Оралымды ойлар мен байыпты пайымдаулар

  Атырауда Жер реформасы жөніндегі комиссия мүшелері жұртшылықпен кездесті Өткен сенбіде Атырауда Жер реформасы жөніндегі комиссия мүшелері жұртшылықпен кездесті. Әрине, бәрі емес, комиссия төрағасы, Премьер-Министрдің орынбасары – Ауыл шаруашылығы министрі Асқар Мырзахметов бастаған 25 мүше келді. Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінде өткен кездесуде келушілерге де, пікір білдірушілерге де шектеу қойылған жоқ. «Біз бұл жерге дауласу үшін емес, жер мен ел тағдырын ақыл­дасу үшін жиналып отырмыз. Жер мә­се­лесін ақылмен, сабырмен, жан-жақты талқылау арқылы қарап, шоғырланған түйінді мәселелерді шешудің жақсы үлгісін көрсетуіміз қажет», деген Премьер-Министрдің орынбасары – Ауыл шаруашылығы министрі Асқар Мырзахметов күн тәртібіне енгізілген үш мәселеге кеңінен тоқталды. Оның мәлім етуінше, Жер реформасы жөніндегі комис­­сия­ның негізгі міндеттері Ел­басы айрықша тапсырғандай, бұған дейін құрылған құқық­тық, экономикалық, ақпараттық түсін­діру және ашықтықты қамтама­с­ыз ету жөніндегі төрт жұмыс тобы­ның тиімді қызметі арқылы қалың көпшілікпен пікір алмасып, жер заңнамасының нормаларына қатысты ұсыныстарды қарау болып табылады. Кездесудің күн тәртібіндегі мәселелерге тоқ­талар болсақ, біріншіден, ауыл­шаруа­шылық жерлерін қазақ­стан­дықтарға беру институтын жетілдіру. Оның ішінде, жерді ұтымды пайдалануға бақылау­ды күшейтіп, жерді жалға беру рәсімдерінің ашықтығын, тиім­ділігін арттыру, бір қолға беріле­тін жерлердің шекті (ең жоғары) мөлшерін белгілеу, Қазақстан Республикасының шекаралас аумақ­­тарынан берілетін ауыл­шаруа­шылық жерлерін пайдалану тәртібін күшейту. Екіншіден, елді мекендер ма­ңа­йынан жергілікті тұрғындарды қажетті жайылымдық жерлермен қамтамасыз ету жүйесін қалып­тастыру. Үшіншіден, мораторий жарияланған екі мәселеге (қазақ­стандықтарға жекеменшікке және шетелдіктерге жалға беру) байланысты пікір алмасу еді. Алдымен сөз алған экономика­лық топтың жетекшісі Ақылбек Күрішбаев жерді жалға берудің демократиялық шарттары болуы қажеттігі ұсыныс ретінде шығарылып отырғанына тоқтал­ды. Оның пікірінше, біріншіден, қазіргі кезде көптеген жағдайда жерді жалға беруді әкімдердің өздері ғана шешетіндігі жасырын емес. Бұған қатысты ол жер­ді жалға беру демократиялық негіз­де, яғни ашық түрде болуы тиіс деп есептейді. Демек, бұл мәсе­лені тек әкімдердің ғана құзы­рын­да қалдырмай, халықтың өкіл­­дері кіретін комиссия шешуі керек. Сондай комиссия құрамына қоғамдық кеңес мүшелері, кәсіп­кер­лер мен жергілікті өзін-өзі басқару органдары өкілдері кірсе құба-құп. Екіншіден, жерді беру жөнін­дегі ақпарат қолжетімді емес. Жерді жалға беру жөніндегі ақпа­рат 30 күн бұрын БАҚ арқылы ашық түрде жария болуы қажет. Яғни, халық қай жерде, қанша көлем­де жер аумағы жалға беріле­тіні туралы хабардар болу керек, деді ол. – Біз мемлекеттік деңгейде бірыңғай типтік келісімшарт жасауды ұсынамыз. Онда жалға алу­шы­ның құқықтары және мін­деттері барлық аймақта бірдей болуы керек, –деп экономикалық топ жетекшісі Ақылбек Күрішбаев үшінші ұсынысын жария етті. – Төртіншіден, жер сапасын бақылап отыру қажет. Ашығын айту керек, елімізде жер сапасын бақылау жүйесінде көптеген кемшіліктер бар. Мысалы, бүгінгі таңда шаруа қожалықтарында жердің құжат­тары, паспорттары жоқ. Соны­­мен қатар, бізде мемлекеттік кадастр, яғни жердің бағасын анық­таудың әдістемесі 2003 жылы бекітілген. Он үш жылдың ішінде қаншама экономикалық өзгерістер болды. Ал дамыған мемлекеттерде әрбір үш-бес жыл сайын жердің бағасы жаңғыртылып отырады. Осыған байланысты жер­дің нақты салықтық бағасына қатыс­ты көптеген сұрақтар туындау­да. Мәселен, еліміздегі кей­бір құнар­сыз жерлердің са­лық мөл­шері құнарлы жердің салық бағасынан қымбат. Ал кей­бір ай­мақ­тарда жайылым мен шабын­дық жерлер егістіктен де жоғары. Экономикалық топ ұсынған бесінші ұсыныс жерді заңсыз бөлу фактілері үшін жауапкершілікті күшейту мәселесімен байланыс­ты өрбіді. Өйткені, мұндай жағдай­лар орын алса, ол халықтың нар­а­зы­­лығын тудыруы мүмкін. Мұн­дай олқылықтар заңның әлсізді­гі­нен туындайды. Бұған мысал ретінде Әкімшілік құқық бұзу­шы­лық­тар туралы кодекс бойынша құ­зы­ретті тұлға жерді жалға заң­сыз берсе, не жерді мемлекетке заң­сыз қайтарса, оған салынатын айып­пұлдың мөлшері 30 айлық есептік көр­сеткішті (АЕК) құрайды. Ал оның көлемі 63 мың 600 теңгеге тең. – Мұндай жазалау шаралары­мен ешқандай тәртіп орната алмаймыз. Сондықтан Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодексті күшейтуді ұсынамыз. Ал егер заңсыз әрекеттер мемлекеттің мүддесіне қайшы келсе, кінәлі тұлғалар Қылмыстық кодекс бойынша жауап берулері керек деп есептейміз. Қоғамдағы көптеген түсініспеушілік ашық ақпараттың жоқтығынан туындайды, – деді А.Күрішбаев. Ал комиссияның құқықтық тобының жетекшісі Мұхтар Тай­жан кей адамдар тарапынан өз­деріне айтылатын сынды орын­­ды деп есептейді. Әсі­ресе, жа­йы­­лым­дық жер туралы көбі­рек айты­лады. Оның пікі­рін­ше, жайылымдық жерлер жетіс­пейді. Осыған байланыс­ты әр ауылдың маңайында нақты радиустың аумағындағы жер ешкімге жалға да, меншікке де берілмеуі тиіс. «Соңғы заңдағы өзгерістер бойынша қазақстандықтардың жерді жалға алу мүмкіндігі алынып тасталды. Біз осы мүмкіндікті қай­та­рып отырмыз. Яғни, Қазақ­стан азаматтары жерді 49 жылға дейін жалға ала алады. Ең маңызды мәселе – латифундизмге жасалған қарсы қадам. Латифундизм ауыл шаруашылығына өте зиян. Сон­дық­тан бір адамға берілетін жердің көлеміне шектеу қойыла­ды. Бұл өте маңызды, осындай шешім­дерді біздің жұмыс тобы да қабылдап, комиссияға берді. Астанада өткен соңғы отырыста осы шешімдерді бекітіп алды. Енді бұл ұсыныстар Парламентке ұсынылады», деді ол. Жер реформасы жөніндегі комиссия құрылғалы бері Call орталыққа 14 мамырдан бері 12 мың 458 қоңырау шалыныпты. Осы орталыққа түскен сауалдардың басым көпшілігі – 9583 немесе 77 пайызы жеке тұрғын үй құры­­­лысына байланысты болып отыр, деп мәлім етті Ауыл шаруа­шылығы министрінің орынбасары Ерлан Нысанбаев. Оның пікірінше, шетелдіктерге жерді жалға беру, қазақстандықтарға жекеменшікке беру, тағы басқа да жерге қатысты 555 қоңырау ша­лын­ған, бұл жалпы сауалдың 4,4 пайызын құрап отыр. Өңірлер бойынша ең көп сауал Оңтүстік Қазақстан және Павлодар облыстарынан түсіпті. Ал Атырау облысынан 70 қоңырау шалынып, оның 55-і жеке тұрғын үй құрылысына байланысты болған. Сонымен бірге, jerturaly.kz сайтына түскен 947 сауалдың 756-на жауап берілген. Қалғанына жауаптар әзірленуде. Сайтқа жолданған сауалдарға талдау жасалғанда, жеке тұрғын үй құрылысы жеріне қатысты – 357, шетелдіктерге ауылшаруашылық жерін жалға беру мәселесі бойынша – 176, ал 300 хат басқа мәсе­ле­лерге байланысты болған. Өзге өңірлерге қарағанда, Аты­рау облысында ауыл шаруа­шы­лығы мақсатында пайдаланылатын жерді соншалықты көп дей алмаймыз. Өйткені, бұл өңір­дің климаты қаталдау әрі жар­­тылай шөлейтті екені бар­ша­ған мәлім. Дегенмен, ауыл шаруа­шылығы саласында кәсібін дөң­гелете бастаған шаруашылық жетекшілері жерді жекеменшікке беру тиімді екенін алға тартады. Солардың бірі Мұрат Сарманов «Егер мен жерімді жекеге сатып алсам, оны өз меншігім ретінде пайдаланар едім. Жерді меншік есебінде пайдалану шаруалар үшін қаржы несиелеу жүйесіне де, сақтандыру жүйесіне де, бағалау жүйесіне де қажет болып тұр. Сол себепті бірінші мәселе бо­йынша отандық кәсіпкерлерге отан­дық өнім өндірушілерге жерді мен­шік­ке беруді қолдаймын», деді. Жастар атынан өз ойын біл­дір­ген облыстық мәслихаттың депутаты Асқар Бопылдықов ауыл­­­шаруа­шылық жерлерінің бос жат­қаны бізге тиімсіз, деп есеп­тейді. Оның ойынша ауыл шаруа­шылығы мақсатындағы жер міндетті түрде жаңа техно­ло­гия­мен өңделуі қажет. Сонда ғана жердің құнарлылығын арт­ты­ратын иелері табылады. Жер­ге иелік етушілер ауылдағы тұр­ғын­дар­ды жұмысқа көптеп тар­тып, өн­дірілетін өнімнің де сапа­­­сы­­на мән береді. Сапалы өнім­дер­ді жан-жаққа экспортқа шы­ға­ру­ға да жол ашылады. «Алай­да, жерге қатысты көтеріліп отырған мә­­се­­­ле­­лерді желеу етіп, жалған пат­­­риот­тық танытуға бол­май­ды. Ең бас­тысы, елдің бір­лігі. Ел­­дің тын­ыш­­тығын сақтау, ны­ғай­ту тұр­ғы­сынан жерге қатыс­ты мәсе­­ле­­лер терең зерттелуі керек», деген ойымен бөлісті жастар өкілі. Рас, комиссия мүшелерімен кездесуде пікір білдіруге талпынушылар шоғыры көп болды. Алуан-алуан пікірлер айтылды. Пікірін ақылмен, сабыр­мен, жан-жақты талдаумен айтушы­лар да кездесті. Қуаныш Айта­ханов, Нұртай Сабильянов, Бахытбек Смағұл, Мереке Құл­кенов, Мұхтар Шаханов, Жақ­­сы­лық Үшкемпіров, Иван Сауэр, Бекболат Тілеухан, Елеу­сін Сағындықов, Жанұзақ Әкім секілді комиссия мүшелері өз пікірлерін білдірді. Негізінен ұсы­ныстың дені комиссия мүше­лері тарапынан айтылды. Мәселен, саясаттанушы Айдос Сарым комиссия құрамындағы төрт жұмыс тобын біріктіріп, бір топ құрудың қажеттігіне тоқталды. «Бүгін төртінші өңірге келіп отырмыз. 25 адамнан үшке бөлініп, тамыз айының соңына дейін біраз жерді аралап өтуге болады. Меніңше мұны көпке созбай жасағанымыз дұрыс. Бізде төрт жұмыс тобы бар. Қарап отырсақ, олар бір мәселені қарастырып отыр. Менің ойымша бір топ құру керек. Оған 7-8 адам кірсін. Заңды да, нақты ұсынысты да 75 адам дайындамайды. Сондықтан 7-8 адамды жұмыстан босатайық. Ақылбек Күрішбаев пен Мұхтар Тайжанды тең төраға етіп, бір топ жасайық. Олар Астанада отырып, жұмыс жасай берсін, ал біз өңірлерді аралап, көрген-білгенімізді осы азаматтарға жеткізіп отырсақ», деген ұсынысын жеткізді саясат­танушы. Ол әрине, комиссия жұ­мысын оңтайландыру, жетілдіру мақсатын көздеді деген ойдамыз. Сонымен бірге, Қадір Жүсіп, Рахымжан Отарбаев, Жұмабай Доспанов секілді өңірдің зиялы қауым өкілдері де, қарапайым тұрғындары да елдік мүдде тұр­ғысынан ауылшаруашылық жер­лерін тиімді пайдалану­дың қажет­тігін алға тартты. Ал «Достан Ата» шаруа қожалығының же­тек­­­шісі Сейітжан Балжігіт, «Асыл Агро» ЖШС директоры Нұфтол­ла Құлбасов және өзге де жер­­­гілікті шаруалар жердің қазақ­стан­­дықтарға жеке меншікке берілуін құптайды. – Мораторий жарияланған екі мәселеге байланысты қоғамдық пікірді ескере отырып, тиімді шешім қабылдау жөнінде айтыл­ған ұсынысты бүгінгі таңда комиссия мүшелері де қолдап отыр, – деді халықпен кездесуден кейін комиссия төрағасы, Премьер-Министрдің орынбасары – Ауыл шаруа­шылығы министрі Асқар Мырзахметов. Жолдасбек ШӨПЕҒҰЛ, «Егемен Қазақстан» АТЫРАУ