Мал ұрлығына берілетін жаза қатайып, бұрын екі жақтың келісімімен немесе малдың құнын төлеумен, айыппұл салынумен ұрының «басынан сипап» қоя салатын жазалар қатайды. Жеңіл жазаның ұрлықты тыймай, керісінше өрістететініне талай рет көз жетті.
Жазаның қатайғандығының арқасында былтыр елімізде мал ұрлығы 2022 жылмен салыстырғанда 16,3 пайызға азайды. ІІМ Криминалдық полиция департаменті басқарма басшысының орынбасары Жандос Батырбековтің мәлімдеуінше, былтыр ел аумағында 8,5 мыңнан аса мал ұрланып, оның жартысы табылған. «Алайда мал ұрлығын кәнігі кәсіп жасап алғандар әлі де қарапайым халыққа зиянын тигізіп отыр», дейді ол. Малдың сақталуын қамтамасыз ету үшін ІІМ бастамасымен жергілікті атқарушы органдар өңірлердің ерекшеліктерін ескере отырып, мал жаю қағидаларын әзірлеп, бекітті.
Қазір Қылмыстық кодексте «Мал ұрлығы» деген жеке бап қарастырылған, ондағы ең жоғары жаза – мүлікті тәркілеп, 12 жылға дейін бас бостандығынан айыру. Осы қылмыстың біліктілік белгісін ауыр қылмыстар санатына ауыстыру арқылы бірнеше рет мал ұрлағандарға, үй-жайға басып кіргендерге жаза қатаңдатылды. Бұл жәбірленушілермен татуласу арқылы ұрылардың жазадан жалтарып кетпеуіне және ұрлықтың алдын алуды күшейтуге мүмкіндік берді. Заңда жеке адам қораға түсіп мал ұрласа 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру көзделген, егер топ болып алдын ала сөз байласып, ірі мөлшерде ұрлық жасаса, жаза 7 жылға дейін беріледі. Ал бірнеше рет қораға немесе қоймаға бұзып кіргені үшін берілетін жаза – 10 жыл. Аса ірі көлемде және қылмыстық топ болып ұрлық жасаса, 12 жыл бас бостандығынан айыру көзделген.
Бірақ «ұрыда ұят жоқ», мал ұрлығы әлі де азаймай отыр. Өткенде Солтүстік Қазақстан облысында мал ұрлығымен айналысқан топтың қылмысы әшкере болды. 18 бен 25 жас аралығындағы Қызылжар ауданына қарасты Бескөл ауылының 7 жігіті бір жазда көршілес Шал ақын мен Есіл ауданында тұратын ауыл тұрғындарының қораларына түсіп, 10 рет мал ұрлаған.
Алдымен 2023 жылдың 3 шілдесінде Шал ақын ауданының Кеңес ауылына жеті түнде келіп, бір тұрғынның қорасынан екі қойын ұрлап кеткен. Екі қойдың бағасы 120 мың теңгедей, мал иесіне осынша шығын келтірілген. Арада 10 күн өткенде екі жігіт араларына тағы бір серіктерін қосып алып, Бірлік ауылында тұратын Ұ.Сұлтанның қорасынан 5 қойды ұрлап кеткен. Мал иесіне келтірілген шығын – 480 мың теңге.
«Дәніккеннен құныққан жаман» демекші, алғашқы екі «жорықтарында» ұсталмаған ұрылар дандайсып, арада 5 күн өткенде Еңбек ауылындағы А.Бапашевтың қорасынан бір қойды ұрлап кетеді. Сөйтіп, мал иесіне 45 мың теңгенің шығынын келтіреді. 21 шілдеде ұрылар қастарына тағы бір жігітті қосып алып, Бірлік ауылының тұрғыны С.Хамзиннің қорасынан алты қойды ұрлап әкетеді. Бұл жолы ұрылар мал иесіне 370 мың теңге зиян келтіреді.
31 шілдеде ұрылар түнгі жортуыл алаңын кеңейтіп, Есілмен көршілес Мамлют ауданындағы Токаревка ауылына соғып, Д.Фролов деген тұрғынның қамауда тұрған бес қойын басып алып кетеді. Келтірілген шығын көлемі – 750 мың теңге.
Ұрылар тобы 8 тамызда Бірлік ауылында тұратын Б.Сыламқазының қорасын торуылдап, 144 мың теңгеге бағаланған екі қойын қолды қылады. Ал 10 тамызда араларына тағы қос серігін алып, екі көлікпен Б.Сыламқазының үйіне келіп, оның қорасынан үш қойды қолды қылады. Алайда мұны місе тұтпаған әккілер көрші М.Хамзин дегеннің ауласынан бір қойды қоса алып кетпек болады. Малдың аяғын байлап тастап, қалғанын ұстауға ұмтылғанда үріккен қойлар қашаны бұзып шығып, аулаға қашады. Қойдың дүбірімен үрген иттердің даусынан қорқып қалған ұрылар көліктеріне отырып қашпақшы болған. Алайда шырт ұйқыда жатқан үй иелерінің далаға шыққан дыбысы білінбеген соң тағы үш қойды ұстап алып, тайып тұрған. Келтірілген зиян – 432 мың теңге.
Қылмыстық топтың әбден кәнігіленіп әрі дандайсып кеткені соншалық, олар әр бес күн сайын жортуылдарын жалғастырып отырған. 13 тамызда олар Қаратал ауылына соғып, Н.Арыстанбаповтың ауласынан екі қойды ұрлап кеткен. Қайта айналып соғатын қасқырлар тобы ұқсап, ұрылар 14 тамызда Еңбек ауылына қайта соғып, А.Зәкіриянова деген әйелдің қорасынан бір қой, Жақыпова деген әйелдің қашасынан бір қой ұрлап, екі тұрғынға 60 мыңнан 120 мың теңге зиян келтіреді.
Ауылдағы ағайынның қорасына түсіп жүрген ұрылардың бәрінің де айналысатын заңды шаруалары бары белгілі болып отыр. Біреуі тіпті кітапханашы болып жұмыс істеген. Бәрінің де орта және ортадан жоғары білімдері бар. Алайда қанағатсыздық оларды ұрлыққа итермелеп, біреудің несібесіне қол сұғатын, қылмыстық, арам жолға салған. Оңай жолмен келген табыс жалғаса береді деп ойласа керек, тіпті сақтықты да ұмытқан. Бірақ халық «Ұрлық түбі – қорлық» дегенді бекер айтпаған, қазір олардың бәрі көздері бозарып, жастық өмірінің отты күндерін темір тордың ар жағында өткізіп жатыр.
2023 жылдың 23 желтоқсанында Есіл аудандық соты қылмыстық топтың төрт мүшесін Қылмыстық кодекстің 188-1-бабының 3-бөлімі «Мал ұрлау» бойынша 6 жылға соттады. Қалғандарын да осы баппен 5 жылдан бас бостандығынан айырды.
Жуырда Қылмыстық істер жөніндегі облыстық сот алқасы Солтүстік Қазақстан облысы сотының төрағасы Ербол Жанғазиннің төрағалығымен Есіл аудандық сотының үкіміне жазылған шағым-арызды қарап, үкімді өзгеріссіз қалдырды. Сөйтіп, үкім заңды күшіне енді.
Бұрын мұндай жағдайда жапа шегушімен келісім болса, келтірілген зиян қалпына келтірілсе, сот шартты немесе басқа түрлі жазалар беретін. Жоғарыда айтқанымыздай, бұл «жеңілдіктердің» ұрлықты тыюға, қылмысты жоюға әсері аз екендігін өмірдің өзі көрсетіп отыр.
Солтүстік Қазақстан облысы