Құқық қорғау кепілдігі нығайды

Жоғарғы Сотта «Үйқамақ. Кепілді қолданудың ерекшелігі. Тінту және жеке тінту, қарау, алу» тақырыбында халықаралық семинар болып өтті. Оны Жоғарғы Соттың қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының төрағасы Абай Рахметулин жүргізіп отырды. Семинарға Ішкі істер министрінің орынбасары Рашид Жақыпов, Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу жөніндегі ұлттық бюро төрағасының орынбасары Талғат Татубаев, Жоғарғы Сот жанындағы Сот төрелігі академиясының директоры Мұрат Бейбітов, Бас прокуратура мен Қаржы министрлігінің өкілдері және Бремен қаласының (Германия) Учаскелік тергеу судьясы Петер Вальтер, сондай-ақ Қазақстандағы халықаралық құқықтық ынтымақтастықтың Герман қоры өкілдері (IRZ) қатысты. Өз сөзінде А.Рахметулин IRZ-ке атал­­ған іс-шараны ұйымдастыруға қолдау көрсеткендері үшін алғысын білдірді. «2008 жылдың тамызынан бас­тап қамақты және үйқамақты соттың санкция­лауы Қазақстан тарихындағы маңызды оқиға және еліміздің адам құқықт­ары саласындағы көпшілік мақұл­даған халықаралық стандартты ұста­натындығын білдірді. Кез келген мемлекетте азаматтың бостандық пен жеке басына қол сұғылмаушылық құқығы ең маңызды болып табылады», – деді А.Рахметулин. Тергеу судьясының институты Қазақ­станда 2015 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істей бастады. Тергеу судьясы қылмыстық іс жүргізудің сотқа дейінгі сатыларында адамның конституциялық құқықтары мен бостандықтарын негізсіз шектеуге жол бермеуге бағытталған қызметті жүзеге асырады. «100 нақты қадам» Ұлт Жоспарының 22-қадамын іске асыру шеңберінде биылғы қаңтардан бастап тергеу судьяларына қарауды, алуды, тінту мен жеке тінтуді санкциялау секілді бірқатар қосымша өкілеттіктер берілді. Бұл жаңашылдық өзінің тиімділігін дәлелдеді. Мәселен, 2016 жылғы 4 айда ҚПК-нің 55-бабы тәртібінде тергеу судьяларының қарауына 17 мыңнан астам (17648) материал түсті. Бұл өткен жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 3 есеге көп (2015 жылдың 5 айында – 6191 материал). Бұл ретте олардың жартысынан көбін жаңа өкілеттіктер бойынша өтініш хаттар құрайды – 8 мыңнан астам (8359 немесе 47,4 пайыз). Олардың ішінде 6 мың материал алуға қатысты (6758 материал немесе 80,8 па­йыз). Соттың санкциялары тінту бойынша 1097 материал, 471 материал жеке тінтуге қатысты. Қосымша төрт өкілеттіктің ең төменгі үлесі қарауды санкциялауға жатады (барлығы 23 материал келіп түсті), бұл аталған процессуалдық іс-қимылдың ерекшелігіне байланысты. Өткен жылдың 4 айымен салыстырғанда, бұлтартпау, кепіл, үйқамақ қамаққа алу жөніндегі өтінішхаттар 8,1 пайызға азайды (2016 жылғы 4 айда қамаққа алуға санкция беру 3611-ден 3320 адамға азайған). Сонымен қатар, тергеу судьялары биылғы жыл­дың 4 айында тергеушінің және про­курордың іс-әрекетіне байланысты 409 шағымды қарап, оның бестен бір бөлігін қанағаттандырды (86 немесе 21 пайыз). Жоғарғы Соттың судьясы Қ.Шау­харов азаматтардың құқықтарын қор­ғау кепілдігін нығайтудағы соттың бақы­лауын одан әрі кеңейту туралы баяндама жасады. Ішкі істер министрінің орынбасары Р. Жақыпов өз баяндамасында құқық қолдану тәжірибесі, бұлтартпау шараларын қолдану және жекелеген тергеу әрекеттерін жүргізудегі проб­лемалар туралы айтты. Халықаралық сарапшы Петер Вальтер жекелеген процессуалдық әрекеттерді соттың санкциялауы жөніндегі еуропалық құқықтық тәжірибесінің негізгі үрдісі, сондай-ақ Германияда тінту, жеке тінту, қарау және алуды соттың санкциялауының процессуалдық және ұйымдастырушылық негізі бойынша өз тәжірибесін бөлісті. Семинарға қатысушылар жасаған өзге де баяндамаларда кейбір тергеу әрекеттерін санкциялау тәжірибесі, кепілдікті бұлтартпау шарасы ретінде қолданудың ерекшелігі, адамның және азаматтардың конституциялық құқығын шектейтін барлық тергеу қызметі жөніндегі өкілеттікті тергеу судьясына біртіндеп беруді қамтамасыз ету арқылы сотта айыпталушы және қорғаушы арасындағы теңгерімді қамтамасыз ету, тергеу судьясының қызметін құқық­тық қамтамасыз етуді жетілдіру, т.б. мәселелер жан-жақты талқыланды, деп хабарлады Жоғарғы Соттың баспасөз қызметі.