Дегдар сөз иесі

Кенет көктемгі қоңыр самал жел «Жазу­шы­­лық дегеніміз – та­бан­дылық» дегенді құлағы­ма сыбыр­­лағандай болды. Рас шығар. Табансыз болса, сөре­ле­рімізде самсап тұрған том-том кітаптар қайдан келсін? Дүние­ жүзіндегі оқырманы ең көп жазушы Джек Лондонның шығар­маларын баспалар 600 рет кері қайтарыпты. Бірақ ол табандылығын жоғалтпай, нәти­же­сінде, әлемге әйгілі жазушы болды. Қазақ әдебиетінде де сондай табанды да қажырлы талант иелері бар. Солардың бірі – «Дарын» Мемлекеттік, «Айбоз» ұлттық сыйлықтарының лауреаты, «Құрмет» орденінің иегері Айгүл Кемелбаева. Осыдан 40 жыл бұрын жазылған «Жетінші құрлыққа саяхат» атты шығармасымен әдебиет есігін серпе ашқан оның сегіз кітабы жарық көрді. Сол сегіздің бәрін сөз зергері ретінде ол аса байсалдылықпен, оқырманның жүрегіне жететіндей күйде жазды. Жазып қана қойған жоқ, алғаусыз оқырманның іздеп оқитын жазушысына айналды.

Жазушының жаңа белесі қарсаңында оның қаламынан туған шоқтығы биік шығар­ма­ла­рын қайта оқып шықтық. Бір ғана «Алакөл» атты шағын әңгі­месі терең ойға жете­лейді. Бұл әңгіменің өзегі адам мен таби­ғаттың арасындағы қарым-қатынастың сырын білу және оны түсіну болмақ. Алакөлдің ғажайып қасиетін толғай келе автор қырқына да толмаған сәбиін жұрт көзіне көрсетіп, көлге шо­мыл­дыруға апарған жас ата-ананың сабырсыздығына налиды. Налып қана қоймай, айналадағы адам­дардың қылаяғы судың да сиқыры, тылсым күші бар екенін аңда­майтынын айтады. Ойсыз да қам­сыз әкенің қолынан сырғып кеткен сәбиді ақжал толқындар ала қашады. Арғы жағы трагедия екені түсінікті. Айгүл Кемелбаева осы әңгімесінде «Жас бала құстың көлең­кесіне де тоңады» деген фило­­со­фиялық ойды алға тартады. Осы бір жалғыз ауыз сөзде қан­­шама салмақ жатқанын аңдау үшін де бізге ұшан-теңіз білім қажет.

Астанадағы зиялы қауым өкілдері мен Айгүл Кемел­баева­ның оқырмандары жазу­шының шығармашылығына арналған дөңгелек үстелде бас қосты. Мем­лекеттік кеңесші Ерлан Қарин, Мәдениет және ақпарат министрі Аида Балаева, Жазушылар одағы басқармасының төрағасы Мереке Құлкенов жазушыны мерейто­йымен құттықтады. Кемелбаева­ның шығармашылығы туралы белгілі филолог ғалымдар Серік Негимов, Тұрсын Жұртбай, Асима Ишанова, қаламгерлер Толымбек Әбдірайымұлы,  Амангелді Кеңшілік, Асан Омаров, т.б. пікірлерін ортаға салды. Мерейтой иесінің әңгі­мелері туралы талантты ақын Сұраған Рахметұлы мынадай ой түйінін білдірді: «Бүгінгі әдебиеттің деңгейіне қарап оның түп-тамырының өзгеруін, Батыс пен Шығыс, ауыл мен қала дауысының оқырманға шынайы жақындауы­на осы Айгүлдер себепші болғаны дау­сыз. «Жетінші құрлыққа сая­хат» жаңа прозаның стилін, тіптен сөз түренін, хикметін және баяндау ритмін мүлдемге сезіндіргені жалған емес. Соңы­­­нан «Тобылғысай» қазақ оқыр­мандарына «Мұнара» болып келді. Әрине ХХ ғасыр түрлі изм­дерді ұсынды. Жаңа қисынды дүниені біреу жатырқады, енді біреулер оны іздей жөнелді. Біздің саналы оқырман осы кезде өзімізден Айгүлді, әлемдік санат­тағы өркениеттен  тарихшы Тойнбиді, ойшыл Шпенглерді іздей бастаған. Қалай десек те жаңғырған қазақтың таңғажайып әдебиеті даладан – қалаға, қаладан – барлық әлемге қарай осы Айгүлдер арқылы жол тартты. Жалпы ағылшын, неміс тілдеріне жөн-жосығымен аударылған жазушылар бізде бірен-саран ғана. Айгүлдің орыс, ағылшын, француз, араб, қытай, испан тілдеріне аударылғандарын өзгелер тілге тиек етер. Егер нақты аударматану, шынайы, сау филология қалыптасса, текті оқырман бұған сенетіні сөзсіз. Бүгін бүкіл әдебиеттегі өткен-кеткенді, дәстүрлі проза мен жарқын поэзияның дүдәмал тұстарына күмәнданып жүргендер бар. Кітаптың қалай өмірге келуі емес, жаңа прозаның нені аңғар­тарын Айгүл Кемелбаевадан үйренетін кезең енді туды. Бізге бұрын Америкадан гөрі аспандағы Ай жақын сезілетін. Енді америкалықтар біздің талантты жазушы Айгүлден «The Nanny»-ды оқитын болды.

Жазушы, сыншы, эссегер, киногер Айгүл Кемелбаева кемел жасына енді ғана келді. Амери­каның дәл осындай бір жазушысы Курт Воннегут (1922–2007) көзі тірісінде 14 роман қалдырған. Айгүл Кемелбаева секілді тұма ой­лы тума таланттарды жете бағалау ке­рек дегенді де айта кетейін».

Жазушы, әдебиеттанушы, кинодраматург, эссеші Айгүл Кемелбаева үшін шығар­ма­шылықпен айналысу жан қалауы сияқты. Оның есімі қазір шетелдерге де таныс. Айталық, 2019 жылы Түркия­дағы Мугла Ситки Кочман университетінің магис­транты Симге Солак Айгүл Кемелбаеваның прозасы бо­йын­ша дипломдық жұмысын табысты қорғап шықты. Аталған алқалы жиынға қатысқан педагог, журналист және неміс тілінен аудармашы Рауза Мұсабаева сөз кезегінде «Айгүлдің әлемдік дең­гейдегі жазушы екені әлдеқашан-ақ мойындалған, сосын менің бір таңғалатыным – Айгүл өте мөлдіретіп жазады. Бір тоқта­майды. Келіп жатқан не деген ақыл, не деген құштарлық» деп ағынан ақтарылды.

Әйгілі сыншы Сартрдың бірде «кейіпкерім тауға шықты деме, тауға шығар» дегені бар еді. Біз сөз етіп отырған Айгүл Кемелбаева да өз шығармаларын мінсіз оқырманға ұсынған қаламгердің бірі. Оның жазу­шы­лық күнтізбесінде сапа, адалдық пен табандылық деген үштаған бар. Сол арқылы да ол әлі өз оқыр­манын күллі жер бетінен таба алары анық. Біз жетінші құр­лықты қиял әлемінде іздеген дегдар сөз иесінен алда кесек романдар күтеміз.