Ол жайында кеше Қазақ ұлттық аграрлық университетінің мәжіліс залында өткен Қазақстан Ұлттық ғылым академиясы жалпы жиналысының кезекті сессиясында айтылды.
Құрамында 165 мүшесі бар ҰҒА сессиясының күн тәртібінде негізінен төрт мәселе қаралды. Біріншіден, ҰҒА мүшелерінің Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың биылғы жылғы Қазақстан халқына Жолдауына орай ҰҒА қандай мәселелерді шешу, қандай мәселелерді алға қойып, ғылымның қандай салаларын дамытуға тиіс екендігі туралы ұсыныстар талқыланып, ол құжат жақын арада Үкімет пен Білім және ғылым министрлігіне, Ғылым комитетіне жіберілмек.
Екіншіден, ҰҒА-ның мәртебесін өзгерту. Баршаға аян, бүгінде ҰҒА қоғамдық бірлестік болып отыр. Алайда, қоғамдық бірлестік туралы Азаматтық кодекске өзгеріс енгізілгелі бұрынғы 11 пункттің алтауы алынып тасталып, олардың құқығы шектеліп, жұмыс істеулері қиындаған-ды. Сондықтан, академия енді мемлекеттік емес мекеме деген статусты қабылдамақ. Мұндай жағдайда оның құқықтық мүмкіндігі ауқымды болмақ.
– Жалпы бізге мемлекеттік емес және коммерциялық емес ұйымдардың қайсысын қабылдау, ол – еркімізде, – деді өткен жылдың қорытындысына орай есепті баяндамасынан кейін журналистерге берген сұхбатында ҰҒА президенті Мұрат Жұрынов. – Коммерциялық емес АҚ болуды таңдасақ, оның акциясы, басқасы бар, таратудың машақаты көп. Сондықтан одан бас тартып, “мекеме” деген мәртебеге тоқтадық. Оның қандай мүмкіндігі бар? Егер біз мекеме мәртебесімен өз үлесімізді мемлекеттік органға берсек, онда базалық қаржыландыруға құқықты боламыз. Мәселен, академия 71 елге тарайтын 8 журнал шығарады. Қазақстанда ондай беделі бар ғылыми журнал жоқ. Бүгінде оны шығару, шығармау мәселесі күн тәртібінде тұр. Меніңше, қолдау керек. Қазір кім журнал шығармай жатыр. Бірақ, ағылшын, француз тілінде жарияланып, соншама елге тарайтын, оның ішінде Америка Конгресінің Ұлттық, Англия Корольдігінің кітапханалары алатын журналды қайдан табасыз. Біз оған Кеңес одағы кезінде қол жеткіздік. Енді бір ізге түскен, дайын нәрседен айрылып қалуымыз жарамас. Сондықтан осы мәселені қолдап, ары қарай жалғастыруымыз керек. Сондай-ақ, ұлттық баяндама Президент үшін дайындалады. Оны ғылымның барлық саласынан дайындайтын тек қана біздің академия. Басқа академиялар оны жасай алмайды, өйткені, олардың біреуі экономика, біреуі жаратылыстану саласы ғана бойынша, ал біз сияқты әмбебап классикалық академия жоқ.
Үшінші көтерілген мәселе – Қазақстан ғалымдарының қартайып, жас мөлшерінің егде тартуы. Бұл мәселені жедел қолға алмаса, отандық ғылымның қанат жаюына кері әсерін тигізбек. Олай дейтініміз, қазір ең жас академик 50-ден асқан болса, 90 жасты алқымдағандар саны 37. Егер 2003 жылы 205 академик болса, қазір 165. Оның үстіне он бес жылдан бері сайлау өтпеген. Сондықтан ҰҒА осы жылдың аяғында жаңадан сайлау өткізбек. Сайлауда негізінен қазіргі халықаралық деңгейде белгілі болып, жақсы жұмыстарымен көрініп жүрген жас ғалымдарды тартып, ұрпақ жалғастығына көңіл бөлмек. Төртіншіден, ҰҒА-ның академиктері Мәжілісте талқыланып жатқан Ғылым туралы заң жобасына өздерінің көзқарастарын, нақты ұсыныстарын білдірді. Онда Қазақстан ғылымының болашағына қалай әсер ету мүмкіндігі сөз болып, оның шешімдері министрлікке табыс етілмек.
Сондай-ақ, сессияда талқыланған мәселелер бойынша 13 академик жарыссөзге шығып, өз ойларын ортаға салды. Мәселен, академик Асқар Жұмаділдаев ҰҒА-на жаңа мүше қабылдау, оны жасарту өте маңызды шаруа екендігіне тоқтала келіп, 1995 жылға дейін мемлекеттік болып келген ҰҒА-ны қалпына келтіруге күш салу, сөйтіп, академияның беделін, деңгейін көтеруге нақты іс жасау керектігін сөз етсе, академик Рақымжан Елешев бүгінде академияның, академиктердің көптігін ескертіп, егер мемлекеттік емес мекеме болсақ, онда ҰҒА заңда қалып, қаражат жағын айтпағанның өзінде, қоғамдық партиялар сияқты көптің бірі болмайтынын, сондай-ақ бұрынғы сайлаудың дұрыстығын, яғни корреспондент-мүше арқылы академикке өтуді қолдайтынын жеткізді. Сондай-ақ белгілі ғалым-академик Е.Нұрғожин егеменді ел болған соң қандай ғылымды дүниежүзілік деңгейге шығардық, қай лицензиямен төрткүл дүниеге тарайтын журналға ғалымдарымыздың мақаласы шықты және алған бағасы жөнінде айту керектігін, өйткені қазір шығып жатқан реферативтік, рецензиямен өтетін халықаралық журналдардың ішіндегі Қазақстан ғалымдарының орны өте төмен деңгейде екенін, сондықтан Қазақстанның ғылым деңгейін әлемдік дәрежеге көтермейтін болсақ, бізді ешкім бағаламайтынын екпін түсіре айтты. Өз кезегінде академик жас ғалымдарды көтеріп, ғылымға тартуымызды қолдау керектігін, сонымен бірге, ертең докторлық, кандидаттық диссертацияның керегі жоқ десек, сонда ертең пейждидің бәрін академик етеміз бе деген ойларын да алға тартты. Ал белгілі экономист ғалым-академик Сағындық Сатыбалдин бүгінгі қойылған мәселелердің өзектілігіне, еліміздің ғылым ордасы – академияның болашағы туралы әңгіменің қозғалғанына, ҰҒА-ның президенті М.Жұрыновтың баяндамасын негізінен қолдайтынын айта келе, көңілдегі біраз күпті ойларын да білдіріп өтті. Біріншіден, деді ғалым, бізге алдымен пейждиді түсініп алу керектігін, Болон үрдісімен үш деңгейлі оқу жүйесіне ешқандай дайындықсыз көшкенімізді, яғни білім жүйесін жетілдіріп, магистрантты жүргізу үшін оқулықтар, бағдарламалар, мұғалімдер дайындау мәселесіне көңіл бөлуді баса айтты.
Сондай-ақ жарыссөзге шыққан Едіге Түркебаев, Тұрысбек Кәрімов, Әлихан Мелдебеков, Мұрат Нәдіров, Хайдар Айтжанұлы, т.б. академиктер Қазақстандағы элиталық академияның жұмысын жақсартуға қатысты өз пікір, ұсыныстарын ортаға салды. Жиын соңында көтерілген мәселелер бойынша қаулы қабылданды.
Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ.