Жеміс-көкөніс өнімдеріне сұраныстың артуымен зиянкестермен күресу үшін химиялық пестицидтерді барған сайын қарқынды және бақылаусыз пайдалану байқалады. Оған қоса климаттың жаһандық жылынуымен бірге зиянды организмдердің түрлік құрамы өзгеріп, жаңа індеттер пайда болды. Осыған байланысты FАО (БҰҰ-ның Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы) мамандары қауіпті препараттарды қолдануды барынша азайтып, кейін олардан толық бас тартуға көмектесетін заманауи әдістерге назар аударып отыр.
Халықтың үнемі өсіп келе жатқан сұранысын қанағаттандыру үшін ауыл шаруашылығында өсімдіктерді қорғаудың химиялық құралдарын қолдану ең оңтайлы жол болғаны айқын. Азық-түлік тапшылығына ұшырамаудың қамымен адам ұзақ уақыт бойы оның залалынан гөрі пайдасын бірінші орынға қойып келді. Бірақ адам ағзасына тікелей немесе жанама жолмен – өнімді тұтыну, ауа, су және топырақ арқылы енген улы химикаттар түрлі аурулар тудыруы мүмкін. Олардың шамадан тыс көп болуы жасушалық деңгейде метаболикалық үдерістердің бұзылуына, қатерлі ісік, қант диабеті, глаукома, сал ауруларының пайда болуына әкеледі. Алайда денсаулыққа, қоршаған ортаға кері әсер ететін фактор мен жаһандық жоқшылық қаупін салмақтай келе, адам үнемі екеуінің арасындағы теңгерімді іздеуге мәжбүр. Мысалы, жыл сайын фермерлеріміз жеміс-жидек дақылдарының бактериялық зақымдануынан елеулі шығынға ұшырайды. Түркістан облысында 50 мың гектар аумақтағы жеміс дақылдары бактериялық күйіктен айтарлықтай зардап шеккені белгілі. Сондай-ақ өсімдіктерге қызанақ күйесінен, қоңыр-мәрмәр қандаласынан келер қауіп көп. Өнімділіктің күрт төмендеуі азық-түлік тапшылығына әкеледі. Осы күрделі мәселе айнала мен адам денсаулығына кері әсері аз баламаларды әзірлеуге мойын бұрғызып, қоршаған ортадағы, дақылдар мен тамақ өнімдеріндегі пестицидтердің қалдықтарын бақылаудың өзектілігін танытып отыр.
Агроазық-түлік саясатына «жасыл» күн тәртібін енгізуді көздейтін FАО бастамасы отандық фермерлердің заманауи оқу-дағдыларды меңгеріп, жаңа деңгейге көшуіне көмектеседі. Ұйым жетекшілігімен елімізде тұрақты органикалық ластағыштар (ТОЛ) мен ауыр металдар деңгейін төмендетуге ықпал ететін экономикалық қолжетімді, экологиялық таза және қолдануға оңай био және фиторемедиция технологиясы сынақтан өткізіліп жатыр. FАО қауіпті препараттарды қолдануды 60%-ға дейін төмендетуге және кейбір кезеңдерде тыңайтқыштардан бас тартуға мүмкіндік беретін әдістерді қолдануды ұсынады. Халық денсаулығын, биоалуандылықты және топырақтың сапасын сақтау үшін әлемде қауіпті және карантиндік зиянкестердің таралуын бақылайтын және пестицидтерді пайдалануды азайтатын кешенді құрал – біріктірілген қорғау тәсілі (Integrated Pest Management, IPM) кең қолданыс тапқан. IPM тиімділігін көрсету үшін FАО былтыр еліміздің алма бақтарында, қызанақ алқаптарында және қырыққабат фермаларында сынақтар жүргізді. Олар пестицидтерді қолдануды айтарлықтай төмендетіп, дәстүрлі әдістермен салыстырғанда жоғары нәтиже берген. Дәстүрлі әдіс бір маусымда 20-ға дейін өңдеуді қажет етсе, IPM бұл көрсеткішті 6-ға дейін қысқартып, 80%-дан аса экономикалық тиімділікке қол жеткізді. Бұл ретте токсикологиялық сараптама топырақ пен жемістерде химиялық заттардың ізі жоқтығын, жиналған өнімнің тазалығын көрсетті. Шілдеде Экология және табиғи ресурстар министрлігінің қолдауымен Түркістан, Алматы, Павлодар және Ақмола облыстарында тренингтер өткізілді. Сессияларға жергілікті фермерлер мен бағбандар ғана емес, сонымен бірге атқарушы органдар мен Ауыл шаруашылығы министрлігінің, сондай-ақ ҮЕҰ өкілдері қатысты.
«Пестицид тәуекелдерін азайту үшін үш рет жуу әдісі мен бүрку жүйелерін дұрыс пайдалану қажет. Қазір көптеген ел өсімдіктерді қорғаудың экологиялық таза технологияларына белсенді түрде көшкен кезде Қазақстанда бұл бағыт тек жоғары уытты улы химикаттармен өңдеуге негізделген деу – қате. Аграрлық салада пестицидтерді бақылаусыз қолданудың артуы ғалымдарды қатты алаңдатады. Топырақтың саулығы мен экологиялық тепе-теңдігін қамтамасыз ету және қауіпсіз ауыл шаруашылығы тәжірибесін дамытуда тыңайтқыштар мен өңдеу кестелерін пайдалануды оңтайландыру зор рөл атқарады. Сондай-ақ қауіптіліктің 3 немесе 4-санатына жататын пестицидтердің баламаларын зерделеу және биофунгицидтер мен биоинсектицидтерді пайдалану мүмкіндігін қарастыру өте маңызды», деді Ж.Жиембаев атындағы Қазақ өсімдіктерді қорғау және карантин ғылыми-зерттеу институтының бөлім меңгерушісі Жанна Исина.
Тағы бір проблема пестицидтерден қалған бос ыдыстармен байланысты. Өкінішке қарай, көп өңірлерімізде мұндай қалдықтарды жинау және қайта өңдеу жүйесі әлі құрылмаған. Өртелген не көмілген қалдық топырақ пен су нысандарына сіңіп, қоршаған ортаны ластайды. Фермерлер контейнерлерді күнделікті өмірде, әсіресе, азық-түлік мақсатында пайдаланған кезде жағдай одан да қауіпті бола түседі. FAО пестицидтер контейнерлерін басқару жүйесі жөніндегі ұлттық кеңесшісі Әсел Шаханованың айтуынша, тәжірибе бос канистрлер жуу технологиясы сақталмай, көбіне пестицидтердің қалдықтарымен бірге кәдеге жаратуға жіберілетінін көрсетіп отыр. Зерттеулерге сәйкес үш рет жуу қауіпті заттардың мөлшерін едәуір азайтады.
Мамандардың айтуынша, интеграцияланған күрес сынақтары пестицидтерді зиянкестерді жоюдың биологиялық әдістерімен үйлесімде әлдеқайда аз қолдануға болатынын айғақтай отырып, толымды нәтиже берді. Енді шаруалар бұл тәсілдің экологиялық және экономикалық артықшылығын іс жүзінде бағалай алады.