Ырыздық жаңа техникамен ғана артады

Зәруліктің мәні мен себебі

Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Үкіметтің кеңейтілген отырысында ауыл шаруашылығының ахуалын таратып айта келе, «Ауыл шаруашылығының дамуын тежеп тұрған кедергілерді бәрі­міз білеміз. Басты түйткіл – жыл­дар бойы қажетті қаржының жеткі­лік­ті бөлінбеуі. Инвестицияның тап­шы­лығы техниканың тозуына, егіннің бітік және еңбектің өнімді болмауына әкеп соқтырады. Сон­дықтан ауыл шаруашылығына бөлі­нетін қаржыны барынша, тіпті мүм­кіндік болса, екі есе арттыру қажет. Оған бюджеттен ғана емес, басқа да қар­жы көздерінен, соның ішінде екінші деңгейдегі банктерден қаражат тартқан жөн. Көктемгі егіс науқанына және күзгі жиын-терінге жеңілдікпен берілетін несиені 1,5 триллион теңгеге дейін арттыру керек. Ал инвестициялық жо­ба­ларға бөлінетін жеңілдетілген несиені 800 миллиард теңгеге жеткізу қажет. Жеңілдікпен лизинг беруге жыл сайын кемінде 450 миллиард теңге бөлінуге тиіс. Сонда әр жыл сайын ауыл шаруашылығы техникасының 10 пайызы жаңарып отырады. Бұл шаралар ауыл шаруашылығының жалпы өнімін 2 есе арттыруға жол ашады», деп ең түйінді мәселелерге тоқталған болатын.

Алдымен бұл тараптағы жағымды жаңа­лық туралы айта кетелік. Осы жыл­дың алғашқы үш айында өңірдің ауыл шаруашылығы құрылымдары жалпы құны 8,8 миллиард теңге болатын 248 дана ауыл шаруашылығы техникаларын сатып алған. Оның 81-і – трактор, 23-і – комбайн, 62-сі – сеялка. Тұтас жаңарттық, үлкенді-кішілі шаруашылықты қуатты, заманауи техникамен жарақтандырдық деуге әлі ерте. Себебі құрылымдардың қауқары бірдей емес. Айталық, егістік көлемі 500 гектарға жетпейтін шағын шаруа қожалықтарының жаңа техникаға қолы жете қоюы неғайбіл. Бұл арада табысының аздығын, ал жаңа техниканың тым қымбат екенін айта кетуге болар.

– 2010 жылдары мемлекет тарапынан көмек көрсетілгенімен, жаңа техникаға қол жеткізу қиын болатын, – дейді Зеренді ауданындағы «Қараөзек» серік­тес­тігінің басшысы Нартай Ысқақов. – Арнайы бағдарлама бойынша мемлекет шар­уа алған техниканың 15 пайызын өтеп бе­ре­тін. Қалған қаржыны жеті жылдың ішінде өтеуің керек. Жоғарыда айтқан 15 пайыз уақытында төлене қоймаған соң, банктен алған қарыздың үстемесін төлеген кезде 15 пайыздың да үстемесін төлейсіз. Өйткені ақша уақытында түспейтін. Бір тиынын екі ете алмай отырған шағын шаруа қожа­лы­ғы үшін бұл да шығын. Дәл осы уақытта іргедегі Ресейдегі жағдай өзгеше еді. Мәселен, олар зауыттан жаңа техника алған кезде мемлекеттің көмегі техниканың құнынан бірден алынып тас­талады да, үстемеақының көлемі азая­ды. Әрі шаруашылық басшылары қағаз­бастылықтан құтылады.

Қаржы шетелдіктердің қалтасына түсіп жатыр

Серіктестік басшысының айтуына қарағанда, инвестициялық субсидия – өте тиімді бағдарлама. Бұл бағдарлама бойынша елімізде құрастырылған техниканы алуың керек. Сол сәтте 30 пайыздық жеңілдік беріледі. Айта қаларлықтай көмек. Жаңа инвестициялық субсидия­лау­дың септігі тиері сөзсіз. Әйтсе де, егістік жер көлеміне байланысты шаруа­­шы­лықтардың дамуы, заманауи техникамен қамтылуы біркелкі емес.

– Экономикалық байланыстар бір-бірімен қанаттаса дамиды емес пе? – дейді Нартай Жұматайұлы. – Тәуелсіздік алғалы қуатты техника былай тұрсын, ауыл шаруашылығының қарапайым құрылғыларын да өзімізде шығара алмай отырғанымыз өкінішті. Кешегі кеңес заманында бұрынғы Целиноград қаласында «Целинсельмаш» зауыты болды. Ауыл шаруашылығына қажетті құрылғылар шығаратын. Мәселен, жер тырмалағыш. Кейін осы зауыт жабылып қалды. Қазір Ресейдің Омбы қаласында тура «Целинсельмаш» зауыты тәрізді бес өндіріс ошағы жұмыс істеп тұр. Біздің диқандар маңдай терімен тапқан азын-аулақ ақшасын өз еліміздің өндірісіне емес, өзге мемлекеттің қоржынына салуда. Әрине, көршіні кінәлаудан аулақ­­­пыз. Мен тырмалағышты өзім жасап шығардым. Қажетті бөлшектерді сатып алып құрастырдым. Нәтижесінде, осы жұмысқа 1,5 миллион теңге қаражат жұм­­садым. Тура осындай тырмалағышты біз­дің ауыл шаруашылығы құрылымдары Омбыдан 3,5 миллион теңгеге әкеліп жатыр. Айырмашылығы – 2 миллион теңге. Қыруар қаржы шетке кетіп жатыр.

Шағын шаруалардың жаңа техникаға қолы жетпеуінің себебі – қымбат­шы­лық­та. Осы арада нақты бір мысал келтіре кете­лік. Мәселен, былтыр «Вектор» астық комбайнының құны 110 миллион теңге болды. Биыл 82 миллион теңгеге түсті. Демек құрастырушы кәсіпорын бір комбайннан 30 миллион теңгеге жуық табыс тауып тұр. Қазіргі бағаның өзінде де табыс­­­тары бар ғой. Бұл – ауыл шаруашылығын қаусатуға әкелетін көзқарас. Бәлкім, құрастырушы кәсіпорындардағы өзіндік құнды есептеп, бақылау қажет шығар.

Аз жерден мол өнім алу мәселесі бүгінде өте өзекті. Мол өнім алу үшін жерді дұрыстап өңдеу парыз. Ол үшін бар құрылғың сайлы болуы керек.

– Шағын шаруашылықтар әлі күнге дейін кешегі кеңес заманында пайда­лан­ған сеялкаларды сүйретіп жүр, – дейді зеренділік агроном Бауыржан Мол­дағалиев. – Ескі сеялканың табаны алқапқа тегіс түспейді де, бір шеті тұқымды 8-10 сантиметрге терең­дік­ке сіңірсе, келесі шеті 4-5 сантиметр­ге сіңіреді. Көктеген кезде дән тегіс шықпайды. Тым терең сіңірілген тұқым­ның қуаты көктеп шығуға жетпей де қалуы мүмкін. Өнімнің азаюына техни­каның тозуы да себеп болып жатыр.

Механизатор табудың өзі мұң

Маманның айтуына қарағанда, жаңа техника өнімді жұмыс істейді. Мәселен, бұрынғы астық комбайндарының жат­касының алқымы 6 метр болса, жаңа техника 12 метрді қамтиды. Жұмыс екі есе өнімді. Тура биылғы көріністі алып қарайтын болсақ, кеш егілген дәннің кешігіп шығатыны белгілі. Арғы жағында күзгі қалың жаңбыр басталады. Өткен жыл­дағыдай жерде өнген дән ысырап болмауы үшін егін орағын қысқа мер­­­зім­де өткізу міндет. Ал ол жоспарды тек қуатты техниканың күшімен ғана жүзеге асыруға болады.

Жаңа техниканың жастарды еңбекке баулуға да әсері бар екен. Осы салада ұзақ жыл жұмыс істеп, тәжірибе жи­нақ­­таған мамандардың айтуына қара­ғанда, жастар ескі, қаусаған техни­каға отыруға құлықсыз. Бір күн жүрсе, екі күн жөндеуде тұратын көне техникада үсті-басы қара май болып кімнің жүргісі келеді. Екіншіден, жұмыс өнімділігі аз болғаннан кейін еңбекақысы да ауыз жарымайтын шамада. Ал жаңа техниканың жөні басқа. Заманауи ком­байн­дар бұ­рын­­ғы «Нивалардың» тәуліктік көрсет­­­кі­шін үш-төрт есе асыра орындайды. Тиі­сін­ше, комбайншының табысы да мол. Қазір механизатор тауып алудың өзі мұңға айналған.

– Әнебір жылдары америка фермер­ле­рінің жұмыс жүйесімен таныстым. Оларда 1,5-2 мың гектар алқапты бір отба­­­­­сы сыртқы көмексіз игере береді екен. Мате­риалдық-техникалық база­сы­ның мінсіздігінің арқасында, – дейді Нартай Жұматайұлы. – Ал бізде мың гек­тар жерге қаншама адам керек. Тозған тех­никаның тауқыметі осындай қаре­кет­ке ұласады.

Үкіметтің таяуда қабылданған «Же­ңіл­дікті лизинг» бағдарламасын шаруа­лар өте жақсы қабылдап отыр. Қа­жетті техниканы алған кезде алғашқы төлем талап етілмейді. Үстемесі – 6 пайыз. Мем­­­лекет тарапынан көрсетілетін 15 па­­йыз­дық көмек тікелей зауыттың өзіне ауда­­рылады. Шаруа қыруар құ­жат тол­ты­рып, ақша тосып, жүйкесі жұ­қа­рып жүр дейді.

Ырыздық жорығында жүрген көптің көкейіндегі осы бір сауалдар сәтімен шешілсе, ырыс та молая түсер еді.

Ақмола облысы