Музыка – киноның ажырамас қосалқы бір бөлігі. Кино әуелде мылқау болып басталғанымен, кейін оны музыкасыз елестету мүмкін болмай қалды. Кезеңдердің сынағынан өткен кейбір фильм музыкасының ерекшелігімен есте ұзақ сақталып келеді. Мұның жарқын мысалын ертеректе түсірілген қазақ фильмдерінен де кездестіруге болады. Жамбыл атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық филармониясының «Қазақ киносына саяхат» атты концерт ұйымдастырудағы мақсаты да сол, ұлттық киноның өткен тарихына шолу жасап, аңызға айналған фильмдерде шырқалған ән мен күйді ұмыттырмай, көрермен жадында қайта жаңғырту болғаны анық.
Филармонияның жаңа маусымдағы еркін форматта өткен ән кешін «бүгінгінің Біржан салы» атанған халықаралық байқаулардың лауреаты Біржан Бәзілжан жүргізіп, әр орындалатын шығарманың алдында фильмнен үзінді көрсетіп, ән шежіресінен сыр шертіп, тарихын көпшілікке таныстырып отырды. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұркен Әшіров пен Мәдениет қайраткері Ержан Әлімбетов көрерменді күмбірлеген күймен шалқытса, Мәдениет саласының үздіктері Гаухар Асылханқызы шығармаларды жетіген аспабымен сүйемелдеп, қоңыр дауыс иесі Мақпал Қазыбекқызы, халықаралық байқаулардың жүлдегері Жанқожа Аяпов ескі әндерге жаңа реңк беріп, тамылжыған үнімен сахнаны бір серпілтті. Дәстүрлі өнердің айтулы алты өкілі орындаған әрбір ән көрерменнің өткен күнге сағынышын оятып, жастық шағына жетелеп, есті сөзбен өрнектелген ескі әндердің шымырлығына шын сүйсіндірді.
Концерттің әлқиссасы алғашқы анимациялық туындылардың бірі «Ақсақ Құлан» мультфильміндегі күй мен «Транссібір экспресі» фильміндегі «Жиырма бес» әнімен басталып, қазақ кино өнерінің төлқұжатына айналған – Сұлтан Қожықовтың «Қыз Жібек», Болат Мансұровтың «Құлагер», Толомуш Өкеевтің «Көксерек», Абдолла Қарсақбаевтың «Қилы заман», Шәкен Аймановтың «Атаманның ақыры», Едіге Болысбаевтың «Шаңырақ» кинофильмдеріндегі «Көңіл ашар», «Гәкку», «Әгугай», «Махаббат бекеті», «Көкшетау», «Дайдидау» атты ән-күйлерімен жалғасты. «Лекция-концертте» тақырыбы, мазмұны, музыкалық жанры мен стилі әртүрлі шығарма орындалып жатса да, көрермен ән үзіндісін алғашқы екі нотасынан-ақ танып қойып, экрандағы кейіпкермен қосыла шырқай жөнелгісі келгендей қанаттанып отырды. Мейірім мен махаббат тұнған шығармаларды естіген бойда, көрерменнің жүрек тамырын жылылық қуалай жөнелетінінің себебі бар. Бұл орындалған ән мен күйлер танымал болуды көздеп, бүгін жазылып, ертең ұмытылып кететін осы күнгі кейбір саундтректер емес. Бұл – нағыз өнер үшін қызмет еткен кешегі авторлардың жанының нәрі мен сөлі, жүрегінен бұрқылдап қайнап шыққан жанартаудың әлі күнге сөнбей, жайнап жатқан қызыл шоғы. Халық махаббатына бөленген сүйікті фильмдерде орындалған әр танымал ән бүгінде «ән» деген мағынасынан әлдеқайда биіктеп кеткенін, әрқайсысы – «дәуір үні, уақыт белгісі, кезең көрінісі» деген кең ауқымда айшықталатын өміршең сипатқа лайық туындылар екенін мойындатты.
Жүргізуші концертте композитор Нұрғиса Тілендиевтің, әнге арнайы сөз жазған ақындар Тұманбай Молдағалиев пен Қадыр Мырза Әлінің есімдерін жиі қайталады. Өнердің классикасына айналған «Қыз Жібек» фильміндегі «Ақжайық», «Менің атым –Қожадағы» «Саржайлау», «Туған жер» әндерінен композитор мен ақынның үйлесімді жұмысының нәтижесін, ең бастысы, ән мен мәтіннің фильм мазмұнына ажар беріп, атмосфера жасай алғанын шағын концерттегі киношеру көрерменге шын сезіндіре алды. Сол кезеңдерде аяғын қаз басып, еңсесін енді тіктеп келе жатқан отандық киноның өркендеуіне үлкен жанашырлықпен үлес қосқан өнер алыптары «Фильмге музыка қалай жазылуы керек?» деген сұраққа кәсіби адалдықпен нақты жауабын бергеніне осы фильмдер дәлел. «Көңілашар», «Ата толғауы», «Жекпе-жек», «Арман» секілді өлмес мұраны жазып қалдырған, жазылғанына жарты ғасырдан асып кетсе де, бүгінгі жас орындаушылардың репертуарында жаңғырып жүрген шығармалар әлі талай мерекелік салтанатты кештердің сәніне айналатыны да сөзсіз.
АЛМАТЫ