Шалқар аудандық тарихи-өлкетану музейінде қолөнерші, шебер Айдос Мұратұлының қолынан шыққан асадал, киіз үйдің сықырлауық есігі, әртүрлі пішіндегі сандықтар мен қобдишалар, сүйекпен көмкерілген аттың ері тұр. Ол –ағаш, тері, сүйектен тамаша дүниелер жасаған қазақ қолөнершілер мектебінің ХХ ғасырдағы соңғы тұяқтарының бірі. 1933 жылы Қазақстанның Оқу ағарту комиссары болып тағайындалған Темірбек Жүргенов Айдос шеберді Алматыға Қазақ ұлттық опера және балет театрын безендіруге, сахналық қойылымдарға ұлттық бұйымдар жасауға шақыртады. Ұлттық театр алғаш шымылдығын 1934 жылдың қаңтарында М.Әуезовтің «Айман-Шолпан» операсымен түргенін білеміз. Сахналық қойылымдардағы әртістердің киімінде, ғимараттың қабырғасындағы ою-өрнектерде 54 жастағы Айдос шебердің де қолтаңбасы қалды. Осы еңбегі үшін Айдос Мұратов 1945 жылы «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған.
Ол 1880 жылы Шалқар ауданы қазіргі Айшуақ ауылдық округіндегі шағын ауылда дүниеге келген. Кеңес өкіметі жылдарында осы ауыл №13 Елтай ауылдық кеңесі деп аталған. Шалқар аудандық тарихи-өлкетану музейінің директоры Нағима Тілембаеваның айтуынша, жастайынан қолына біз алып, киіз үйдің көлеңкесінде ауыл адамдарының ескі етіктерін жамап отырған жасөспірімнің әрекетін бастапқыда әкесі Мұрат Сыдықұлы жақтыртпайды. Бұл 1895 жылдардың шамасы. Бұйрат-бұйрат құмдардың ортасында, Арал теңізіне жақын Құланды мүйісінің маңын мекендеп отырған ауыл. Шөбі сирек, жері ыстық, құмды. Теңіз бойымен Үстірттің шығыс кемері созылып жатыр. Оның арғы басы –Хиуа. Хиуа мен Хорезм медреселерінен оқыған ишандар Аралдың Құландысында мешіт-медресе ашып, бала оқытты. Үстірт бойындағы қазақ ауылдары Сам асып, Хиуамен сауда жасады. Айдос шебердің қолөнершілігінің артында осындай үлкен мектеп тұр. Әкесі ұнатпаса да, Айдос етік тігуді тастамайды. Ер адамдардың саптама етігі, кебіс, ұзатылатын қыздардың түрлі таспен әсемделген өкшелі аяқкиімі ең өтімді тауарға айналды. Теріні өзі өңдеп, қажетті құралдарды Хиуадан алдыртады. Нағима Тілембаеваның айтуынша, біраз уақыт Айдос етік тігуді қойып, ауыл мешітінде бала оқытады. Кейін молдалықты тастап, қайтадан сүйек, тас, ағаштан тұрмыстық бұйым жасауға көшеді. Ол Құландыдан құм арасындағы аулына тақта тастар әкеліп, қайтыс болған жандардың бейітіне құлпытастар жасаумен де айналысады. Ертеде қазақ ауылында араб графикасымен өрнектеген құлпытас жасайтын тасшылар да ерекше құрметке ие болған.
Кеңес өкіметі жылдары Үлкен Борсық, Кіші Борсық құмдарында, Үстірт бойын мекендеген ауылдарда ағаш кереует, тамақ сақтайтын асадал, сандық, қобдилар жасаған. Шебердің қолынан шыққан дүниелер 70-жылдарға дейін Шалқар ауданындағы көп үйдің төрінде тұрған. Мал сүйектерінен шағын қобдилар жасап, сандық, асадалдың бетін өрнектеуге қолданған. Аудандық музейдегі Айдос шебердің бұйымдарының ағашы тозса да, өрнектері мен бояуы өңін бермей тұр. Кебеже, қобдиша, асадал бетінде өсімдік тектес өрнектер басым. Көбіне қызғалдақ кескінделген. Гүлі, сабақтары, жапырақтары аса дәлдікпен өрнектелген. Шебер қызыл, жасыл бояуды көп пайдаланған. Ол аттың ер-тұрманын да жасаған. Музейде тұрған тағы бір дүние –1951 жылы Айдос ақсақалдың баласы Ілиясқа арнап сүйектен көмкеріп жасаған ері.
Шебер қартайғанда бала-шағасымен Шалқар қаласындағы Үргенішбаев көшесінде тұрған. Қазір ол үйде мемориалдық тақта орнатылған және Айшуақ аулында да шебер атындағы көше бар. Айта кету керек, Айдос шебердің дүниелерін 1965 жылдан бастап ел ішінен ең бірінші болып жинаған Ақтөбе облыстық тарихи-өлкетану музейін көп жыл бойы басқарған, марқұм Рысжан Ілиясова еді.
Ақтөбе облысы