Бюджетті нақтылаған заңдар қабылданды

Кеше Парламент Сенаты Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен өзінің кезекті жалпы отырысын өткізіп, еліміздің басты қаржылық құжаттарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі заңдарды қабылдады. Мәжіліс мақұлдаған бұл заңдар Ұлт­тық қордан 2016-2018 жылдарға бөлі­нетін кепілдендірілген трансферт және 2016-2018 жылдарға арналған рес­публикалық бюджет туралы заңдарға өз­геріс енгізетін заң жобалары еді. Жалпы отырысты ашқан Сенат Төр­ағасы Қасым-Жомарт Тоқаев ұсы­нылып отырған заң жобалары Елбасының тап­сырмаларын қаржылық жағынан қам­тамасыз етуді көздейтінін айта келіп, олар бір-бірімен тығыз байланысты бол­ғандықтан, бірге қарауды ұсынды. Сөйтіп, заң жобалары бо­йын­ша Ұлттық эко­номика ми­нис­трі Қуандық Бишім­баев, Қар­жы министрі Бақыт Сұл­танов және Ұлттық банк төра­ғасының міндетін атқарушы Олег Смоляков баяндамаларын екі заң жобасы бойынша бір-ақ жасады. Қ.Бишімбаев, Б.Сұлтанов және О.Смоляков бюджет кіріс­тері­нің күтіліп отырған асыра орын­далуын ескеріп, Ұлттық қор­дың қаражатын үнемдеу мақ­сатында 2016 жылға одан рес­пуб­­ликалық бюджетке бөлі­не­тін кепілдендірілген трансферт мөлшері 2 880,0 мил­лиард теңгеден 2 479,7 миллиард теңгеге дейін азайтылаты­нын жет­кізді. Сондай-ақ, ол «2016-2018 жылдарға арналған респуб­­ликалық бюджет туралы» Заң­ға енгізілетін өзгерістер мен то­лық­­ты­рулар туралы баяндады. Олар макроэкономикалық көрсет­кіштерді нақтылау және 2016 жылғы алты айдағы іс жүзіндегі түсімдерді есептеу республикалық бюджет кірістерін қайта қарауға негіз болғанын айтты. Кірістердің нақты болжамы (трансферттер түсімін қоспағанда) 2016 жылы 4 200,2 миллиард теңге сомасында белгіленіп, бұл жос­пардан 834,9 мил­лиард теңгеге артық болған. Ал шығыстар 2016 жылы 379,9 миллиард теңге өсімімен 8 646,7 миллиард теңге сомасында көзделіп отыр. Экономикалық өсуді ынталандыру шараларын іске асыруға – 283,4 мил­лиард теңге, еліміздің қауіпсіздік деңгейін көтеруге – 70,2 миллиард теңге және түрлі жобалар бойынша міндеттемелерді орындауға 136,4 миллиард теңге бюджеттен қосымша бөлінетін болады. Бюджет тапшылығы 2016 жылы бұрынғы деңгейде қалады және ол 902,7 миллиард теңгені немесе Ішкі жалпы өнімнің 2 пайызын құрайды. Баяндамалардан соң сұрақ беру рәсімі басталды. Се­на­тор Сергей Ершов жылдың аяқ­талуына 3 ай­ға ғана жақын уа­қыт қалғанда бюджет шығыс­тарын 380 млрд тең­геге көте­ріп отыр­ғанымыз дұ­рыс па, мемлекеттік ор­ган­дар аз уақытта осынша қара­­жатты игере ала ма деген сұрақ­­ты Қар­жы министрі Бақыт Сұл­та­новқа қойды. Оған министр министрліктердің бөлін­ген қаражаттарды игере алатын­дығына мониториг жасау арқылы көз жеткіздік, деп жауап берді. Сенатор Дулат Құсдәулетов сұрақтарын Ұлттық экономика министрі Қуандық Бишімбаевқа арнады. Соңғы бес жылда бюджет кірістерінің көлемін Ұлттық қордан бөлінетін трансферттердің есебінен ұлғайтып көрсету орын алып келеді. Мәселен, 2016 жылы барлық кірістің 42 пайы­зы трансферттің есебінен болып отыр. Бұл Үкіметтің тиімді жұмы­сын көрсетпейді, Ұлттық қордың қаражатын осылай жұмсай беретін болсақ, оны азайтып алмаймыз ба деді ол. Екінші сұрағында ол Ұлттық қор қаражатының 2015 жылдың қорытындысы бойынша өсімі теріс сальдо беріп, 2,44 пайыз болғанын айтты. Осыны түзетіп, түсімді өсірудің нақты шаралары жасалды ма, деп сұрады Д.Құсдәулетов. Ұлттық экономика министрі мұнайдың әлемдік бағасы құл­ды­рап кеткендігінен бюджет кірісіне Ұлттық қордан қаражат алынып отырғанын айтты. Министр осы жылдың аяғына дейін Пре­зи­дентке Ұлттық қордың қаража­тын тиімді қолдану бойынша жаңа тұжырым ұсынылатынын жеткізді. Онда Қор қаражатын қалай өсірудің өзіміз анықтаған тиімді жолдары көрсетілетін болады, деді ол. Сенатор Манап Көбенов ауыл шаруашылығы өнімдерінің кірісі ІЖӨ-нің қанша пайызын құрайтынын және мемлекеттік астық резервінің көлемінің қанша екенін сұрады. Оған Премьер-Министрдің орынбасары – Ауыл шаруашылығы министрі Асқар Мырзахметов жауап беріп, мемлекеттік астық резервінің көлемі 500 мың тонна екен­дігін, оны жаңалау, жаңғырту жұмыстары бюджеттің есебінен емес, Азық-түлік корпорациясы ком­мерциялық қызметінің есебі­нен жүргізілетінін жеткізді. Бұдан әрі сенаторлар С.Біләлов, Б.Әйтімова, С.Еңсегенов және т.б. өздерін толғандырған сұрақтарды қойды. Заң жобасын талқылауға да сенаторлар белсенді қатысып, Үкі­мет мүшелерінің толыққа жуық құ­рамда қатысып отырғанын пай­­даланып, елдің көптеген проб­лемалары туралы ойларын ор­та­ға салды. Сенатор Елеусін Сағын­дықов Қаржы министрлігі үміт­тендіргенімен, бөлінген қосым­ша қаражаттардың тиімді жұмса­ла­тынына күмән бар екенін айтты. Жылдың аяғына бір тоқсан­ға толмайтын ғана уақыт қалды, оның үстіне қаражатты иге­руге жарияланатын конкурс­тар бұл уақытты екі есе азайтады. Қо­рыта айтқанда, бюджетті жыл­дың аяғында өзгерту оның қа­ра­жаттарының тиімді жұмсалуына деген тәуекелді арттыра түседі. Сонымен бірге, ол үкіметтің 150-ден артық функциясы бірнеше жыл бұрын жергілікті атқарушы органдарға берілгенін еске алды. Бірақ міндеттерді бергенімен бюд­жеттік қаржыландыру құ­қық­тарын беруді «ұмытып кеттік». Сондықтан Елбасының өзі бұл мәселеге араласуына тура келіп отыр. Тіпті, Тәуелсіздіктің алдың­ғы жылдарында ҚҚС-тың 30 пайы­зын жұмсау құқы жергілікті билік­ке берілген еді. Соның арқа­сында қаншама жергілікті проблемалар шешілген болатын. Қазір неге сол тәжірибені қолданбасқа, деді ол. Сенатор Әли Бектаев шағын және орта бизнестің дамымай отырғанына назар аударды. Оның біздің экономикадағы үлесі 25,6 пайыз ғана, ал Жапонияда ол – 56, Германия мен Францияда – 58, Қытайда – 64 пайыз. Соңғы үш жылда ғана ШОБ-ты қолдау үшін 1 трлн теңгеден астам қаражат бөлінді. Олардың қаржылық әрекеттерін тексеруге мораторийлер жарияланды. Бірақ бәрібір ШОБ-тың тынысы ашылды деп айта алмаймыз. Оны дамытпай отырған кедергілердің бірі – екінші деңгейдегі банктердің әрекеттері болып отыр. Олардың кәсіпкерлерге қоятын талаптары өте ауыр, қағазбастылық көп, жалпы, олар бюрократтық ма­шинаға айналған, дей келіп бірнеше мысалдар кел­тірді. Біздің ойымызша банк­тер­дің несие портфелі нақты эко­но­микаға жұмыс істеп жатқан жоқ. Олар Ұлттық қордың қаржысын пайдаланып қана өздерінің көрсеткіштерін жақсартып отыр. Ал ШОБ-ты несиелендіру үлесі 32,4 пайызды ғана құрайды, деді ол. Осындай өткір талқылаулардан кейін бюджетті нақтылайтын заң жобалары қабылданды. Осы мәселелерді қарастыруды Сенат Төрағасы Қ.То­қаев былай деп қорытты: «Бүгінгі қа­былданған заңдар еліміздің әлеу­меттік-экономикалық дамуына, халықтың әл-ауқатын жақсартуға оң әсерін тигізеді. Үкімет алдағы уақытта заң­дарға енгізілген өзгерістерге сәй­кес тиісті шараларды орындайды жә­не депутаттар айтқан ұсыныстарды еске­реді деп сенеміз». Күн тәртібіндегі мәселелер қаралып болған соң сенатор С.Ақылбай елі­міздің Премьер-Министрінің атына өзі­нің депутаттық сауалын жолдады. Жақсыбай САМРАТ, «Егемен Қазақстан»