Дарақ бір жерден көгереді дейді атам қазақ. Былай қарағанда қарапайым ғана естілетін осы сөздің астарына үңілсеңіз терең мағына жатқанын аңғарасыз. Қайсыбіріміз бұл даналықты өзімізге ыңғайлап, хал-қадірімізше пайдаланып жатамыз. Соның бірі ғұмырын бір мамандыққа арнаған жандар жайына тоғысады. Солардың бірі де бірегейі, үлкеннің де кішінің басын идіретін аяулы ұстаз мамандығы. Осындай абыройлы мамандықтың атына кір келтірмей, ғұмырының саналы бөлігін оқу-ағарту саласына арнаған жандарды да арамыздан аз кездестірмейміз. Олар шәкірттері алдында қашанда сый-құрметке бөленіп, бейнетінің зейнетін көріп отырған абзал жандар десек жаңылыса қоймаспыз. Бұлардың қатарында бүгінде зейнеткер-ұстаз Марқама Тағайқызы да бар.
Бұрынғы Гурьев облысы, Балықшы ауданында 1936 жылдың наурызында атақты балықшы, Еңбек Қызыл Ту орденінің иегері Тағай ақсақал шаңырағында дүниеге келген ол орта мектепті ойдағыдай бітіргеннен кейін Алматыдағы қыздар педагогикалық институтының математика факультетіне түсіп, оны 1957 жылы тәмамдайды. Осы жылы павлодарлық жалынды жас, Қазақ шаруашылық институтының гидротехник мамандығы бойынша түлегі Тәңірберген Молдабаев есімді азаматтың етегінен ұстап, Кереку жеріне бірге қол ұстасып аттанады. Ата-анасының өрісін кеңейткен Марқама Тағайқызы отағасымен бірге Павлодар облысы Краснокут ауданында (қазіргі Ақтоғай) еңбек жолдарын бастайды. Ақтоғайда Марқама апай мектепке ұстаз болып орналасса, жолдасы Тәңірберген Нұрышұлы ауданда инженер-гидротехник болып еңбек жолдарын бастайды. Осында тұла бойы тұңғышы Қарлығаш өмірге келіп, жас отбасын қуанышқа кенелтсе, бұлардың соңынан Бақытжан, Қаныш сынды іні-сіңілісі ереді. Анасынан ерте қалған Марқама апай бұл уақытты өзінің бақытты кездерінің бір бөлігі деп еске алады бүгінде. «Ана бақытына ие болған тұңғышым өмірге келген сәттердегі қуанышты тілмен айтып жеткізу қиын шығар, сірә. Бала күнімнен аңсаған ұстаз болу арманыма жеткенім бір бақыт болса, ана мейірімін аз көрген маған тағдырым сол ана болуды қоса бұйыртса, бұған тек Жаратқанға шүкіршілік айтудан ол уақытта да мен еш жаңылған емеспін», – дейді. Балаға деген шексіз махаббатынан болса керек іле, Гүлмира мен Айгүл есімді қыздары өмірге келіп, отбасы мүшелерін толықтырады.
Дәм-тұздың айдауымен жас отбасы 1967 жылы Баянауылға қоныс аударады. Ол мұнда келгеннен кейін де бала оқытуға белсене кірісіп кетеді. Осы жылдардан бастап, зейнеткерлікке шыққанға дейін табаны күректей жиырма екі жыл «Баянауыл» қазақ орта мектебінде бала оқытты. Аса сабырлылықты, білімділікті, төзімділікті қажет ететін мамандықтың ыстығына күйіп, суығына тоңу кез келген жанның қолынан келе бермейді. Оның үстіне, жасыратыны жоқ, қаракөздеріміз қиындау қабылдайтын математика саласының жүгі өзгелерінен біршама ауыр екенін ескерсек, бұған еш шүбәсіз келісесіз. Бала білігінің алғаш іргетасы қаланатын шағында оған білім нәрін құюдың маңыздылығы екінің бірі, егіздің сыңарына аян. Ұстаздықтың басқаларға қарағанда жоғарырақ тұратындығы да, міне, сондықтан болар.
Мамандығын қашанда мақтаныш тұтып, бүгіндері зейнет демалысында болса да, үйренем деген балаға қолынан келгенше көмегін аямайтын М.Тағайқызы білікті ұстаз болу үшін де ең алдымен үйде үлгілі ата-ана болу керек деп санайды. Өмірдегі жақсылық атаулының бәрі ананың балаға деген мейірімі, жарына деген адалдығы, адамның өзі қалаған кәсібіне деген махаббаты секілді ұлы сезімдерден бастау алады, яғни көбінде балалы ұстаз ғана білім нәрін себе алмақ. Абайша айтсақ, «адам көңілі шын мейірленсе ғана, ғылым-білімнің өзі де мейірленеді, тезірек қолға түседі. Шала мейір шала байқайды». Сол себепті де балаға деген мейірім бар жерде адамның білімге деген жан құштарлығын оятып, көкірек көзін аша алады. Марқама апай бұл жағынан да шын мейірдің иесі, ардақты ана, аяулы әже.
«Шәкіртсіз ұстаз тұл» дейді тағы бір халық даналығы. Бұл ретте мектепке барар жол өмір жолы екенін жіті түсінген ұстаз шәкірттерге барынша білім нәрін құюымен қатар, үлгілі тәрбие де бере білді. Олардың арасында бүгінде ауданда, облыста түрлі салада қызмет істейтін белгілі азаматтар аз емес. Еткен еңбек пен төккен тер ешқашан зая кетпейтіні белгілі. Марқаба Тағайқызы ұзақ жылғы абыройлы жұмысының жемісі ретінде «Қазақ КСР Халық ағарту ісінің үздігі» атты абыройлы атаққа да қол жеткізген.
Ұстаздық еткен жалықпас,
Үйретуден балаға.
Ақырын жүріп, анық бас,
Еңбегің кетпес далаға, – деген Абай шумақтары осындай жандарға арнап айтылғандай. Ұстаз болып қалыптаспайды, ұстаз болып туады деген сөздерді де жиі естиміз. Бұл, әрине, ұстазға, оның еңбегіне деген ризашылықтан айтылған сөздер екені айқын.
Ағайын мен ауылға сыйлы Тәңірберген Нұрышұлы мен Марқама Тағайқызы барлық ұл-қыздарына жоғары білім алып берді. Олар қазіргі кездері елімізде дәрігер, мұғалім, энергетик, экономист мамандықтары бойынша абыройлы қызметтер атқаруда. Осы тұс отағасының өзінің зейнетке шыққанына қарамастан, «Баян-су» ЖШС-ны басқарып, халыққа және заңды тұлғаларға қалтқысыз қызмет көрсетіп жатқандағын да айта кеткен абзал. Әрине, мұнда да отбасының ұйтқысы бола білген отанасының орасан үлесі бар.
Ұлын – ұяға, қызын – қияға қондырып, бақытты ғұмыр кешіп жатқан отбасы кейінгі жас буынға да үлгі-өнегелерін көрсетіп келеді. «Қазіргі жастар, құдайға шүкір, бақытты ғой шіркін. Оқимын деген адамға елімізде қай кезде де жол ашық. Талпынған жетер мұратқа демекші, білімге бала күннен ұмтылған жас қашанда алдыңғы қатардан орын алады. Балалардың білімге құштарлығын оятып, талантын ашуда ұстаздар қауымының еңбегі орасан зор. Сондықтан да ел оларды құрметтейді», – деген ұстаз ананың ендігі тілегі еліміздің амандығы. Отанымыздың тыныштығы мен іргеміздің берік болуын Тәңірден күнде тілейтін қарт ұстаз жас ұрпақ болашағының жарқын боларына үлкен үмітпен қарайды.
Әбдірахман ҚЫДЫРБЕК.
------------------------------------
Суретте: Марқама әже немересі Айғаныммен бірге.