Ел ішінде қоғамдық дүниені бүлдірмесе тыныш жүре алмайтын желөкпелер көбейіп барады. Құқық қорғау органдары алғашқы 6 айда бөтеннің мүлкіне зиян келтіргені үшін 5 мыңнан аса отандасымызды әкімшілік жауапкершілікке тартқан. Ал ескерткіш пен ғимарат қабырғаларына граффити салып, көзге түспей жүргендері қаншама? Осы орайда «Жастар рухы» жастар қанатының өкілі Нұрсәулет Сапарбаевамен ұйымның вандализмге қарсы республикалық науқаны турасында әңгімелестік.
– Қоғамдық орындардағы мүлікке зиян келтірушілерге қарсы күрес қалай жүргізіліп жатыр?
– Елімізде ескерткіштерді қирату, түрлі нысандарды бүлдіру, сындыру фактілері жиілеген. Көкшетаудағы Жұмбақтас секілді көрікті жерлерге бара қалсаңыз, шимай-шатпақ жазулардан көз сүрінеді. Ақмола облысы Ерейментау ауданының Өлеңті ауылдық округінің аумағында орналасқан Көбейтұздың да жағдайы көптің есінде. Біреуі көлдің ортасына дейін көлікпен кірді, енді бірі тұзын қаптап алып кетті. Маңғыстау облысында да тарихи шатқалды бүлдірген бұзақылардың әрекеті қоғамда қызу талқыланды.
Қарапайым тұрғын үйлердегі жайттарды тізбектеуге сан жетпес. Лифтілерді бүлдіріп, жол белгілері мен тақтайшаларды сындырып, аялдамаларды қиратып, қоқыс жәшіктерін төңкеріп кететіндердің әкімшілік жауапкершілік арқалап, есепке алынғаны былтыр 5 мыңнан асқан.
Қоршаған ортаны, табиғи ескерткіштерді, көпшілік демалатын орындарды бүлдіргілердің қиратуына жол беріп, қол қусырып қарап отыру біздің ұстанымға қайшы. «Amanat» партиясының «Жастар рухы» жастар қанаты мүшелері мұндай жүгенсіздікке қарсы үздіксіз күресіп келеді. Үнемі еліміздің әр өңірінде түрлі акция ұйымдастырып, вандализм белгілерін өшіруге, тарихи орындарды таза сақтауға күш саламыз. Мәселен, «Таңбалы тас» петроглифтерін, «Ақбауыр» шатқалын, Ш.Құдайбердіұлы, С.Сейфуллин, Бөгенбай батыр, Кенесары хан ескерткіштерін, «Тектұрмас» кесенесін, «Ыбықты сай» шатқалын, Қожа Ахмет Ясауи кесенесі маңындағы қорғанды, «Шақпақ ата», «Сұлтан Үпі», «Қараман ата» жерасты мешіттерін қоқыстар мен жазулардан тазарттық.
– Бұл жұмысқа еріктілерді тарту мәселесі қалай шешіледі?
– Қазіргі таңда 3 мыңнан аса ұйым белсенділері мен еріктілері 700-ден аса табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштерді тазартуға тұрақты қатысады. Республикалық түкпір-түкпіріндегі науқандарға Мәжіліс, мәслихат депутаттары, жергілікті мемлекеттік орган қызметкерлері де, қарапайым тұрғындар да атсалысып жатады.
– Вандализмді түбегейлі жою үшін не істеу қажет?
– Вандализм – жабайылықтың шектен шыққан бір түрі. Сондықтан мұндай заңсыз әрекеттер үшін жауапкершілікті күшейту маңызды. Бір жағынан қоғамдық орындарда тиімді мониторинг пен қадағалаудың жоқтығы қитұрқы әрекеттердің көбеюіне де әкеледі. Бір деректерде елімізде вандализмнен жыл сайынғы шығын 500 млн теңгеден асады деп көрсетілген.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Ұлттық құрылтайдың «Адал адам – Адал еңбек – Адал табыс» атты үшінші отырысында қоғамға қауіпті кеселдермен күресуге зиялы қауым, ақпарат құралдары, үкіметтік емес ұйымдар, барлығы бір кісідей жұмылуы керек деген болатын.
«Өкінішке қарай, қоғамдық мүліктен бастап, мыңжылдық мәдени мұраларға дейін – бәрін жаппай бүлдіру кейінгі кезде әдетке айналған. Бурабайдағы Жұмбақтасты, Баянауылдағы Кемпіртасты қараңыздар. Ең жауһар жерлеріміздің сұлулығы шимайдың астында қалып жатыр. Үйдегі лифтіні, ауладағы ойын алаңын, көшедегі аялдаманы қиратудың қандай қисыны бар? Мұның бәрі – барып тұрған тәртіпсіздік, мәдениетсіздік. Өркениетті елдің әрбір азаматы қоғам мүлкін өз мүлкіндей қорғауы керек. Дүние жүзінде, нақты айтқанда, Жапонияда, Оңтүстік Кореяда, Қытайда, Сингапурда жағымды мысалдар көп, осы елдер көпке үлгі болып отыр. Ал біз неге олардан кем болуымыз керек?», деп шегелеп айтқан еді.
Осылайша, былтырдан бастап вандализм актілері, қоғамдық және жеке мүлікті бүлдіргені үшін жаза күшейтілді. Президент шілде айында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне адам саудасына, вандализм көрінісіне және бөтеннің мүлкін бүлдіруге қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заңға қол қойды. Құжатта бөтеннің мүлкін қасақана жойғаны немесе бүлдіргені үшін жауапкершілік күшейтілді. Оны бір топ адам немесе бірнеше рет және қылмыстық топ болып жасағаны үшін жауапкершілік енгізілді. Дәл осындай қылмыстық жауапкершілік тарихи, мәдени ескерткіштерді, табиғи кешендерді немесе мемлекеттің қорғауына алынған нысандарды, сондай-ақ ерекше тарихи, ғылыми, көркемдік немесе мәдени құндылығы бар заттарды, құжаттарды қасақана жойғаны, бүлдіргені үшін белгіленді. Осы секілді қылмысты жасағанға енді қылмыстық жауапкершілікке 16 жастан емес, 14 жастан бастап тартылады. Енді вандализмге жол бергендер 200 АЕК көлемінде айыппұл төлейді немесе 160 сағат қоғамдық жұмысқа тартылады. Жазаның тағы бір түрі – 50 тәулікке қамауға алу. Оған қоса «әлеуметтiк, ұлттық, нәсiлдiк немесе дiни араздық уәжі бойынша пайдакүнемдiк ниетпен бiрнеше рет жасалған бұзақылық» үшін 200 мың АЕК-ке дейін айыппұл қарастырылған. Қоғамдық жұмысқа 300 сағат беріледі. Қатаң жаза ретінде 3 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы қолданылады.
Меніңше, бұл мәселеде әлеуметтік-моральдық құндылықтарды есепке алу керек. Жастарды, әсіресе балаларды ортақ меншіктің маңызын, табиғат пен қала нысандарын бағалауға, қамқорлық жасауға тәрбиелеу керек. Тағы бір айта кетерлігі, жоғары бекітілген айыппұл көлемі көп жағдайда қайта қалпына келтіру шығындарын өтей алмайды. Билік бүлдіргілерді бір-екі мысалын ел алдында жазалап, жетеге жететіндей, бұл әрекетке енді бармайтындай амалдарды жасағаны дұрыс.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен –
Зейін ЕРҒАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»