Көш-керуен

Оңтүстік Қазақстандағы ағайынның бірі хабарласты. – Осы сен Павлодарда тұрдың ба, жоқ әлде, Петропавлда ма? – Павлодарда. – Адам тұруға бола ма ол жақта? Мұны естігенде қитыға қалдым. – Тұрып жатқандардың барлығы адамдар ғой. – Жоға, ауа райы қатты суық, адам тұрғысыз деп жатыр ғой білетіндер. Тағы да қырсық мінезге бастым. – Онда сол білетін адамдарыңызға айта барыңыз, қазір Жер шары күрт жылынып, оның ықпалы Павлодарға да жетті, қысы жаймашуақ, жып-жылы, бүрсең қаққан ешкімді көрмейсіз. – Қойшы, адам сенбейтін әңгіме айтпай. Өзім барып көзіммен көрем ғой. – Көріңіз. – Менің саған телефон соғып отырған себебім – біздің үйдің қыр жағында тұратын Сәбең деген көршіміз бар еді ғой, соның баласы мен келіні, бала-шағасы, бәрі тайлы-тұяғы қалмай Павлодарға қарай көшіп кетті, бір-екі күн болды. Қайдам, суығына шыдай алмай, қайтадан қайтып келмесе жарар еді... Не керек, ағайынмен арадағы әңгіме осы мақаланы жазуға түрткі болды. Негізі осы жолдардың авторы он бес жыл бұрын, «Егемен Қазақстанның» Павлодар облысындағы меншікті тілшісі кезінде халық тығыз орналасқан оңтүстік облыстардың тұрғындарын солтүстік өңірлерге қоныстандыру туралы мәселені газет бетінде көтерген еді. Одан кейін де бұл тақырып басылым бетінен түскен жоқ. Не өзгерді, тиісті орындар мәселеге мән беріп, оның оңтайлы шешілуі бағытында қимыл-қозғалыс танытып отыр ма? Әңгіме осы жайында. Иә, сең қозғалды. Ең бастысы, жұрт солтүстікке қарай қоныс аударса қатып-үсіп қалатындай көрінген үрейден сейілді. Қазақстанның оңтүстігінде екі қолға бір күрек таба алмай жүрген адам көп. Олардың барлығын бірдей жұмыспен қамту қиын. Өйткені, жұмыс күші жеткілікті. Тіпті, екі-үш дипломын қолтығына қысып, бала-шағасына нәпақа іздеп жүргендер аз емес. Ағайын-туыс, көрші-қолаң, жора-жолдас жабылып жүріп, асарлатып болса да арзанқол баспана тұрғызып алар-ау. Бірақ, бала-шағасын асырайтындай жұмыс болмаған соң баспанаңның барынан не пайда? Ал Қазақстанның солтүстігі мен шығы­­сында жағдай бұған керісінше. Үй-жай да бар, отбасын асырауға жете­тін­дей табыс табуға да болады, басқа да әлеу­­мет­тік жеңілдіктер жеткілікті. Тек тәуе­кел керек. Қоныс аударудан қорық­­пау керек. Солтүстік пен шығыс­тағы билік өкілдерінің айтып жатқаны осы. Елбасымыз ішкі миграцияны реттеуді, көш басын оңтүстіктен солтүстікке бұруды тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан-ақ айтып келеді. Олар оңтүс­тіктегі тығыз орналас­қан ағайын­ның ортасында болып, түсінікті тілмен айтқанда, үгіт-насихат жұмыстарын кейінгі жылдары жандандыра бастады. Нәтижесі бар. Керек десеңіз, жаңа мекен-жайға қоныс аударған жағдайда қандай жұмысқа орналасуға болады, қандай әлеуметтік тұрмыстық жеңіл­діктер қарастырылуда, бәрі егжей-тегжейлі түсіндіріледі. Айталық, Денсау­лық сақтау және әлеуметтік қорғау министр­лігінен алған мәліметке қарағанда, осы жақында ғана Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Қостанай және Павло­дар облыстарының құрамында жергі­лікті атқару органдары мен оқу орында­рының өкілдері бар делегациялары Оңтүстік Қазақстанда бірнеше күн бойы жұмыс жасаған. Олар Мақтаарал және Сарыағаш аудандарында бірнеше рет бол­ған. Бұл аудандарды таңдауы да тегін­нен-тегін емес. Бір-бірімен шектесіп жатқан екі ауданның халқы өте тығыз. Бос жатқан ұлт­арақтай жер телімін табу қиын. Көрші­лердің үйінің арасы қосылып кеткені соншалық, баспаналары жапсарлас. Бір шетінен оларды да түсінуге болады, бала-шағасының қамын ойлаған қам-қарекет қой, бұл. Бірақ тұрғылықты жері бар болғанымен, тұрақты жұмысы жоқ. Әйтеуір, науқандық жұмыс кезінде тиіп-қашып нәпақа тапқан болады, бірақ онысы «бері тартса арба сынады, ары тартса өгіз өледінің» кері. Күйдіретін күйбең тірлік. Осының бәрін өз көздерімен көрген Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Павлодар және Қостанай облыстарының делегация мүшелері, жалпақ тілмен айтқанда, олардың алдына «картаны» жайып салған. Жұмыс орындарына байланысты үш мәрте жәрмеңке өткізіп, Мақ­­таарал, Сарыағаш және Шымкент қала­­сының тұрғындары үшін 2000 жұмыс орнын ұсын­ған. Ол қандай жұмыс түрлері дейсіз ғой? Ауыл шаруашылық саласы­ның маман­дары – агрономдар мен мал дәрі­герлері, дәне­керлеушілер мен слесарьлар, тіпті, мұ­­ғалімдер мен мемлекеттік қыз­­мет­­ші­лер­ді де асыға күтіп отырған өңірлер бар. Мұның бәрі «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасының аясында жүзеге асып жатқан тірлік. Оңтүстік Қазақстан облысы әкімі­нің орынбасары Ұласбек Сәдібековтен ­біл­­ге­німіз, қазіргі таңда жергілікті билік жұ­мы­­сының басым бағыттарының бірі – ха­лықты көбірек еңбекпен қамту. Осын­дай мақсатты істің арқасында биыл­дың өзінде мыңға жуық адам жұмыс ­тауыпты.

 Ғалым ОМАРХАН,

«Егемен Қазақстан».

КӨШ-КЕРУЕН

Қазақстанның оңтүстігінен солтүстігі мен шығысына бет алды

Бұл бағыттағы түйінді тарқатудың төте жолы – «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы. Осы бағ­дар­ламаға орай Оңтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақ­стан облыс­тары әкім­діктерінің арасында меморандумға қол қойылған. Қазір­дің өзінде 100-ден аса отбасы Шығыс Қазақстанға қоныс аударған. Олардың көші көлікті болды ма, жаңа орынды жатсынған жоқ па, әлеуметтік-тұрмыстық мәселелері толығымен шешілді ме? Мұны Шығыс Қазақстан облысындағы меншікті тілші­міз Думан АНАШ зерттеп көрген еді. Риддерге көшіп келгендер жұмысқа да орналасты, пәтерге де ие болды Былтыр еңбек күші артық өңірлерден Риддер қаласына «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы бойынша отызға жуық отбасы көшіп келді. Еркін күрестен ардагерлер арасындағы әлем чемпионы Асқар Құлышев осы көштің ішінде киелі Қазығұрттан асқақ Алтайға қоныс аударған еді. Оңтүстік Қазақстан облысы, Төле би ауда­ны, Леңгір ауылының тумасы Асқар Советұлымен Риддердің шаңғы базасында өтіп жатқан жарыстардың бірінде таныстық. Көшіп келе салысымен Риддердегі жасөспірімдерге арналған облыстық спорт мектебінің басшысы болып қызметке орналасыпты. Жаңа ортаға тез сіңіп, бейімделіп кеткенін жеткізген жігіт ағасы екі ұл, екі қыз тәрбиелеп отыр екен. Риддерде бағдарлама аясында салынған тұрғын үйден 3 бөлмелі пәтер алған. Жуырда тұңғышы еркін күрестен облыс чемпионы атаныпты. Кәнігі маман Риддердің таулы жерде орналасуы, табиғи рельефі мен саф ауасы балалардың спортқа бейімделуіне қолайлы екенін айтады. Өзі жетекшілік ететін мектепте балаларды шаңғы, сноу­борд сынды қысқы спорт түрлерімен бірге бокс, күрес, волейбол, жеңіл атлетика және ұлттық спорт түрлерінен тоғызқұмалаққа тәрбиелейтінін жеткізді. Өңірдің іріктеуден өткен мығым балалары Астана мен Алматы қалаларының, өзге де облыстардың спорттық оқу орындарына орналастырылады. – Басқа қалалармен салыстырғанда риддерлік балалардың тұлғасы, сүйек бітімі ірі болып келеді. Біздің мақсатымыз осындай табиғатынан шымыр балаларды спортқа баулу, үлкен нәтижеге қол жет­кізу. Спорт саласының өз қиын­шы­лық­тары болады. Оны спортшы жеңе білуі тиіс. Сол сияқты, қоныс аудару­шылар­дың да қиындығы бар. Климат, қоршаған орта, бәрі өзгереді. Біз мемле­кеттің қам­қор­лығының арқасында бар­лығын еңсердік. Риддер – еліміздің шығы­сындағы тамаша қалалардың бірі, – деді Асқар Құлышев. Риддер туралы айтқанда, әйгілі ке­ніш­терді айналып өту мүмкін емес. Оң­­түстік Қазақстанның Мақтаарал ауда­ны Жеті­сай қаласынан келген Қа­нат Са­ғындықов «Қазцинк» ЖШС-нің Шубин­ский кенішінде сорғыш қондыр­ғының машинисі болып еңбек етіп жүр. Қ.Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетін тау-кен инженері мамандығы бойынша 2011 жылы тәмамдаған ол ұзақ уақыт бойы өз мамандығына сәйкес жұмыс таба алмай, Алматы мен Шымкенттің арасында алма-кезек түрлі жұмыс істегенін жеткізді. Қазір тұрақты жұмысым бар. Өзің таңдаған тау-кен мамандығы бойынша еңбек еткенге не жетсін, деді ол. Шығысқа қоныс аударар алдында шаңырақ көтерген Қанат келіншегінің аман-есен босануын күтіп жүр, Алтайдың аясындағы қалың әрі асқақ қарағайдай үбірлі-шүбірлі болып тамыр жайсам дейді. Ал, Ботагөз Айтуғанова Риддер қала­сына былтыр қараша айында көшіп келген жас маман. Аста­надағы С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротех­никалық универ­ситетін орман шаруашылығы бойынша тәмамдаған жасқа өз мамандығы бойын­ша жұмыс істеуге шығыс өңірі өте қо­­лайлы болып шықты. Өйткені, нулы орман-тоғайдың басым бөлігі осы облыс­­та. Қызылорда облысы Шиелі ауданы­ның Қарғалы ауылында туып-өскен Бота­гөз Жантасқызы бүгінде Риддер қала­сын­дағы Алтай ботаникалық бағында кіші ғылыми қызметкер болып еңбек етеді. – Жаңа ортаға біртіндеп үйреніп ке­ле­­міз. Бір бөлмелі үйге қол жеткіздік. Әрине, қиындықтар кездесіп жатыр. Мә­се­лен, ма­мандығы заңгер күйеуіме жұмыс та­был­ған жоқ. Еңбек биржасынан да еш нәтиже шықпады. Осы мәселе шеші­мін тапса, жас отбасы ретінде бізге үлкен көмек болар еді, – дейді Ботагөз Жантасқызы. Асланбек Нәби Риддерге келгенге дейін Петропавл қаласында тұрған екен. Батыс Алтайдың бауырына былтыр күзде келіп қоныстанған Асланбектің қадамы оң болып шықты. Жаңа орта, жаңа үйде іңгәлаған нәрестесі дүниеге келді. Яғни, келіншегі биыл 8 қаңтарда Сара есімді сүйкімді сәби сыйлады. Төрт бала тәрбиелеп отырған Асланбек балаларымен мақтанатынын жеткізді. Үлкен қызы Айжан Риддер қаласындағы республикалық мамандандырылған олим­пиадалық резервке арналған мектеп-интернатында оқиды екен. Алматы­дағы Қазақ сәулет-құрылыс академия­сын бітірген өзі болса қазір қаладағы Оқу­шылар үйінде еңбек етеді. Риддерлік бүл­дір­шіндерге ағаштан түйін түюді, түрлі мүсін жасауды үйретеді. Айтпақ­шы, Асланбек жуырда ағаштан ойып жасаған алып аю мен маралдың мүсіндерін өздерін құшақ жая қарсы алған қалаға тегін сыйлады. Он саусағынан өнер там­ған Асекеңнің көркем мүсіндері қаланың орталық алаңына қойылды. Осылайша, ол болашағын байланыстырып отырған шаһардың көріктендірілуі мен абаттандырылуына үлес қоса бастады. Жалпы, Риддер қаласы жұмыспен қамту орталы­­­ғының директоры Анас­тасия Абдрашитованың айтуынша, «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламасы шеңберінде былтыр Риддерге 29 отбасы еліміздің жұмыс күші көп өңірлерінен көшіп келді. Атап айтқанда, Қызылорда облысынан – 6, Оңтүстік Қазақстан облысынан – 9, Алматы облысынан – 10, Жамбыл облысынан – 2, Қарағанды мен Маңғыстау облыстарынан 1 отбасынан және шығыс өңірінің Көкпекті ауданынан 1 отбасы, барлығы 106 адам аталған қалаға қоныс аударды. Көшіп келу­шілердің ішінде 47 адам еңбекке қабілетті жаста болса, оның 36-сы дереу жұмысқа орналасып үлгерді. 4 адам декреттік демалыста, 2 адам дәнекерлеуші мамандығы бойынша қайта оқудан өтті. Қоныс аударушылар ішіндегі 21 жастың 19-ы жұмыс істейді. Ал 48 баланың 29-ы мектепке, 19-ы балабақшаға барып жүр. 2015 жылы 86 қоныс аударушыға 6 679 мың теңге көлемінде субсидия төленді. Барлық отбасына 60 пәтерлі жаңа тұрғын үйден пәтер берілді. – Биыл да бұл жұмыс жалғасын тауып келеді. 6 отбасына 1 467 мың теңге көлемінде субсидия төленді. Мамыр айында 1 545 мың теңге субсидия төленеді. Қалған қаржы қазан-қараша айларында төленетін болады. Қазіргі кезде жұмыс күші мол өңірлерден 32 отбасы көшіп келді. Сондай-ақ, қаламызға облыстағы эко­номикалық әлеуеті төмен елді мекен­дер санатына қосылған Күршім ауданы­ның Матабай, Мойылды ауылдары мен Се­­мей қала­сының Таңат ауылынан 17 отбасы келмек, – деді Анастасия Влади­ми­ровна. *** Тілге тиек етіп отырған мәселеге байланысты Солтүстік Қазақстан облысында да атқарылып жатқан жүйелі жұмыс бар. Сондықтан болар, шалғай облыс демей, Оңтүстік Қазақстаннан, Қызылорда мен Жамбылдан қоныс аударып жатқандар аз емес. Біздің осы облыстағы тілшіміз Өмір ЕСҚАЛИ оңтүстіктен қоныс аударған жандардың жай-күйіне назар аударып, осы істің басы-қасында жүрген атқарушы билік өкілдерімен тілдескен еді.

Оңтүстіктен ескен жылы леп

Үкіметтің ішкі миграцияны реттеу туралы қаулысына сәйкес биыл Қызылжар өңіріне Оңтүстік Қазақстан облысынан 131 отбасын қоныстандыру белгіленген болатын. Бүгінде олардың алды келіп, үй-жаймен, жұмыспен қамтамасыз етілді. Алма МАХМЕТОВА, облыстық жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдар­ламалар басқармасы мемлекеттік қызмет көрсету және оралмандар мен ішкі миграция бөлімі жетекшісінің міндетін атқарушы: – Жылдың басында екі облыс арасында халықтың қоныс аударуы жөніндегі ынтымақтастық меморандумына қол қойылған болатын. Соған орай 11 адамнан құралған делегация Шымкент қаласында, Сарыағаш, Мақтаарал аудандарында болып, бос жұмыс орындары жәрмеңкесі, «Серпін-2050» бағдарламасы шеңберінде мектеп түлектерімен кездесулер ұйымдастырылды. Сапар кезінде теріскейге келуге тілек білдірушілерге көші-қон шарттары, жұмысқа орналастыру, өзге де әлеуметтік көмектер беру мәселелері бойынша кеңестер берілді. Әңгіме барысында 270 жаннан тұратын 120 жанұя өз тағдырларын Мағжан елімен байланыстыруға шешім қабылдады. Олардың арасында үлкен сұранысқа ие ауыл шаруашылық, білім, денсаулық салаларының мамандары бар. Бүгінгі күні 36 отбасы атбасын тіреп, Қызылжар, М.Жұмабаев, Шал ақын, Есіл, Ғ.Мүсірепов, Мам­лют аудандарына қоныс тепті. Серік МАЛАЕВ, Ғ.Мүсірепов ауданы «Ақселеу» ЖШС-нің директоры: – Делегация мүшесі ретінде іссапарда болға­ным­да бір байқағаным, Оңтүстік Қазақстан облы­сында тұрғындар тығыз қоныстанған екен. Мәселен, Мақтаарал ауданында 300 мың, Сары­ағаш ауданында 330 мың адам тұратын көріне­ді. Кездесулерде адамдардың еңбекке деген құлшы­нысы, мемлекеттің ішкі көші-қон саясатын реттеу жөніндегі бағдарламасын қолдайтындары бірден бай­қалып тұрды. Маған, әсіресе, Шымкент қала­сында ұйымдастырылған митинг керемет зор әсер етті. Солтүстікке көшуге ниет еткен 30 тұрғынды шығарып салу салтанаты өте танымды болды. Мен өзім Сарыағаш ауданының тұрғыны Өмір­зақ Керімқұловты аттай қалап алдым. Адам танитын жасқа келдік қой, іскерлігін, тындырымдылығын ә дегеннен аңғарып, «құда түстім». Көп балалы отбасы екен. Механизатор болып орналасып, баспанамен қамтамасыз етілді. Сәрсенкүл ҚОШЕНОВА, Сары­ағаш ауданының тумасы: – Бұдан былай қызылжарлық деп есептей беріңіздер. Табиғаты әсем, ауасы таза теріскейден делегация келді дегенде бірден құлай берілдім. Көңілім алдамаған екен. Қасиетті бабамыз Шал ақын ауданына барасыз ба дегенде бәлсінген жоқпын, бірден келісімімді бердім. Қазір Афанасьевка ауылындағы фельдшерлік-акушерлік пунктке фельдшерлік жұмысқа тұрдым. Уайымым су сепкендей басылды. Қазақстанның қай түкпірінде жүрсек те, кең-байтақ Отанымыз біреу. Жасы­ратыны жоқ, оңтүстік жақтарда адамдар тығыз шоғырланғандықтан, жұмысқа орналасу мәселесінде проблемалар жоқ емес. Ендігі міндетіміз – еліміздің гүлдене беруіне белсене атсалысу. Қазіргі таңда жастар арасындағы жұмыссыздық – басты мәселе. Себебі, кезінде жастар жаппай қаржыгер мен заңгер мамандығын таңдап, нәтижесінде, жұмыс таба алмай қиналды. Ал кейбір салада, керісінше, кадр жетіспеушілігі туындап, бұл мәселе күні кешеге дейін шешімін таппай келген болатын. Осы олқы­лықтың орнын толтыру үшін «Сер­пін-2050» бағдарламасы қолға алынды. Нақтырақ айтсақ, Жамбыл, Алматы, Қызылорда, Маңғыстау, Оңтүстік Қазақ­стан облыстарының жастары Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Павлодар, Қарағанды, Батыс және Шығыс, сондай-ақ, Солтүс­тік Қазақстан облыстарына оқуға түсіп, қол жеткізген мамандықтары бойынша білім алып жатыр. Бұл бағдарлама мақсаты, ең алдымен, бәсекеге қабілетті мықты мамандар даярлап, ауылдағы жастарға қолжетімді әрі сапалы білім беру. *** Шынында, қазір Оңтүстік облыстарда бала туу деңгейі жоғары, өзге елдерден көшіп келушілер де көп. Мұның барлығы жұмыссыздық мәселесін тудыруда. Ал кейбір аймақтарда керісінше, өнеркәсіп орындары көп болғанымен кадрлар жеткіліксіз. Осы түйткілді тиімді шешу мақсатындағы «Серпін-2050» бағдарламасы – игілікті іс. Жамбыл облысындағы тілшіміз Оралхан ДӘУІТ осы жайлы әңгімелейді.

Жастар «Серпінге» сенеді

– Бұл бағдарламаның жастарға берер пайдасы көп, – дейді Жамбыл облыстық білім басқармасы басшысының орынбасары Жәмила Бекбатырова. – Қазір біздің облыстан білім алуға аттанған жастар Ақмола, Ақтөбе, Қостанай, Павлодар, Қарағанды, Батыс және Шығыс, сондай-ақ, Солтүстік Қазақстан облыстарында оқып жатыр. «Серпін-2050» жобасы аясында өткен жылы Жамбыл облысынан солтүстік өңірлердің 19 жоғары оқу орындарына түсу үшін мемлекеттік грант үміткері ретінде 2591 талапкер өтініш білдіріп, оның 398-і (15,4 пайыз) мемлекеттік грантты иеленді. 2014 жылы аталған бағдарлама бойынша облыстан өзге өңірдің жоғары оқу орындарына 77 жас аттанды. Техникалық және кәсіптік білім беру мекемелері бойынша 45 талапкер 14 колледждің мемлекеттік тапсырысын иеленді. Аудандар мен Тараз қалалық білім бөлімдері мен колледждердің мәліметтеріне сүйенсек, 2015 жылы «Серпін-2050» жобасы аясында оқуға түскен талапкерлердің 189-ы (42 пайыз) 2014-2015 оқу жылының бітірушілерін құраса, қалған 58 пайыз талапкерлер өткен оқу жылдарының бітірушілері. Бұл ерекше бағдарлама бойынша грант иегерлері стипендиямен, өңірлерге бір рет барып-қайту жолақысы және жатақханамен, жұмыс орнымен қамтамасыз етіледі. Ал колледждерге түскендерге 3 мезгіл тамақ және оқу киімі қаралған. Бұдан бөлек, аталған оқуды бітіргеннен кейін жоғары оқу орнына түсуге немесе жұмысқа орналасуына ықпал жасайды. Осыны ескерген жасы 30-дан асқан ауыл жастары бағдарламаға қатысып, қазіргі таңда олар өзге аймақта оқып жатыр. Себебі, ол жерде жас маман жұмыс тауып қана қоймай, пәтермен де қамтамасыз етіледі. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, «Серпін-2050» бағдарламасының жастарға берер пайдасы мол. Сондықтан да, аталған бағдарламаның игілігінен алдағы уақытта да жамбылдық жастар шет қалмайтыны анық. Р.S. Сонымен, ішкі көші-қон – мемле­кеттік мәні зор мәселе. Оны «Егемен Қазақстан» газеті үнемі назарда ұстай­тын болады, тақырып жалғасын табады.