«Қара алтын» құны қашан тұрақтайды?

Мамыр айынан күн санап көтеріліп келе жатқан «қара алтынның» құны аяқ астынан құлдырап, 1 баррелі 45 доллардан төмендеп кетті. Мұнай экспорттаушы елдердің бірі ретінде бұл бізді де алаңдататыны түсінікті. Мұнай бағасының тағы төмендеуіне не ықпал етті? Бұл біздің экономикаға қалай әсер етеді? «Қара алтын» бағасы жуық арада тұрақтауы мүмкін бе? Осы сауалдардың жауабын белгілі мұнай-газ сарапшысы, «KazService» мұнай-газ компания­лары одағының алқа төрағасы Рашид ЖАҚСЫЛЫҚОВТАН сұраған едік. – Рашид Хасенұлы, мұнай­ бағасының төмендеуі бұл жолы қандай жағдайға байланысты болды? – Біріншіден, биыл АҚШ бұр­ғылау жұмыстарын күшейтті, өндіріс көлемін арттырды. АҚШ-та өндірілген көмірсутегі қоры біраз жиналып қалды. Екін­шіден, жаздың соңына қарай мұнай өң­дейтін ірі зауыт­тар жұмыстарын уақытша тоқ­татып, өздерінің жөн­деу сияқ­ты ішкі жұмыс­тары­мен айна­лысу­ға көше­тіні бар. Яғни, шикі­зат өң­дел­меген соң, қор тағы көбейе­ді, бағаға ол да алдын ала әсер ететіні бар. Үшінші себеп, қазір бірқатар мұнай экспорттаушы араб ел­деріндегі әскери қақтығыстар сая­бырлады, бұл елдер соғыстан әбден қалжырады. Олар өздерінің мұнай секторын нығайтудың қамын жасай бастады. Ал Ливия, Сирия сияқты ірі мұнай экспорттаушы елдердің мұндай әрекеті бағаға әсер етпей қоймайды. Тағы бір басты себептердің бірі – Ұлыбританияның Еуроодақ­тан шығуы. Британия мұнай сек­торындағы ірі ойыншылардың бірі ғой. Өңдеу, жаңа кен орындарын игеру сияқты жұмыстарда бұрын Еуроодақпен бірдей сая­сат ұстанса, енді олай емес. Ме­нің­­ше, еуроның құлдырауы мен дол­лар­дың көтерілуі мұнай баға­сы­на да әсер еткен сияқты. Өз басым осы төрт себепті атар едім. – Мұнай бағасының құбыл­ғаны Қазақстан экономикасына қаншалықты әсер етеді? – Үкімет бюджетті жоспарлау­да мұнай бағасына қатысты үш түрлі сценарий жасаған. Онда баға 30 доллардан төмендесе, 40 доллар шамасында болса және 60 доллардың төңірегінде бол­ғанда қалай әрекет ету керек­тігі ойластырылды. Әрине, біз үшін 1 баррелі 50 доллардан ас­қаны өте тиімді. Кезінде 100 дол­лар­дың үстіне шығып кеткенде елі­мізде қандай ірі жобалар жүзе­ге асырылғанын, Ұлттық қор құрылғанын білесіздер. Ал бір баррель 40 доллар­дан төмендесе, кен орындарын игеруші инвесторлар үнем­деу режіміне көшуі мүмкін. Үнем­деу режіміне сәйкес кен орын­дарын жаңғырту, ағымдық жөн­деу сияқты өнді­ріске қосымша жұмыстар тоқтатылатын шығар. Дегенмен, өндіріс көлемі азаймайды деп ойлаймын. Ең бас­тысы осы. Дағдарысқа қарсы күресте мұнайдан салық есебінде түсетін табыстың қаншалықты маңыз­ды екенін білесіз. Дегенмен, баға қан­ша құбылса да, әлеуметтік сала­ға жұмсалатын қаражат көле­мі кемімеуге тиіс. Қаржы тап­шы­лығына қарамастан, мем­лекеттік индустрияландыру бағ­дарламасы тежелмейді деген ойдамын. – Жуық арадағы бағаның құбылуына қатысты жорама­лыңыз қандай? – Жуық арада баға тұрақтала қоймайтын сияқты. Әлі 2-3 жыл­ға дейін құбылмалы болады, шикі­заттың 1 баррелі 60 доллардан асса да жаман болмас еді. Бірақ одан төмендеп кетпесіне де еш­қан­дай кепілдік жоқ. Бағаға кері әсер ететін алғы­шарттар бар. Мәселен, жоға­рыда айтып кеткенімдей, соғыстан шар­шаған кейбір елдер мұнай секторын қайта қолға алып, бұрынғы нарықты қалпына кел­тіруге кірісуі мүмкін. Биыл­ғы жылдың басында Иран күн­делікті сұраныстан артық мұнай бере бастағанда, бағаның қалай құлдырағанын көрдік, Иран Ливия мен Сирияның бұрын­ғы нормасын осылай орындаған-ды. Қазір Ирак та экономи­касын жандандырып, үлкен ойын­ға қайта араласуды жоспар­лап отыр. Менің пайымдауымша, осы аталған факторлар мұнай бағасының жуық арада тұрақталуына мүмкіндік бермейді.  Арнұр АСҚАРОВ, «Егемен Қазақстан»