Мемлекет басшысы Жолдауда мыңдаған гектар аумақты қажетке жаратпай отырған жер иелеріне сын айтқан болатын. Сондай-ақ әрбір аймақ пен елді мекенде бос жатқан немесе мақсатына сай игерілмеген жердің бар-жоғын анықтау қажеттігін ескертті. Өнім өндіруші кәсіпкерлерге жер телімдерін ашық әрі жедел бөлудің тиімді тәсілдерін айқындау да – Президент жүктеген жауапты міндет. 2022-2023 жылдары пайдаланылмайтын және заң бұза отырып берілген 10 млн гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылғаны белгілі. Биыл жыл басынан бері қайтаруға жоспарланған 2 млн гектар ауыл шаруашылығына тиесілі жердің 1,15 млн гектары мемлекет меншігіне өткен.
Ескеретін ерекшелік
Жер кодексінің 14-1 бабының 3-тармағы, 2-тармақшасына сәйкес жер учаскелерін беру және олардың нысаналы мақсатын өзгерту жөніндегі ұсыныстар мен шешімдер жобаcын дайындау жергілікті аудан немесе облыстық маңызы бар қаладағы уәкілетті органдардың құзыретіне кіреді.
Сала мамандарының сөзінше, бір назар аударатын нәрсе бар. Мысалы, жеке шаруа қожалығы бар адамның бірнеше жыл жалға алған жайылымдық жері болады. Бірақ қожалық иесі өзіндегі малды шаруашылықтың емес, базадағы жеке басына тіркеп қояды. Сәйкесінше, ол жерін пайдаланбаған болып есептеледі. Міне, осындай түсінбеушілік орын алып жатады. Екінші бір жағдай, шаруашылық есебіне мал тіркелсе де, нормадан аз болмағаны дұрыс. Мысалы, мал басына бекітілген жер көлемі бар. Заңмен бекітілген әр облыстың жер ерекшелігіне қарай жүктеме нормасы да әртүрлі. Мысалы, Қызылорда облысындағы жер жағдайына қарай төрт түліктің әрбір басына, яғни сиырға 15, қой мен ешкіге 3, жылқыға 18, түйеге 21 гектар жайылымдық жер алаңы бекітілген. Осыны да ескеру керек. Дұрысы, жер иелері аудандық немесе облыстағы жер ресурстарын бақылау саласындағы мамандармен жолығып, кеңес алғаны дұрыс.
«2022-2023 жылдары 3,2 млн гектар алаңда жер заңнамасының талаптарын бұзушылықтарды жою туралы бір жыл мерзімге нұсқама алған жер пайдаланушылар тарапынан қайта игеру жұмыстары жүрді. Биыл да 208,6 мың гектар алаңда жер пайдаланушылар өз жерлерін қайта игерумен айналысып жатыр. Бұл жұмыс жалғасуда және министрліктің ерекше бақылауында», деп көрсеткен Ауыл шаруашылығы министрлігі жауабында.
Цифрландыру жыл соңында аяқталады
Шөлді және шөлейт аумақтарды қоспағанда, республиканың ауыл шаруашылығы алқабының 158,2 млн гектары немесе 77,0%-ы цифрландырылды. Биыл 94,4 млн гектар ауыл шаруашылығы алқабын цифрландыру жоспарланған. Осы жылдың 16 қаңтарында 2022 жылы мемлекетке қайтарылған пайдаланылмаған ауыл шаруашылығы жерлерінің интерактивті картасы – «jerkarta.gharysh.kz» геосервисі іске қосылған еді. Қазір интерактивті карта барлық пайдаланушы үшін ашық қолжетімділікте жұмыс істейді. Бұл – азаматтарға, жергілікті атқарушы органдарға жер учаскелеріне құқық беру туралы өтініш жасауға үлкен мүмкіндік. Әрі жылдар бойы пайдаланылмаған ауыл шаруашылығы жерлерін айналымға уақтылы тартуға қызмет етеді.
Екіншіден, «jerkarta.gharysh.kz» геосервисіне жайылымдық алқаптарда тапшылығы бар аумақтардың орналасқан жері туралы деректер енгізіліп жатыр.
«Халықтың қолда бар малын жайылыммен және шабындықпен қамтамасыз ету үшін мемлекет меншігіне өткен жерлерді елді мекен жеріне қосу арқылы шекараларын ұлғайту керек. Ал елді мекен іргесінен жер учаскесінің ыңғайы болмаса, жазғы жайылымдарды сол босаған жерлер есебінен көбейткен жөн. Сондай-ақ екінің бірі шаруа қожалығын немесе мемлекеттік емес заңды тұлға құрып жұмыс істей алмайды, сондықтан осындай азаматтардың мұқтажын өтеуде шабындық, жайылым беруді ең бірінші орынға қою керек. Бүгінде ауыл шаруашылығы өндірісімен айналысатын азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғаларға жерді жалдау құқығын беру арқылы конкурс ұйымдастырылғанмен, оның ары қарайғы жауапкершілігіне ешкім көңіл бөлмейді. Себебі кез келген ауыл шаруашылығымен айналысатын азаматтың біріншіден, арнайы білімі жоқ, екіншіден, ауыспалы егістікті сақтау, жерді ұтымды пайдалану, құнарлылығын бұзбау, мол өнімге қол жеткізу тұрғысынан білері аз», дейді С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық зерттеу университеті «Кадастр» кафедрасының аға оқытушысы Айдарбек Берістенов.
Жерді алудың да жауапкершілігі бар
Оның сөзінше, кез келген ауыл шаруашылығы өндірісі үшін жер учаскесін алатын азаматтан жерді игерудің немесе пайдаланудың нақты жобасын талап ету керек және бұл жұмысты бұрынғы жер пайдаланып жүргендерге де міндеттеу маңызды. Сондай-ақ ауыл шаруашылығы жерлерінің барлығы аудандар аумағында орналасқан, ал оны облыс орталығындағы жер ресурстарын басқару департаменті қадағалайды. Яғни жерді қалай пайдаланып жатқанын тексеруде белгілі жүйе қалыптаспаған.
Мақала басында айтылғандай, 2022-2023 жылдары мемлекетке қайтарылған 10 млн гектар жер де интерактивті картаға енгізілген. Осы жылдың бірінші жартыжылдығы қорытындысында мемлекетке қайтарылған жерлерді картаға енгізу жұмыстары жүргізіліп жатыр.
«Мемлекет басшысының тапсырмасымен пайдаланылмаған және заңсыз берілген ауыл шаруашылығы жерлерін мемлекеттік меншікке қайтарып алу, оны қайта тарату жұмыстары да жүріп жатыр. Таратып бергенмен, дұрыс игеру деген мәселе бар. Гәптің бәрі осы жерде. Қазір көп ауыл шаруашылығы құрылымдары жерді қайта алғанмен, оның қаржысы, жерді өңдеу техникасы сияқты қажеттілері бар ма, жоқ па? Әлде құр қағаз бетінде ғана бизнес жоспар түзілген бе? Міне, осыларды жіті тексеру болмай тұр. Дұрысы, ең алдымен, алған адамның жерді игеру мүмкіндігін анықтаған жөн. Жер сапасын, топырақ құндылығын сақтау да бізде кемшін. Сондықтан жерді тиімді пайдаланамыз десек, біз сол жерді қайта алған жаңа пайдаланушыға тиісті талап қойғанымыз дұрыс. Яғни ұзақ мерзімде жалға алғандардан жер құнарын сақтау, дұрыс игеру шарттары мемлекет тарапынан әрдайым қатаң қадағаланғаны жөн. Әйтпесе, жерді әбден тоздырып жібергендер туралы мысал көп», дейді Мәжіліс депутаты, «Ауыл» партиясы фракциясының мүшесі Анас Баққожаев.
Үкіметтің талабы қатаң
Енді жер сапасын сақтауда кемшілік қалыптасса, Үкімет те қатаң шаралар қабылдамақ. Жер иелеріне қойылатын топырақ сапасын, өсімдік жамылғысын сақтау, жайылымның тозуын болдырмау, ауыспалы егістерді сақтау және жерді ұтымды пайдалану тиімділігін арттыруға қатысты талап күшейеді. Мұндай тапсырманы биыл 3 сәуірде Премьер-министрдің орынбасары Серік Жұманғарин берді.
«Негізгі міндетіміз – жерді қайтару ғана емес, тиімді пайдалану және жер пайдаланушыларды бақылау. Алынған жерді пайдалану мен жақсарту үшін жауапкершілікті күшейту қажет. Байқау шарттарын бизнес-қоғамдастық, әкімдік және басқа да мүдделі қатысушылармен талқылаған абзал. Топырақты, өсімдік құрамын сақтау, заманауи технологияларды пайдалану бойынша қарсы міндеттемелер қою керек. Ол үшін жерді бөлудің жаңа ережелері мен қағидаттарын әзірлеу қажет», деді С.Жұманғарин пайдаланылмай жатқан және заңнаманы бұза отырып берілген жерлерді алып қою мәселелері жөніндегі комиссияның кезекті отырысында.