмысы жүзеге асырылып, мұғалімдердің мәртебесімен бірге педагогтердің кәсіби дамуы және біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіруді қолға алу кезек күттірмеуге тиіс. Сондай-ақ білім мазмұнын жасанды интеллект заманын талаптарына сай өзгертуге байланысты, мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына өзгеріс енгізу мен оқушылардың оқу жетістіктерін мониторингілеуге – тәуелсіз сыртқы бағалау ретінде тиісті қаражат бөлініп, оның сапалы, әділ, ашық өтуіне министрлік нақты шаралар қабылдау маңыздылығына ерекше тоқталды.

Жеке дерек құпия ма?

Интернетпен қатар дамып жатқан онлайн алаяқтыққа алаңдаушылық біл­дірген депутат Данияр Қасқарауов Ішкі істер, Цифрлық даму және Әділет ми­нистр­леріне сауал жолдады. Интернет алаяқ­тарға қанша жерден тосқауыл қойыл­ғанымен, олардың айласы асып тұрға­нын айтқан ол: «Мысалы, әртүрлі телеграмм чаттар арқылы қомақты ақша табыңыз деп үйде отырған талай аналарды алдап жатыр. Ішкі істер министрлігімен қыл­мыс­тық істер қозғалады, бірақ алаяқтың өзін табу мүмкін емес. Соңғы ақпараттарға сәй­кес тоғыз айда елімізде 15 мың интернет алаяқ­тық тіркеліпті. Оның ішінде 3 мың­­нан астамы ресми банктердің атын жа­мы­лып азаматтарды алдаған. Осы жерде нақты сауал туындайды. Өздерінің құры­ғы­на түсіретін алаяқтар азаматтардың жеке де­рек­терін, телефон нөмірлерін қай­дан алады? Оларға бұл деректерді кім береді? Қанша жерден адамдардың жеке дерек­терін заңмен қорғап, оның таралуын шектесек те алаяқтар тоқтайтын емес. Жеке деректер ешкімге құпия болмай тұр», деді.

Депутаттың айтуынша, жақында бір танысы жеке компаниясын ашып, құжат­тарын Egov электронды Үкіметі арқы­лы тіркет­кен. Бұл үдеріс ешкімнің қаты­суынсыз, тек порталда жасалған. Дегенмен сол күні оған үш бірдей банктен қоңырау шалып, арнайы есептік шот ашуға ұсыныс түскен. Ертесі күні заңгерлік-бухгалтерлік қызмет көрсететін жеке компания өкілдері хабарласып, өз қызметтерін ұсынған. Ең сорақысы, жеке таксопарк өкілдері тынымсыз хабарласып, көлік қызметін ұсыныпты. «Бұл мекемелер жаңадан серіктестік құрыл­ғанын, оның басшысы кім екенін және кеше ғана ресми тіркелген кәсіпкердің жеке ұялы телефон нөмірін қайдан алып отыр? Бухгалтерлік компаниялар мен таксопарк өкілдерінің қолына түскен ақпарат алаяқ­тарда да жоқ дегенге кепілдік бар ма? Яғни біздің жаса­ған жұмыстарымыздың нәти­жесіз екені ай­қын көрініп тұр. Бұл мә­селе бойынша дер кезін­де шара қабылдау­ларыңызды сұрай­мыз. Жеке деректерді қорғай алма­сақ, ел­ді қалай қор­ғаймыз?», деген алаңдаушылығын білдірді.